<div class="lead">Eén op de zeven mensen is zwakbegaafd. Zij hebben hulp nodig in onze complexe samenleving. Waarom is daar zo weinig aandacht voor?</div>
Op een bijeenkomst die ik mocht voorzitten, sprak een van de deelnemers: ‘15 procent van onze inwoners heeft een laag IQ.’ De denksessie ging over de toekomst van werk en sociale zekerheid. ‘Wat zijn factoren waarmee we rekening moeten houden om tot goed sociaal beleid te komen?’, was de centrale vraag die voorlag.
En toen kwam deze mevrouw met dit feit. Bekend natuurlijk. Belangrijk punt om rekening mee te houden. Mijn collega tikte het op en daar stond het, op het scherm, voor iedereen zichtbaar: ‘15 procent van de inwoners heeft een laag IQ.’
Onrust in de zaal, verbaasdheid, onderling gemompel. Dit punt bleek controversieel. Het was nieuw voor veel van deze ervaren beleidsmakers en hulpverleners. Men geloofde het niet. ‘15 procent, dat is toch een te hoge schatting?’ vroeg iemand. ‘Jullie willen toch niet echt opschrijven dat één op de zeven mensen in deze stad zwakbegaafd is?’ Dat wilden we dus wel. Want het is een waarheid als een koe.
Wat is IQ? Het intelligentiequotiënt is niets anders dan de uitslag van een intelligentietest, afgezet tegen de scores van de rest van de bevolking. IQ is een genormaliseerd getal, waarbij het gemiddelde altijd 100 is en de overige scores zijn verdeeld volgens een normaalverdeling, het bekende klokvormige grafiekje.
Bij IQ is de standaardafwijking 15 punten. In een normaalverdeling zit 68 procent maximaal één standaardafwijking van het midden. Voor IQ is dat tussen de 85 en de 115 punten. Per definitie heeft dus altijd 16 procent van de mensen een IQ onder de 85. Deze mensen zijn zwakbegaafd, of zwakker.
15 procent. Ons land telt dus 2,5 miljoen zwakbegaafden. Een feit. Maar welke consequentie heeft dit? En wat zegt het dat beleidsmakers die zich met arbeidsmarkt en sociale zekerheid bezighouden, niet doordrongen zijn van dit feit? Dat ze verbaasd zijn?
Wat betekent zwakbegaafdheid voor de mensen die het zijn? Om te beginnen is school niet eenvoudig. Met begeleiding is een vmbo-diploma misschien te halen, maar hoger zit er niet in. 
School is niet het enige probleem. Zwakbegaafden hebben in het dagelijks leven minder probleemoplossend vermogen, kampen vaker met een zwakkere gezondheid en met allerlei financiële en sociale problemen, zo benadrukte het Sociaal Cultureel Planbureau deze maand nogmaals in een essaybundel over de onderkant van de arbeidsmarkt. 
Zwakbegaafdheid staat in onze complexe samenleving gelijk aan hulpbehoevendheid. Er zijn uitzonderingen, maar door de bank genomen raken zwakbegaafden die geen hulp krijgen danig in de knel.
Hoe kan het dan, vraagt u zich nu af, dat er beleidsmakers en hulpverleners zijn voor wie het percentage zwakbegaafden nieuw is? Hebben ze dat nooit geleerd? Of is die 15 procent een al te ongemakkelijke waarheid? Een waarheid die op gespannen voet staat met de dominante politieke ideologie die stelt dat we altijd op de eigen kracht van mensen moeten vertrouwen. Een waarheid die niet past bij het idee dat mensen zelf onderling betere oplossingen kunnen bedenken dan de overheid.
Kan zijn. Feit is dat deze overtuigingen geen opgeld doen voor ten minste 2,5 miljoen Nederlanders. Hun eigen kracht is zwakbegaafde kracht en wat je ook van de denkkracht van de overheid mag vinden, zijzelf gaan dus zeker niet met de betere oplossingen komen.
Ten minste 15 procent van de bevolking heeft hulp en ondersteuning nodig om uit de problemen te blijven. Dat is een feit. Willen we een beschaafde samenleving blijven met goed sociaal beleid, dan hebben we politici, beleidmakers en hulpverleners nodig die deze ongemakkelijke waarheid onder ogen durven zien.

Kees Kraaijeveld

Gerelateerd