<div class="wpg-element lead-bold">
Het December-proces is begonnen in Suriname. Maar verdachte Harvey Naarendorp staat nog niet terecht. Hij was minister ten tijde van de moorden en moet wachten op de burgerrechter. Dat verdriet hem, want hij hoopt nu eindelijk de kans te krijgen zijn naam te zuiveren. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Bij de tweede militaire roadblock op de weg naar Dom­burg moet iedereen parkeren in de drassige swamp langs de Surinamerivier. Vóór een groene legertent verzorgen dames in politie-uniform de registratie.
‘Goedemorgen, u bent nabestaande?’ De man schudt zijn hoofd: ‘Mijn naam is Themen, verdachte, waar moet ik mij melden?’
Imro Themen, die gold als adviseur van de militairen en zich begin jaren tachtig vooral met publieksvoorlichting en perscensuur bezighield, loopt door om even later omstandig een brasa te ontvangen van medeverdachte Iwan Krolis. Tien meter verderop fronst Henk Kamperveen de wenkbrauwen. Het was toch een kleine moeite geweest om nabestaanden en verdachten iets duidelijker van elkaar te scheiden, denkt hij. Kamperveen gaat vandaag met zijn schoonzus Helen naar de eerste zitting. Zijn vader André was een van de slachtoffers van de Decembermoorden. Kamperveen is directeur van radio- en tv-station ABC, Ampies Broadcasting Corporation, dat de naam draagt van oprichter André Kamperveen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Na de dreigende taal van zowel hoofdverdachte Desi Bouterse als justitieminister Chan Santokhi voor aanvang van de rechtszaak, hoopt Kamperveen dat het rustig blijft in Paramaribo de komende maanden. Het strafproces is al lastig en ingewikkeld genoeg binnen de kleine gemeenschap. Rechters, nabestaanden, verdachten: iedereen kent elkaar. Zo gaat dat nu eenmaal in Suriname, zegt Kamperveen: ‘Mijn vader is toch ook minister geweest onder Bouterse? Voor hem was het een mooie kans om als minister van Sport en Cultuur dingen op te bouwen. De eerste jaren na de onafhankelijkheid ging het niet zo goed. In 1980 was eigenlijk iedereen blij met de coup. De militairen stonden op de dag van de staatsgreep ook bij onze studio op de stoep. Tanks, soldaten; mijn vader is nog broodjes gaan uitdelen aan die jongens.’
Besmet persoon Niet alleen Bouterse komt niet opdagen tijdens de eerste zitting. Harvey Naarendorp (67) heeft een plausibele reden om thuis te blijven. Omdat hij in december 1982 minister was, dient zijn zaak niet bij de Krijgsraad maar bij het kantongerecht op een nog nader te bepalen datum. Naarendorp begreep pas een week voor de eerste zitting van de Krijgsraad waarom hij geen dagvaarding heeft gekregen: ‘Ze moeten eerst toestemming vragen aan het parlement, pas daarna zou het Hof mij kunnen berechten. Dat is niet gebeurd. Ik denk dat ze daar bij het OM behoorlijk mee in hun maag zitten.’
Op het kantoor van zijn advocaat hangt Naarendorp overdwars in zijn stoel: zijn benen bungelen over de armleuning. Hij heeft een twinkeling in zijn ogen, alsof hij zich voortdurend vrolijk zit te maken, terwijl daar bepaald geen aanleiding toe is. Sinds 2000, toen het vooronderzoek naar de Decem­bermoorden is gestart, gaat hij in Pa­ra­maribo door voor een ‘besmet persoon, veroordeeld tot een gemarginaliseerd bestaan,’ zoals hij zelf zegt. Geen wonder dat zijn kinderen allemaal naar het buitenland zijn vertrokken. Die ondervonden te veel hinder van hun achternaam. Maar waar wordt hij nou eigenlijk van beschuldigd? Hij heeft er nog uitgebreid over gesproken met rechter-commissaris Albert Ramnewash, die het vooronderzoek leidde. Als juristen onder elkaar, zegt Naarendorp: ‘Want wat is er nou helemaal aan de hand? Wat is precies de bewijslast tegen mij?’ Naarendorp vertelt licht geamuseerd, alsof hij het zelf ook nog steeds niet kan bevatten, welke argumenten de aanklager tegen hem aanvoert. Drie op zijn minst twijfelachtige gegevens leveren hem in Suriname kennelijk een ‘moorddadig karakter’ op: ‘Eén getuige heeft verklaard dat zij heeft horen zeggen dat ik in een gele Volkswagen-kever achter Riedewald en Wijngaarde (twee van de vijftien slachtoffers van de Decembermoorden, DS) aan heb gereden. Die reden op 7 december ’s avonds van buitensociëteit Het Park naar huis. Ik zou in de bosjes op ze hebben gewacht. That’s totally out of character. Iedereen die Harvey Naarendorp kent, weet dat ik zoiets nooit zou doen. Bovendien, ik was minister, zou ik dan een beetje achter mensen aan gaan rijden? Daar komt bij dat het gaat om een getuigenverklaring op basis van horen zeggen.’
De tweede getuigenverklaring tegen Naa­ren­dorp in het strafdossier is afkomstig van de weduwe van Cyrill Daal, de vakbondsleider die op 8 december werd doodgeschoten: ‘Zij had van haar kapster gehoord dat mijn vrouw had gezegd dat er op 8 december dingen stonden te gebeuren en dat ze maar beter uit het land konden vertrekken. Zo’n verklaring, ook weer van horen zeggen, zou kunnen dienen ter ondersteuning van een feit. Maar dat feit heeft zich helemaal niet voorgedaan. De Naarendorps zijn niet vóór 8 december weggegaan uit Suriname. Het derde wat ze mij ten laste leggen is dat ik indertijd adviseur van Bouterse was. Maar wie was dat niet begin jaren tachtig? Natuurlijk heb ik tegen Ramnewash gezegd dat ze onvoldoende bewijs hebben tegen mij. Maar hij was helemaal niet geïnteresseerd in getuigenissen à décharge. Ook de confrontatie met getuigen heeft nooit plaatsgehad.’
Linkse ideoloog Ten tijde van de coup in februari 1980 werkte Naarendorp als docent privaatrecht aan de universiteit in Paramaribo. Op verzoek van de militairen was hij meteen bereid zijn bijdrage te leveren aan de ‘normalisering van de samenleving’ en werd hij benoemd tot secretaris van de Commissie Ontwikkelingssamen-werking Nederland en Suriname. Van 1981 tot medio 1983 was Naarendorp minister onder Bouterse. Aanvankelijk nam hij de complete portefeuille over van André Haakmat: Leger en Politie, Justitie en Buitenlandse Zaken, vanaf begin 1982 alleen de laatste post. Het was een perio­de waarin kabinetten snel van samenstelling veranderden en tientallen ministers kwamen en gingen. In maart 1982 werd in het statuut Toedeling Staatsmacht officieel bekrachtigd dat de macht in handen lag van legerleider Desi Bouterse, diens tweede man Roy Horb, premier Henry Neijhorst en vice-premier Naarendorp. Volgens verschillende bronnen, waaronder Amnesty International, zou Naarendorp als linkse ideoloog achter de schermen van het militaire regime hebben geopereerd en tevens de leider zijn geweest van de Volksmilities. Ook zou hij zitting hebben gehad in de zogenoemde Bloedraad. Naarendorp wuift het allemaal weg: ‘Volgens sommige van die boekjes zou ik zelfs het brein achter de Decembermoorden zijn geweest. Maar waar zijn de bewijzen?’
Of hij in het fort is geweest op 8 december 1982? Naarendorp zegt dat hij aan de poort heeft gestaan om de tv-speech voor Bouterse, die hij met collega-ministers had opgesteld, af te geven. In de toespraak zou de legerleider een toelichting geven op de arrestatie van zestien tegenstanders van de revolutie in de nacht ervoor. ‘Ze lieten mij wachten en daarna kreeg ik te horen dat ik werd verwacht in de Memre Boekoe-kazerne voor overleg met majoor Horb. Daar kreeg ik meteen een oorlogsdecreet in handen. Ik heb gezegd dat ik het complete onzin vond. Toen vertelde Horb dat de mensen die ze hadden gearresteerd ook zouden worden omgebracht.’ Naarendorp trok zich vervolgens terug op Brownsberg, twee uur buiten de stad. Na 8 december werd het kabinet-Neijhorst demissionair en begin 1983 legde Naarendorp zijn functie neer: ‘Weet je wat ik tegen de militairen heb gezegd? Dat regeren met hen neerkomt op het kijken in een geweerloop. En dat me dat te donker begon te worden.’
Toch was hij in maart 1983, in nauw overleg met Bouterse, een van de oprichters van de 25 Februari-beweging om de uitgangspunten van de revolutie van 1980 te bewaken. Maar toen de beweging in een jaar tijd vijfduizend leden had verzameld, waren lang niet alle militairen daar enthousiast over. Naarendorp werd ambassadeur in Mexico, Brazilië en later Trinidad en Tobago. Ook werkte hij als overheidsconsultant aan de toetreding van Suriname tot de Caricom in 1994, waarin onder meer het handelsverdrag van Caribische landen is geregeld.
Showdown Vanzelfsprekend liet Naarendorp een bezwaarschrift tegen zijn vervolging indienen. De behandeling ervan was volgens hem volledig in strijd met de Surinaamse grondwet. De bezwaarschriften werden namelijk zonder motivatie afgewezen door de rechter waarna in hoger beroep precies hetzelfde gebeurde. Naarendorp schudt zijn hoofd over zoveel onkunde: ‘Bezwaarschriften dienen om de argumenten in de tenlastelegging te verscherpen. Het brengt de rechtsvinding dichterbij en moet in principe het werk voor de rechter vergemakkelijken. Maar in dit geval was daar geen sprake van. Daarbij heeft het allemaal eindeloos geduurd voor het werd behandeld. Dat kan alleen maar opzet zijn. Net als al die stommiteiten in de dagvaardingen en het benoemen van rechters die de zaak al eerder onder zich hebben gehad. Dat wijst erop dat de regering politiek bedrijft met dit proces. Net zo lang rekken tot de verkiezingen van 2010 in zicht komen. En zo kan het gebeuren dat de meest democratische man uit die periode nu op de verdachtenlijst staat. Want ik was indertijd de enige minister die met het bedrijfsleven in gesprek bleef en ik hield elke maand een pers-meeting. Altijd heb ik opgeroepen tot dialoog.’
Waarom ze hem dan toch willen vervolgen? Naarendorp weet het precies. Hij verwijst naar een confrontatie met de Ame­ri­kaanse ambassade in Paramaribo in 1982, tijdens zijn perio­de als minister van Bui­ten­landse Zaken. Van zijn inlichtingendienst kreeg hij indertijd concrete aanwijzingen dat de tweede man van de ambassade pogingen ondernam de politieke situatie te destabiliseren. Deze Laroche zou de vakbonden hebben opgeroepen acties te ondernemen. ‘We are ready for the showdown, heeft hij gezegd. Ik heb de Amerikaanse ambassadeur daarop verzocht zijn man terug te trekken, maar er gebeurde niets. Vervolgens heb ik Laroche tot persona non grata verklaard. De Amerikanen waren zo in hun wiek geschoten dat kort daarna onze tweede man in de VS naar huis werd gestuurd.’
Naarendorp is ervan overtuigd dat een waarheidscommissie beter was geweest voor het land. Surinamers zijn namelijk van nature geneigd tot verzoening. Eind jaren 1990 werd onder president Jules Wijdenbosch een commissie benoemd om de mogelijkheden te onderzoeken voor een waarheidscommissie, maar de regering-Venetiaan nam dat initiatief niet over en besloot tot vervolging. Terwijl deze rechtszaak volgens Naarendorp niet in het belang is van het volk: ‘Het is alleen strafrechtelijk interessant. Wat is er in het fort gebeurd? Wie heeft geschoten? Iedereen in Suriname wil dat weten na zoveel jaar. Vooral omdat het zo’n on-Surinaamse gebeurtenis is geweest. Het was een opeenstapeling van emoties en zeker geen koele berekening.’
Dat is alleen te begrijpen voor wie eind 1982 het klimaat heeft meegemaakt, zegt Naa­ren­dorp. Cruciaal was volgens hem de competentiestrijd tussen Bouterse en Horb. Dat bracht ‘enorme’ spanningen met zich mee. Tegelijkertijd speelden de Amerikanen een bepalende rol: ‘Zoals oud-minister George Schultz van Buitenlandse Zaken in zijn memoires schrijft, verkenden Amerikaanse troepen de mogelijkheden voor militair ingrijpen. Ze voerden overleg met burgers en militairen. Hoe konden ze ingrijpen en met wie? Ze zochten leiders binnen de samenleving. Hun conclusie was dat er voldoende mass support zou zijn voor militaire actie. Uiteindelijk heeft de Amerikaanse Senaat de zaak afgeblazen. Maar in Paramaribo was de sfeer dat ze elk moment konden binnenvallen. In dat kader moet je die explosie van emoties zien op 8 december. Some guys really lost their minds. Dat is heel wat anders dan acties met voorbedachten rade.’
Bij de poort van het tot rechtbank verbouwde marinecomplex staat Henk Kamperveen te wachten op de pendelbus die hem weer naar de parkeerplaats moet brengen. De zitting is verdaagd naar 17 december. Het is hem meegevallen in de rechtszaal. Dat de verdediging excepties indient en opnieuw bezwaar aantekent tegen de dagvaardingen hoort bij een goed verloop van het proces. Maar de opluchting dat het eindelijk is begonnen, overheerst bij Kamperveen. Hoewel het volgens hem pas volgend jaar écht gaat beginnen: ‘Dan komen ongetwijfeld gedetailleerde beschrijvingen naar buiten waar niet iedereen op zit te wachten. Het zal niet prettig zijn voor de nabestaanden om bepaalde dingen over je broer, je man of je vader te horen, maar het moet wel gebeuren. Ik heb geen idee hoe lang het gaat duren, met al die excepties en wrakingsaktes om rechters te vervangen. Maar ik ben daar niet zo bang voor. Je verwacht toch niet dat het Hof zo onnozel is om mensen te benoemen in de Krijgsraad die ze binnen de kortste keren moeten vervangen?’
</div>

Gerelateerd