22-10-2005
Thijs Broer en Robert van de Griend

Jongeren willen zich best inzetten voor een betere wereld. Maar wel op hún manier. ‘Ik geloof niet in opoffering. Je hoeft helemaal geen offers te brengen om de wereld te verbeteren.’Een portret van de hemelbestormers van nu.

In het kantoor van Cindy Pielstroom schijnt altijd de zon. De wanden zijn behangen met kleurige afbeeldingen van hindoegoden, posters van uitbundige travestieten en foto’s van Cindy zelf. Pielstroom (35) draagt deze middag een geruite broek, een gebloemde bloes, gestreepte sokken en goudkleurige klompjes. Haar kapsel is paars, voor de gelegenheid, maar morgen kan dat weer anders zijn.

In de jaren negentig was ze fotomodel, draaide ze de bordjes om bij Rad van Fortuin, en werkte ze voor Yorin, waar ze televisieprogramma’s aankondigde, liggend op een stapel kussens. In haar vrije tijd stortte ze zich vol overgave in de house scene. In de entourage van videokunstenaar Micha Klein, die zich graag met vrolijke nimfen omringt, werd ze een van de gezichten van het xtc-hedonisme.

Tegenwoordig heeft Pielstroom een goed doel: met haar bewustwordingscampagne Globalicious strijdt ze vanuit haar kantoor in Amersfoort voor een ‘hongervrije wereld’. Daartoe wil ze het brede publiek bekend maken met de millenniumdoelen van de Verenigde Naties, en laten zien dat het voedselprobleem wel degelijk op te lossen is. Globalicious presenteert zich op festivals, verspreidt posters, organiseert wedstrijden, houdt een uitvoerige website in de lucht en verkoopt goodies met het logo van de stichting. Beelden van knokige handjes met rijst of oogkassen vol vliegen tref je tussen het campagnemateriaal niet aan. ‘Dat schrikt af,’ zegt Pielstroom. ‘Als je wilt dat mensen op een andere manier gaan denken, moet je leuke, toegankelijke acties verzinnen. De traditionele organisaties laten zielige kindertjes zien met een gironummer. Wíj maken posters met de slogan: “Laat ze weer poepen”. Dat is leuk, dat onthoud je tenminste.’ Je moet de mensen ook niet met informatie overvoeren, vindt Pielstroom. Dat komt toch niet aan. ‘En je moet ze iets positiefs in het vooruitzicht stellen. Dan gaan ze harder lopen. Het is heel kinderachtig eigenlijk, maar dat is wel hoe het werkt.’

Onlangs stond Globalicious op een festival met een bling bling-machine, waarin je je hoofd kon steken om op ludieke wijze voorgelicht te worden over vrijwilligerswerk. Er was ook een verfbar, waar je met de kwast je visie op de millenniumdoelen kon verbeelden. Het was een groot succes, zegt Pielstroom. Honderden mensen zaten heerlijk te kliederen, en kregen intussen ook nog wat informatie over de armoedebestrijding. Aanvankelijk zouden de kunstwerkjes aan Kofi Annan worden aangeboden, maar het geheel bleek niet te tillen, zodat de schilderijtjes uiteindelijk in digitale vorm naar het VN-hoofdkwartier in New York zijn verstuurd.

Pielstroom is min of meer bij toeval in de charitas verzeild geraakt. Ze runde al een paar jaar een conceptbureau voor housefeesten, jongerenmanifestaties en tv-programma’s. Het idee voor Globalicious was eigenlijk bedoeld als campagne voor TPG, dat haar samenwerking met het World Food Programme onder de aandacht wilde brengen. Toen het postbedrijf het concept afwees, besloot Pielstroom ‘het dan maar zelf te gaan doen’. Globalicious groeide uit tot een universum op zichzelf, waar je volgens de website ‘lekker in kan vertoeven’, ‘waarin je creatief kunt zijn maar niet hoeft, waar je kunt feesten, werken, andere leuke mensen kunt ontmoeten, whatever…’ In de filosofie van Cindy Pielstroom moet het vooral ‘leuk’ zijn om aan een betere wereld te werken. ‘Anders ben je niet globalicious,’ zeg ze. ‘Je moet het eerst zelf naar je zin hebben, dan pas kun je iets voor anderen doen.’ Pielstroom strijdt tegen de honger, maar in Afrika is ze nog nooit geweest. Op die ene keer als fotomodel na dan. ‘Ik wíl ook helemaal niet naar Afrika,’ zegt ze. ‘Dat is niks voor mij. Ik weet waar ik goed in ben. Ik kan mensen bereiken, kleur geven aan het leven, mensen hun passie laten vinden en volgen. Dat is wat ik doe.’ Zou ze wel het veld in gaan, dan zou ze niet meer kunnen leven zoals ze nu leeft. ‘Ik hou van tierelantijntjes, van drugs, van feesten, van alcohol. Ik hou van spelen en dat wil ik blijven doen. Ik verwacht van anderen ook niet dat ze er iets voor laten. Ik geloof niet in opoffering. Je hoeft helemaal geen offers te brengen om de wereld te verbeteren.’

Cindy Pielstroom wordt wel beschouwd als icoon van ‘het nieuwe engagement’ dat de laatste tijd van zich doet spreken. In NRC Handelsblad wijdde Bas Heijne onlangs een hele column aan het fenomeen Cindy. ‘Het engagement is terug van weggeweest – vraag alleen niet hoe,’ schamperde de columnist, waarna hij het idealisme waarvoor zij symbool zou staan als ‘zelfgenoegzaam’ afdeed. Volgens Heijne dient het streven naar awareness alleen maar om het ego van de welvarende burger te strelen. ‘Het idealisme van Cindy is van het nieuwe soort, het soort dat iedere inhoudelijkheid overboord zet in naam van de klantvriendelijkheid.’

De kritiek van Bas Heijne is vaker te horen: als de maatschappelijke betrokkenheid van jonge mensen zo nodig leuk en laagdrempelig moet zijn, zal het wel niks voorstellen.

De vraag is of die kritiek het nieuwe engagement wel recht doet.

Uit de grootschalige enquête ‘Jongeren 2005’ van marktonderzoeksbureau Qrius blijkt dat jonge mensen zich in toenemende mate zorgen maken over de maatschappij: de recessie, de multiculturele samenleving, de dreiging van terrorisme, het milieu. Onderzoekers van het bureau Motivaction stellen vast dat een aanzienlijk deel van de jongeren niet alleen bezorgd is, maar ook maatschappelijk betrokken. Twee jaar geleden maakte Motivaction bekend dat het engagement onder de generatie van na 1971 weliswaar lang niet zo massaal wordt beleden als onder de generatie van de babyboomers, maar dat het wel flink is gegroeid.

Nader onderzoek van het bureau voor Vrij Nederland wijst nu uit dat het niet om een modegril gaat: het nieuwe idealisme blijkt te beklijven. Wel heeft het een ander karakter dan dat van eerdere generaties. De maatschappelijk bewuste jongeren zijn pragmatisch, breed georiënteerd en gericht op resultaten op de korte termijn. Ze zijn kritisch, laten zich weinig gelegen liggen aan politieke stromingen en ideologie en hebben geen bezwaar tegen commercie. Het nieuwe engagement, kortom, is moeilijk in de oude kaders te passen.

Dat bleek ook deze zomer, toen Ruud Lubbers als spreker aantrad op het popfestival Lowlands. Als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen had hij wel vaker een praatje gehouden over globalisering, maar die middag wist hij niet wat hem overkwam. Op uitnodiging van stichting Coolpolitics zou hij een speech houden onder de titel ‘Red de wereld – een nieuw Handvest voor de Aarde’. De oud-premier verwachtte misschien enkele honderden belangstellenden in de marge van het driedaagse muziekevenement. Maar in de Juliet-tent bleken zich meer dan tweeduizend jongeren verzameld te hebben. Terwijl Lubbers backstage nog even zijn papieren doornam en zijn das fatsoeneerde, zwol in de menigte een daverend ‘Ruudje, Ruudje’ aan. Op dat moment had je nog kunnen denken dat de festivalgangers alleen maar even kwamen lachen: Lubbers is camp. Maar zodra de CDA-coryfee, de laatste tijd vooral bekend als wereldverbeteraar én billenknijper, achter de microfoon plaatsnam, werd het muisstil. Zijn verhaal, over duurzaamheid en verantwoordelijkheid, was niet bepaald sprankelend. Maar alto’s, punkers, skaters en goths luisterden aandachtig, drie kwartier lang. Na afloop onthaalden ze hem op een staande ovatie. De speech van Lubbers werd die dag besproken als iets waar je bij geweest had moeten zijn.

‘Ik had al langer het idee dat het wel goed zit met het engagement onder jongeren,’ zegt Jaap Spreeuwenberg (29), initiatiefnemer van Coolpolitics, ‘maar dat onze activiteiten op Lowlands zo’n succes zouden worden, had ik ook niet verwacht.’ Spreeuwenberg is drie jaar geleden met Coolpolitics begonnen. Tijdens zijn studie politicologie organiseerde hij feesten, tot hij bedacht dat jongerenevenementen best met ‘inhoud’ te combineren zijn. Sindsdien staat Coolpolitics met debatten en lezingen op de grote muziekfestivals, van Lowlands in Biddinghuizen tot Black Soil in Rotterdam. Doel: een podium creëren waar jongeren hun maatschappelijke betrokkenheid kunnen uiten. Vaste presentatoren van de debatten zijn cabaretier Jan Jaap van der Wal en Sander Lantinga van BNN. Muziekkanaal MTV zendt de activiteiten van Coolpolitics uit op televisie. Voor politici is het een ideaal platform gebleken om met jongeren in contact te komen. Kamerleden als Femke Halsema, Boris van der Ham en Diederik Samsom komen er graag opdraven. Jan Peter Balkenende durfde het tot nu toe niet aan. Ten onrechte, want zelfs Hilbrand Nawijn, die tijdens Lowlands in debat ging met Wouter Bos, werd door het publiek met respect behandeld. Na afloop werd hij niet uitgefloten maar kreeg hij applaus omdat hij het lef had gehad te komen.

‘Veel jongeren zijn best betrokken bij de samenleving, en ook bij de politiek,’ zegt Spreeuwenberg. ‘Maar alleen in een vorm die in hun levens past. Als je daarop inspeelt, kun je heel veel jonge mensen bereiken.’

Voor het grote publiek is het nieuwe engagement vooral zichtbaar in de media, door de aandacht voor bewustwordingsorganisaties als Coolpolitics en Globalicious. Maar de maatschappelijke interesse die jongeren aan de dag leggen tijdens popfestivals is een symptoom van een grotere beweging, die zich deels aan het zicht onttrekt. De afgelopen jaren hebben maatschappelijk bewuste twintigers en vooral dertigers een stroom van kleinschalige ideële projecten opgezet, die niet gericht zijn op bewustwording alleen, maar ook en vooral op concrete resultaten. Het bedrijfje The Blue Link bijvoorbeeld, opgericht door twee dertigers die voorheen voor hulporganisaties in Afrika en de Kaukasus werkten, koppelt grote ondernemingen in Nederland aan passende projecten in de derde wereld. Zoals een ondernemerschapscentrum in de sloppenwijken van Nairobi dat nu, dankzij The Blue Link, gesteund wordt door een groot internationaal consultancybureau. Een ander voorbeeld is de stichting Yoi (Your own identity), in het leven geroepen door studenten van de modeacademie, die het dragen van ‘hippe, eerlijke kleding’ willen promoten: broeken, rokjes en shirts die op een maatschappelijk verantwoorde manier geproduceerd zijn, maar ook leuk om te zien. Binnenkort opent Yoi een bijbehorende guerrillastore, ondergebracht in een bv, die op verschillende plaatsen in de randstad zal opduiken om eerlijke designkleding aan de man te brengen. De commerciële opzet van The Blue Link en Yoi is geen uitzondering. Vaak hebben de nieuwe ideële initiatieven de vorm van een bedrijf, en niet van een stichting, zoals gebruikelijk in de non-profitsector. De nieuwe idealisten laten zich weinig gelegen liggen aan de traditionele opvatting dat aan charitas geen geld mag worden verdiend.

Op een steenworp afstand van het strand van Wijk aan Zee, in een bijkeukentje van twee bij vier, is het kantoor van Fairground Sessions gevestigd. Het gloednieuwe ‘positive minded organisatiebureau’ van Niels Koldewijn (25) en Dionne Dijkman (32), probeert golfsurfen en andere extreme sports te verenigen met het goede doel. Vanaf komend seizoen organiseert het bureau avontuurlijke reizen naar Bali, Zuid-Afrika en Brazilië. Voor zo’n 1600 euro kunnen de deelnemers drie weken genieten van ‘vette barrels bij de buitenriffen’, van hiken, biken, snorkelen en duiken. Daarnaast mogen ze minimaal een week de handen uit de mouwen steken in townships en sloppenwijken, waar Fairground Sessions plaatselijke hulporganisaties ondersteunt.

De haren van Dijkman en Koldewijn zijn nog nat. Eigenlijk waren de surffanaten van plan vanmorgen vroeg al aan hun nieuwe website te gaan sleutelen, maar de wind stond zo gunstig dat ze tóch maar even een paar golfjes zijn gaan pakken. De twee hebben elkaar vorig jaar ontmoet op surfkamp in Portugal. Ze raakten op een avond met elkaar aan de praat en merkten dat ze veel gemeen hadden. Koldewijn had net een paar jaar in de marketingbranche gezeten en wilde wel eens iets anders met zijn leven. Dijkman werkte als theaterproducent, en was ook wel toe aan een career change. Allebei waren ze driftig op zoek naar een baan die én leuk was én, dat was belangrijk, waarmee ze ook iets voor de wereld konden betekenen.

Vele gesprekken volgden en nog dezelfde zomer werd het idee voor Fairground Sessions geboren. Toen de surfers enige maanden later met hun plan ook nog een prijs voor jonge ondernemers wonnen, was er geen weg meer terug.

Als ze nu over hun bedrijfje beginnen, zijn Koldewijn en Dijkman nauwelijks te stoppen. De deelnemers aan hun reizen, vertellen ze, worden niet in luxueuze hotels ondergebracht, maar bij locals, zodat die er ook nog wat aan verdienen. De plaatselijke hulpprojecten zijn zorgvuldig uitgezocht. ‘De bevolking moet echt iets aan onze aanwezigheid hebben, maar ze moeten er niet afhankelijk van worden,’ zegt Dijkman. ‘We richten ons vooral op gemeenschapswerk: kinderen van de straat houden, computerles geven aan leraren, zulke dingen.’ De lokale projecten krijgen betaald voor elke reiziger die zich er een weekje komt inspannen. Dat bedrag wordt door de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie ICCO nog eens verdubbeld. Na de reis worden de deelnemers per e-mail op de hoogte gehouden van ‘hun’ project, in de hoop dat ze erbij betrokken blijven.

Fairground Sessions richt zich op jonge mensen die hun avontuurlijke leven rond hun dertigste gesmoord zien in de verplichtingen van carrière en gezin. ‘Dat zijn er heel veel,’ zegt Dijkman. ‘Opeens is het er, als een mokerslag in je nek, en denk je: wat ben ik aan het dóén? Is dit alles wat het leven te bieden heeft? Sommigen gooien dan het roer om, zoals Niels en ik. Maar niet iedereen kan of wil dat. Voor die mensen zijn wij er dan.’

Op het eerste gezicht lijkt de combinatie van surfen en de wereld verbeteren tamelijk ongerijmd. Maar het engagement dat Dijkman en Koldewijn willen aanspreken, komt niet volledig uit de lucht vallen. Bij de surf scene hoort een sterke onderlinge solidariteit, die tot ver over de grenzen reikt. ‘Als een jongen op Hawaï zijn nek breekt, maar niet verzekerd is, wordt er meteen een veiling georganiseerd op internet om zijn operatie te betalen,’ zegt Koldewijn. ‘Daar doen surfers over de hele wereld aan mee.’ Bovendien geldt in de scene een ongeschreven erecode. ‘Als je gaat surfen in derdewereldlanden als Indonesië of Brazilië, moet je altijd twee dingen in je achterhoofd houden: respect voor de plaatselijke bevolking, en respect voor de natuur.’

De nieuwe idealisten zijn kinderen van de globalisering. Hun blik op de wereld wordt niet bepaald door verhitte debatten over kapitalistische uitbuiting in het verre Nicaragua, zoals dat ging in de jaren zeventig, maar door de armoede die ze zelf hebben gezien, backpackend door Peru, Cambodja of Mali. Tegelijkertijd hebben internet en mobiele telefonie de wereld veel kleiner gemaakt. ‘Dankzij de technologie is het nog nooit zo makkelijk geweest om geëngageerd te zijn,’ zegt Evert Nieuwenhuis (32), schrijver van De Grote Globaliseringsgids. ‘Digitale kettingbrieven van non-profitorganisaties gaan in no time de aarde over. Even je naam eronder tikken en je hebt steun betuigd aan de rechten van Afghaanse vrouwen, of aan een Nigeriaanse die wegens overspel tot steniging veroordeeld is.’ Amnesty verzendt tegenwoordig ook boodschappen per sms. ‘Kijk,’ zegt Nieuwenhuis, en haalt zijn mobiele telefoon uit zijn binnenzak. ‘Deze heb ik van de week ontvangen: “Na indienen klacht wegens marteling door militaire politie worden 4 Braziliaanse mannen met de dood bedreigd. Protesteer! SMS JA naar 4777.” Een paar toetsjes indrukken op je telefoon en je bent weer solidair.’ En wie wil autorijden zonder het milieu te belasten, kan tegenwoordig op cooldriving.nl laten uitrekenen hoeveel CO2 zijn voertuig produceert. ‘Dan vertellen zij je hoeveel bomen ze moeten planten om die uitstoot te neutraliseren. Ik doe er zelf ook aan mee, met mijn ouwe Mercedes. Voor het aantal kilometers dat ik per jaar rij, plant Cooldriving 240 bomen in verschillende werelddelen. Dat kost me nog geen tachtig euro. Op coolflying.nl kun je hetzelfde met vliegreizen laten doen. Dankzij dit soort websites hoef je geen kilometer minder te vliegen of te rijden, en spaar je toch het milieu.’ Vroeger moest je je auto weg doen als je het milieu serieus nam, tegenwoordig laat je bomen planten. ‘Sommige mensen noemen het een aflaat om je schuld op deze manier af te kopen. Maar ik vind het geweldig dat het mogelijk is.’

Hetzelfde geldt volgens Nieuwenhuis voor Live8, het door Bob Geldof georganiseerde popconcert tegen de armoede, dat in juli over de hele wereld door twee miljard televisiekijkers werd gevolgd. ‘Daar kun je ook over zeggen dat het vrijblijvend is, maar als jongeren door Live8 van de millenniumdoelen hebben gehoord, luisteren ze misschien ook naar Wouter Bos als die het een keer over ontwikkelingssamenwerking heeft. Is dat genoeg? Nee, maar het is wel een begin.’

Naar het inspirerend voorbeeld van U2-zanger Bono, die zich al jaren voor de derde wereld beijvert, dringt het nieuwe engagement ook onder Nederlandse artiesten door. Voorheen onderscheidden bekendheden als Mies Bouwman en Paul van Vliet zich nog door zich in te zetten voor het goede doel, inmiddels is er nauwelijks nog een BN’er te vinden die zich níet met een non-profitorganisatie afficheert. Radio-dj Ruud de Wildt hangt in elke abri op de posters van de hippe hulporganisatie oneMen. Cabaretier Jan Jaap van der Wal reist voor het Liliane Fonds naar Burkina Fasso en Ouagadougou. Tv-persoonlijkheden als Sylvana Simons en Isa Hoes zetten zich in voor KWF Kankerbestrijding.

Zelfs in de hiphop scene, die niet speciaal bekend staat om haar fijngevoeligheid, is maatschappelijke betrokkenheid vanzelfsprekend geworden. Vijftien jaar geleden rapte alleen de Osdorp Posse over de problemen in de arme wijken: ‘Hyped word ik van kutracisten/ik zie ze het liefst in houten kisten.’ Nu lijkt elke nederhopper zich te bekommeren om de samenleving. Typhoon breekt een lans voor de ontheemden: ‘Een vluchteling vecht voor zijn lege bestaan/het is niet hun keus om daar weg te gaan.’ The Opposites zetten de multiculturele samenleving weer op de agenda: ‘Kijk ons nou eens vechten man/we lijken wel op kinderen/de haat tussen ons tweeën/wanneer zou die nou eens minderen?’ Toprak, bekend uit de film Cool van Theo van Gogh, laat in zijn eerste videoclip Rita Verdonk, Joop Wijn en Femke Halsema opdraven om een vuist te maken tegen geweld. En Ali B verschijnt tegenwoordig op íéder benefietconcert.

Ook Lange Frans (24) en Baas B (23) hebben het engagement ontdekt. Gehuld in trainingspak bestijgt het Diemense duo om tien uur ’s ochtends de granieten trappen van Hotel Americain aan het Leidseplein. Ze komen net van een radiouitzending in Hilversum. Straks vertrekken ze naar de opnamestudio in ’s Graveland om hun nieuwe cd af te maken. De eerste single van het album, Het land van, is al uit. Het nummer, waarin onder meer Jan Peter Balkenende een flinke veeg uit de pan krijgt, bestormt in hoog tempo de hitlijsten.

Na het bestellen van twee hamburgers, patat en cola (‘eten we hier altijd’), zegt Baas B: ‘Vroeger waren we alleen maar aan het rappen om te lachen. Maar toen we erachter kwamen hoeveel kids naar ons luisteren en tegen ons opkijken, dachten we: daar moeten we toch iets mee doen.’ Lange Frans: ‘Als ik het zeg, voel ik me een oude, conservatieve pannenkoekenlul, maar ik hou mijn hart vast voor die kids van tegenwoordig.’ Onlangs traden ze op in de Amsterdamse Melkweg voor een paar schoolklassen, op een avond georganiseerd door Plan Nederland. Baas B: ‘Waren ze allemaal aan het spugen, schoppen en met peuken aan het gooien.’ Raymzter, bekend van de hit ‘Kutmarokkanen’, probeerde vanaf het podium de meute tot bedaren te brengen. Lange Frans: ‘Maar het hielp geen flikker. Te triest voor woorden. Toen wij op school zaten, gebeurden zulke dingen nog niet.’

Eind 2004 stonden Lange Frans en Baas B. zeven weken op één met hun hit ‘Zinloos’, over zinloos geweld. De opbrengst ging naar Kappen Nou!, de stichting van de vader van Joes Kloppenburg. Het nummer heeft heel wat los gemaakt. Baas B: ‘Ik zie nog steeds mensen tranen in hun ogen krijgen als we het spelen.’ Lange Frans: ‘Pas waren we op het Pieperfestival in Emmeloord. Stond er een meisje het hele optreden lang te huilen. Zie dan maar eens je koppie er bij te houden.’

Sinds ‘Zinloos’ wordt het tweetal overspoeld met aanvragen van goede doelen. Hun boekingsagent krijgt er zo’n veertig per week binnen. Baas B: ‘Sommige dingen doen we, maar niet alles natuurlijk, want we hebben het fokking druk. Er zijn zoveel goede doelen. Straks kom je niet eens meer toe aan je eigen doel, weet je.’ Lange Frans: ‘Stichting Aap, Stichting Boom, Stichting Huis, Stichting Mus, Stichting Gordeldier, je kunt wel bezig blijven.’

Toen ze vorig jaar werden gevraagd mee te werken aan een spotje dat de burgers moest oproepen vooral te gaan stemmen bij het referendum over de Europese Grondwet, maakten de rappers toch maar even een gaatje in hun agenda vrij. ‘Maar dat was geen goed doel,’ zegt Baas B. ‘Dat was gewoon aftikken. Voor dat bedrag kun je een aardig autootje kopen.’ Lange Frans: ‘Vlak daarvoor hadden ze ons ook al gevraagd of we het “ja” voor de Europese Grondwet nog eens wilden benadrukken. Moesten we samen met Balkenende iets doen op de Dam.’ Baas B: ‘Daar hebben we dus maar nee tegen gezegd.’

Tot voor kort keken de traditionele non-profitorganisaties met een zekere argwaan naar nieuwkomers als War Child die via popartiesten het grote publieke proberen te bereiken. Maar die reserves zijn inmiddels verdwenen. Ook bij Novib verzinnen ze tegenwoordig acties met Bekende Nederlanders. Edwin Evers en Katja Schuurman figureren op Boomerang-kaarten die de aandacht moeten vestigen op fair trade. Van de zomer hield de band Krezip namens Novib een verrassingsconcert op straat in Amsterdam, waarvoor bewust geen vergunning was aangevraagd: weggestuurd worden door de politie zorgt voor extra free publicity. ‘We proberen aansluiting te vinden bij de zap-generatie,’ zegt Jan Bouke Wijbrandi, campagne-directeur bij Novib, in zijn kantoor in Den Haag. ‘Daarom passen we ons aan aan de eisen van de tijd.’ Zo heet de afdeling Educatie tegenwoordig Popular Campaigning. ‘Vroeger legden we de mensen uit hoe de wereld in elkaar zat, nu proberen we ze meer aan te spreken op wat ze zelf kunnen doen.’ Daarbij worden moderne marketinginstrumenten niet geschuwd. ‘Hier op de gang,’ zegt Wijbrandi, wijzend naar de deur, ‘zitten jonge meiden uit het bedrijfsleven nieuwe campagnes te bedenken. Daar zijn we niet vies meer van.’ Intussen moet Novib wel oppassen niet teveel op te gaan in leuke, hedonistische acties, zegt hij. ‘Het doel en de middelen moeten wel in balans blijven. Bovendien prikken jonge mensen er meteen doorheen als je alleen maar met slappe verkooppraatjes komt. Je moet energie uitstralen, maar ook geloofwaardigheid.’

De behoefte aan authenticiteit is een vast bestanddeel van het nieuwe engagement. Jongeren zijn zo kritisch, dat ze onmiddellijk afhaken als ze het idee hebben dat hun gebakken lucht wordt voorgezet. Niet voor niets is de Britse econome Noreena Hertz, een van de woordvoersters van de wereldwijde beweging tegen de armoede, zo mateloos populair onder jonge mensen. Ze imponeert niet alleen met haar eigentijdse uitstraling, met haar hoge laarzen en kekke jurkjes, maar vooral met haar tomeloze energie en kennis van zaken. Economiestudente Marita van Gessel (25) was dit voorjaar aanwezig bij een van de gastcolleges die Hertz gaf aan de Universiteit van Utrecht. ‘Ik had eigenlijk niet zoveel met het onderwerp,’ zegt ze, ‘maar sinds dat college ben ik er echt over gaan nadenken. Noreena Hertz was heel direct. Ze kwam met scherpe analyses, en gaf heel heldere voorbeelden. Ze zei dat miljoenen mensen in Afrika per dag minder te besteden hebben dan wat een Europese koe per dag kost aan landbouwsubsidie. Zulke verhalen blijven je bij.’

Op de zolder van een pakhuis aan de Rotterdamse Lloydkade strijkt Anna Visser (30), voorzitter van de nieuwe omroep Llink, neer aan een sloophouten tafel. Haar zender is net een maand on air. Llink is voortgekomen uit De Nieuwe Omroep, het initiatief van Aad van den Heuvel, dat al enige jaren geleden een plek in het publieke bestel probeerde te bemachtigen. Dat plan werd indertijd door toenmalig staatssecretaris Rick van der Ploeg naar de prullenmand verwezen: te saai, te voorspelbaar. Toen Aad van den Heuvels grijze hoofd plaats maakte voor het jeugdige voorkomen en de frisse blik van Anna Visser en De Nieuwe Omroep fuseerde met Nútopia, een ander idealistisch omroepinitiatief, was er opeens wél ruimte in het bestel. Nadat de zaak beklonken was, ontving Visser tot haar verbazing een mailtje van Rick van der Ploeg – vermaard om zijn fijne neus voor vrouwelijk talent. ‘Hij wilde me éven feliciteren,’ grinnikt de Rotterdamse.

Llink, ‘de kleinste omroep met de grootste idealen’ probeert maatschappelijk relevante onderwerpen toegankelijk te maken voor een jong publiek, vaak met ironie en zelfspot. In Mr. Kahoona’s Positive Happiness Show bijvoorbeeld worden filmpjes over asielzoekende homo’s en illegale vogelhandel afgewisseld met hilarische Monty Python-achtige animaties. Een en ander wordt aan elkaar gepraat door een cartoonfiguur met een vet Indiaas accent. De afgelopen weken zijn de eerste reacties binnengekomen. ‘We krijgen erg veel berichten van mensen die blij zijn dat je ook op een andere manier maatschappelijk betrokken kunt zijn,’ vertelt Visser. ‘Dat je niet wordt opgezadeld met een schuldgevoel. Dat je je niet volledig hoeft op te offeren aan een of ander abstract ideaal.’ De filosofie van Llink is praktisch idealisme: een begrip dat begin jaren negentig voor het eerst opdook. In 2003 werd het gemunt door Natasja van den Berg en Sophie Koers in een lichtvoetig ‘handboek voor de beginnende wereldverbeteraar’. Inmiddels geldt het als het kernbegrip van het nieuwe engagement.

‘Praktisch idealisme wordt snel versleten voor dom en oppervlakkig,’ zegt Anna Visser. ‘Maar dat is onzin. De vraag is: hoe zorg je ervoor dat je niet bezwijkt onder de ellende in de wereld, die je iedere dag op talloze manieren voorgeschoteld krijgt? Wij zeggen: kies wat op je weg ligt, en probeer daar zelf iets aan te doen. Dat kan in het groot of in het klein: je kunt je baan opzeggen en voor Artsen zonder Grenzen gaan werken, maar je kunt ook proberen er híer iets van te maken, in je eigen omgeving.’

Dat leidt, als het goed is tot een bescheiden soort engagement, zegt Visser. Zelf probeert ze er zoveel mogelijk naar te leven. Ze gebruikt wel lippenstift, maar niet van merken die op dieren zijn getest. Ze eet wel vlees, maar niet uit de bio-industrie. En ze gaat zoveel mogelijk op de fiets. Helemaal consequent is ze niet, maar dat moet kunnen, vindt Visser. ‘Een paar weken geleden gingen we de cavia van mijn dochtertje begraven in de Drunense Duinen. Honderdtachtig kilometer in de auto.’ Lachend: ‘Zo’n eind autorijden is al erg genoeg. Kwamen we er thuis achter dat het ook nog autoloze zondag was.’

Eigenlijk willen ze zich bij Llink geen wereldverbeteraars noemen, want dat klinkt zo zelfingenomen. Bovendien doet het denken aan de geitenwollensokken-cultuur, waar de jonge idealisten juist niks mee te maken willen hebben. ‘Maar,’ zegt Visser, ‘vorige week zaten we te brainstormen over de vraag waar het ons uiteindelijk om gaat, en telkens kwamen we er toch weer op uit: een betere wereld. Shit, zeiden we tegen elkaar, zijn we toch meer zendelingen dan we dachten.’

In de jaren zestig en zeventig was het engagement nog vooral het domein van blanke progressieve studenten, maar dat is allang niet meer het geval. Uit het onderzoek van Motivaction blijkt dat de maatschappelijke betrokkenheid bijna volledig is gedemocratiseerd. In de provincie is men tegenwoordig even geëngageerd als in de randstad: in Schin op Geul maken ze zich net zo goed druk over het onrecht in Atjeh. Ook in rechtse kring is engagement allang geen vies woord meer: de JOVD, voorheen bekend om pils en dixieland, hield pas geleden een kebabwedstrijd om de integratie te bevorderen. En allochtonen, over wie tot voorkort alleen de zachte sector zich druk maakte, beginnen hun eigen engagement te organiseren, buiten de traditionele inspraakorganen om. Beroepsmarokkanen als Mohammed Rabbae worden tegenwoordig ook in eigen kring als politiek correcte meepraters beschouwd. Steeds meer jonge allochtonen willen met de gevestigde instituties niks te maken hebben, en gaan hun eigen weg.

In de hal van café De Kroon aan het Amsterdamse Rembrandtplein is Ahmed Larouz (34), in de weer met zijn mobiele telefoon en blackberry. Larouz is een van de oprichters van TANS (Towards A New Start), een netwerkorganisatie van hoog opgeleide, jonge Marokkanen. Aanvankelijk richtte TANS zich vooral op de ambities en belangen van de leden zelf, door middel van gesponsorde bijeenkomsten in hotels en conferentieoorden en het jaarlijkse gala in Krasnapolsky. Maar de laatste tijd ontplooit het netwerk steeds meer idealistische activiteiten, mede ingegeven door de moord op Theo van Gogh. Sinds vorig jaar organiseren leden van TANS bijvoorbeeld een serie ‘blind dates’ tussen Amsterdammers van verschillende culturele achtergronden, in samenwerking met het Marokkaanse jongerencentrum Argan en studenten van het debatplatform Happy Chaos.

Het jongste project van Larouz is het ramadanfestival, dat nu gaande is. Dertig dagen lang zijn er debatten en presentaties in en rond moskeeën, en worden niet-moslims uitgenodigd voor de traditionele iftar – de maaltijd na zonsondergang – bij moslims thuis.

Larouz kreeeg Jan Peter Balkenende zo ver het festival te openen met een videoboodschap, waarin de premier de moslims een gezegend suikerfeest wenste. ‘Bill Clinton heeft dat ook gedaan in Amerika,’ grijnst Larouz. ‘Dus ik vond dat Balkenende niet kon achterblijven.’

Larouz is opgegroeid in het zuiden van Marokko. Op zijn achttiende emigreerde hij naar Nederland. Hij studeerde informatica, werkte een paar jaar in de IT, en besloot vervolgens, met twee partners, voor zichzelf te beginnen als organisatieadviseur, gespecialiseerd in intercultureel management. ‘Toen ik naar Nederland kwam, merkte ik dat de discussie over integratie alleen maar ging over de probleemgevallen, en dat de Marokkanen zelf alleen maar aan het klagen waren. Dat gebeurt nog steeds. Maar ik doe daar niet aan mee.’ Hij probeert tegenwoordig zoveel mogelijk Marokkaanse jongeren aan te sporen vrijwilligerswerk te gaan doen om hun horizon te verbreden. ‘Er werken nu dertig vrijwilligers mee aan het ramadanfestival. Ik wil dat ze er straks trots op zijn en het op hun cv kunnen zetten.’

Zelf voert Larouz wekelijks ook ‘empowerment-gesprekken’ met Marokkaanse jongeren in de jeugdgevangenis in Amsterdam-Sloterdijk. ‘Traditionele hulpverleners hebben het alleen maar over de moeilijkheden,’ zegt Larouz. ‘Daarmee houden ze een vicieuze cirkel in stand. Je kunt die Marokkaanse jongeren beter laten zien dat ze ook een ander leven kunnen leiden, en dat ze zélf iets aan hun situatie moeten doen.’

Onder de vertegenwoordigers van het nieuwe engagement heerst, zoals gebruikelijk bij hemelbestormers, een groot wantrouwen tegen de gevestigde instituties. Eerder deze maand werd door een groepje dertigers een nieuwe vakbond ten doop gehouden, die zichzelf zelfs geen vakbond wil noemen. De oprichters van de AVV – Alternatief Voor Vakbond – menen dat de Sociaal Economische Raad bevolkt wordt door babyboomers die de belangen van jongere werknemers onvoldoende behartigen. Volgens hen zijn de bestaande vakbonden ondemocratische instellingen in dure kantoren, waar de gestaalde kaders zichzelf zo snel mogelijk aan een riant pensioen helpen, zonder aan toekomstige generaties te denken. Onder het motto ‘fair solidair’, eist de AVV zo snel mogelijk een eigen zetel in de Ser.

De nieuwe jongerenvakbond doet in alle opzichten denken aan de talloze nieuwe initiatieven in de non-profitsector. Zonder uitzondering ergeren de nieuwe idealisten zich aan de arrogantie van de oude organisaties.

Anna Visser zit regelmatig met bestuurders van goede doelen in fora en debatten. Daarbij merkt ze keer op keer dat de oude garde zich graag als jong voordoet, maar als het erop aankomt met een zeker dédain spreekt over het nieuwe engagement. ‘Veel hoge piefen in de ontwikkelingshulp doen de betrokkenheid van jonge mensen af als naïef,’ zegt Visser. ‘Ze zeggen al heel snel: wat heb je aan jongeren die even een paar weken als vrijwilliger bij een ontwikkelingsproject willen komen werken? Je hóórt ze denken dat de jeugd alleen maar met zichzelf bezig is.’

Volgens Anna Visser komen de gevestigde organisaties makkelijk met kritiek, maar zouden ze eerst bij zichzelf te rade moeten gaan ‘Veel van die clubs zijn vooral bezig zichzelf in stand te houden,’ zegt Anna Visser. ‘Daar gaat een hoop geld in zitten, dat eigenlijk naar het goede doel zou moeten gaan. Jongeren weten dat, en denken: dan doe ik het zelf wel.’ Daarom hebben talloze jonge idealisten de afgelopen jaren hun eigen hulpprojecten opgezet, van het eigenhandig brengen van medicijnen naar voormalig Joegoslavië tot het oprichten van dorpsschooltjes in Peru.

De traditionele organisaties hebben daar zo hun bedenkingen bij. ‘Er zijn heel veel goedbedoelde initiatieven,’ zegt Jan Bouke Wijbrandi, de Novib-directeur. ‘Maar er is een zekere spanning tussen al die ongerichte energie en concrete resultaten in moeilijke omstandigheden. Het is leuk dat mensen schooltjes beginnen in Peru, maar hoe lang houdt dat stand? Je hebt toch professionals nodig om te beoordelen of zo’n gebied wel een school nodig heeft, of misschien toch een ziekenhuis, en of je niet te véél vissersboten voor Sri Lanka aan het bouwen bent. Dit soort plannen leiden vaak tot weeshuizen zonder wezen. Jeugdig enthousiasme is mooi, maar goede wil alleen is niet genoeg.’

Achter het gekibbel tussen de jonge idealisten en de oude wereldverbeteraars gaat een flinke generatiekloof schuil. De jonge generatie wordt oppervlakkigheid en egoïsme verweten, de oude zou arrogant en opportunistisch zijn. ‘De twintigers van nu hebben een gloeiende hekel aan de Elsbeth Etty’s en de Marcel van Dams, die nog steeds het Grote Gelijk verkondigen,’ zegt Martijn van Tol (33), universitair docent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, ooit een bolwerk van de protestbeweging. ‘Henk Hofland heeft een keer gezegd dat de babyboomers er altijd in geslaagd zijn hun particuliere belang tot algemeen belang te verheffen. Hij heeft groot gelijk. Die houding zorgt voor grote weerstand onder jonge mensen. Ik merk dat aan mijn studenten. Het nieuwe generatieconflict is veel grimmiger dan wel wordt aangenomen.’

‘De babyboomers weten altijd heel goed hoe ánderen het anders moeten doen,’ zegt Jaap Spreeuwenberg van Coolpolitics. ‘In de jaren zeventig kwam het voor dat mannen gingen scheiden van hun vrouw omdat ze een verkeerde opvatting had over Pol Pot. Op dezelfde manier hebben ze nu kritiek op het idealisme van jongeren, omdat die een leuk leven willen combineren met hun idealen. De babyboomers vinden dat vrijblijvend en gemakzuchtig. Die denken: “If it feels good, it has to be wrong,” Zij vonden dat alles anders moest. Maar sindsdien hebben ze er alles aan gedaan om vooral goed voor zichzelf te zorgen. Dan zeg ik: liever vrijblijvend dan hypocriet.’

Aan de Amsterdamse Nieuwe Spiegelstraat roert Constant Vecht, oud-voorzitter van de studentenvakbond Asva en oud-hoofdredacteur van De Waarheid, temidden van negentiende-eeuwse stillevens en oud Chinees aardewerk, bedachtzaam in zijn koffie. Toen zijn vader eind jaren negentig overleed, nam hij diens antiekzaak over om zijn dementerende moeder te kunnen onderhouden. ‘Vroeger vond ik antiquair een laag en nutteloos beroep,’ zegt Vecht. ‘Daar ben ik inmiddels wat milder over gaan denken.’

In 1992 publiceerde Vecht in de bundel Alles moest anders een veelbesproken zelfkritiek over de tijd dat hij als studentenleider in de ban van het marxisme raakte. Hij kent de klacht van zijn generatiegenoten dat jonge mensen tegenwoordig zo apolitiek en gemakzuchtig zouden zijn. ‘Maar dat was in de jaren zestig niet veel beter. De afgelopen decennia is ten onrechte het beeld ontstaan dat in die tijd iederéén alternatief was, en met protestacties bezig. Maar de mainstream wilde er weinig mee te maken hebben. Om je een idee te geven: aan de vooravond van de Maagdenhuisbezetting waren bijna alle Amsterdamse studenten lid van de Asva. Een jaar later bleek zo ongeveer de helft zijn lidmaatschap te hebben opgezegd. Daar hoor je nooit iemand over.’

De studentenrevolte begon vol goede bedoelingen, ‘met flowerpower enzo’, maar raakte na de bezetting van het Maagdenhuis al snel in marxistisch vaarwater. ‘Voor we het wisten, waren we geradicaliseerd, en hadden we eindeloze discussies in rokerige zaaltjes over Marx, Marcuse en de Frankfurter Schule. Dat leidde ook tot excessen. We wilden de hele universiteit democratiseren, maar dat sloeg zo ver door dat op een gegeven moment zelfs de koffiejuffrouw moest meepraten over de inhoud van het studieprogramma. Het heeft jaren gekost om dat terug te draaien. In veel opzichten heeft de protestbeweging een geweldige bevrijding teweeg gebracht. Maar de generatie na ons heeft vreselijk onder onze rechtlijnigheid en zelfgenoegzaamheid geleden. Wij hadden de wijsheid in pacht, dachten we. Maar dat was helemaal niet zo.’

De verwijten over en weer, je komt er niet veel verder mee. Het is misschien verleidelijk het engagement van Cindy Pielstroom als oppervlakkig af te doen. Maar dat is niet minder gemakkelijk dan de babyboomers in de hoek te zetten als hypocriete zakkenvullers. Uiteindelijk draait het om de vraag waar de wereld in deze tijd meer aan heeft: aan de bevlogenheid van de protestgeneratie of aan het pragmatisme van de jonge idealisten.

Laatst had Anna Visser drie kwartier gefietst naar de groene slager voor een biologisch kippetje. Was ze eindelijk thuis, stond haar Kaapverdiaanse buurvrouw op de stoep met een stralende glimlach en een schaal vol heerlijke, gemarineerde kippenvleugeltjes. ‘Wat doe je dan?’ zegt ze. ‘Met een zuur gezicht zeggen: nee bedankt, wij eten alleen verantwoord vlees?’

Het belangrijkste, zegt Visser, is dat je je idealisme in je dagelijks leven integreert. ‘Dan wordt het een natuurlijk deel van je bestaan en is het veel bestendiger dan grote pretenties.’