<div class="wpg-element paragraph">
Chris Patten (54) is de man op wie de Engelse Conservatieven hun hoop gevestigd hebben om ooit nog van bright-eyed Tony Blair te winnen. Hij is veel meer middle class dan Blair en heeft voor middelbare Engelse vrouwen een sex-appeal dat misschien het best te vergelijken is met de aantrekkingskracht van Hans van Mierlo. Patten floreert in het midden van het politieke spectrum, waar ook Blair met zijn New Labour goed gescoord heeft. Nee, zegt hij, hij is niet bitter dat Blair nu aan de haal gaat met een politiek die hem al tijden voor ogen stond.
&#8216;Ik durf te zeggen dat centrum-rechts in Nederland ook wel zal knarsetanden bij de aanblik van Wim Kok. De ironie van de situatie is spectaculair. Centrum-links neemt op het moment overal in Europa centrum-rechtse maatregelen. Ons antwoord daarop moet niet zijn: nog verder naar rechts opschuiven. We moeten de kiezers ervan zien te overtuigen dat ze, als ze centrum-rechtse oplossingen willen, beter op centrum-rechtse politici kunnen stemmen.&#8217;
Patten is katholiek en de trotse vader van drie mooie dochters (Kate, Laura en Alice). Die komen hem uitstekend van pas in het door de boulevardbladen sterk beïnvloede Britse politieke landschap. Ook zijn goede huwelijk, sinds 1971, met zijn vrouw Lavender, draagt bij aan zijn goede public relations. De gezagscrisis in Washington baart hem grote zorgen. Hij kan zich moeilijk voorstellen hoe iemand op zo&#8217;n positie zo onhandig kan zijn. &#8216;In Hongkong hadden minstens veertig mensen het moeten weten als ik een affaire gehad zou hebben. De bodyguards, de politie, de chauffeur. Stel je eens voor.&#8217;
Patten had in Hongkong goed beschouwd een onmogelijke opdracht. Hij speelde de hoofdrol in het laatste bedrijf van Engelands trotse koloniale geschiedenis. Boze tongen beweren dat de zwakke John Major zijn rivaal Patten in 1992 naar Hongkong stuurde om voorgoed van hem af te zijn. Maar Patten slaagde erin om het symbool van de waardige terugtocht te worden. Hij manifesteerde zich als de kampioen van het verlichte liberale Europese gedachtegoed dat het sinds de val van de Muur toch al zo goed doet. Adam Smith, John Stuart Mill, Edmund Burke, Alexis de Tocqueville vormen, al sinds Oxford waar hij moderne geschiedenis studeerde, de basis van zijn politieke overtuigingen. &#8216;In essentie heb ik hetzelfde wereldbeeld als Gladstone,&#8217; zegt hij tevreden. &#8216;De ideeën van het liberalisme moet je nu natuurlijk anders toepassen dan honderd jaar geleden, maar ik ben een voorstander van de vrije markt, van good governance, van de vrijheid van meningsuiting.&#8217;
Patten heeft een compact postuur, hij is ijdel en zelfverzekerd, maar hij neemt zichzelf ook zonder moeite op de hak. Over het tenue van de gouverneur schrijft hij in zijn pas verschenen boek: &#8216;Het zomeruniform was van wit brokaat, de bijbehorende tropenhelm was voorzien van struisvogelveren, waardoor je eruitzag als een pas gestorven kip. Het winteruniform was blauw en rood, als van een maarschalk van een of ander operettelandje.&#8217; Met informele toestemming van koningin Elizabeth (hij schijnt het zeer goed met de royals te kunnen vinden) kleedde hij zich &#8216;in burger&#8217;. &#8216;Ik was opgelucht,&#8217; schrijft hij, &#8216;dat ik er, van middelbare lengte en doorgaans te dik als ik ben, niet belachelijk zou uitzien. Mijn ijdelheid kwam mijn politieke instinct te hulp.&#8217;
Iedereen die zijn hele carrière (direct uit de collegebankjes) in de Engelse poltiek doorbrengt, heeft vijanden, maar Patten is erin geslaagd om met de twee uitersten van zijn intern sterk verdeelde partij affiniteit te behouden. Hij kan zich overtuigend afficheren als zowel de erfgenaam van het eurovriendelijke gedachtegoed van oud-premier Edward Heath als van het neo-liberalisme van Margaret Thatcher. Heath benoemde hem in 1974 tot directeur van het wetenschappelijk bureau van de conservatieve partij. In de kabinetten van de IJzeren Dame vervulde hij verschillende posten: Noord-Ierland, onderwijs, ontwikkelingshulp en milieu. Maar van beide conservatieven weet hij ook de juiste afstand te bewaren: &#8216;Ik ben het niet eens met Thatchers ideeën over Europa, maar evenmin met Heaths opvattingen over China.&#8217;
De man die twee partijleiders doet vrezen, is sinds de overdrachtsceremonie van de Britse kroonkolonie Hongkong aan communistisch China, twee jaar geleden, bekender dan de nieuwe partijleider van de conservatieven, William Hague. Patten zit niet meer in het Britse Lagerhuis, maar, zegt hij vriendelijk en met een professionele lach, hij &#8216;sluit in het komende jaar niets uit&#8217;. Eerst moet hij op verzoek van premier Blair advies uitbrengen over de toekomst van de politie in Noord-Ierland na de vredesakkoorden. Over Noord-Ierland wil hij niets loslaten. Zijn commissie brengt volgend jaar rapport uit en dan is hij weer beschikbaar voor de politiek in Westminster. &#8216;Ik weet nog niet of ik terugga in de politiek, maar het is een aangenaam en onbedoeld bijeffect van mijn huidige baan dat ik daar nog een heel jaar over kan nadenken.&#8217;
Was het geen handig politiek trucje van Blair om u, een Tory, te vragen voor zo&#8217;n netelig werkje als een hervorming van de politie in Noord-Ierland?
&#8216;Nee, ik heb het idee dat hij gewoon de beste man voor de baan genomen heeft. Ik was minister van Noord-Ierland, word door gematigden aan beide zijden van de grens gerespecteerd.&#8217;
U bent katholiek, dat helpt ook.
&#8216;Dat speelt zeker een rol. Een Engelse katholiek wordt door beide zijden in Ierland wel geaccepteerd. Mijn vrouw is protestant. In Ierland was iedereen altijd heel verbaasd dat wij naar elkaars kerk gingen. De bom in Omagh was een onvoorstelbare verschrikking, maar heeft de gewelddadigen duidelijk verder geïsoleerd. De bommengooiers zijn nu niet meer dan een kleine splintergroepering.&#8217;
In de afgelopen winter schreef Patten in zijn buitenhuis in Zuid-Frankrijk een boek over zijn ervaringen in Hongkong, Oost en West. Het kwam deze week tegelijkertijd uit in Nederland en Engeland. Al vóór verschijnen zorgde het voor een rel. Rupert Murdoch, de Australische mediatycoon had eindelijk zakelijk een voet tussen de deur in China. Toen Murdoch, uitgerekend tijdens een vlucht naar Peking voor een belangrijk bezoek aan hoge politici, te horen kreeg dat HarperCollins, een van zijn vele dochterbedrijven, de memoires van Patten zou uitgeven, kwam er volgens een lid van zijn staf bijna stoom uit zijn oren.
Patten neemt in zijn boek inderdaad geen blad voor de mond. De Chinese leiders, die hem tijdens zijn gouverneurschap uitmaakten voor een &#8216;misdadiger die duizend generaties lang veroordeeld zal worden&#8217; en &#8216;de hoer van Europa&#8217;, krijgen er duchtig van langs. Zijn beschrijving van zijn ontmoetingen met Chinese leiders staan vol kafkaëske dialogen.
Maar ook de Engelsen worden niet gespaard. Hij beschrijft hoe de Britse autoriteiten In Hongkong op verzoek van de Chinezen in 1988 met de uitslagen van een referendum goochelden. (De bevolking van de kroonkolonie moest zich uitspreken over de vraag of er in dat jaar of pas begin jaren negentig directe verkiezingen gehouden zouden moeten worden.)
Dat is nogal een beschuldiging. U bent daar zeker van?
&#8216;Natuurlijk, anders stond het niet in het boek.&#8217; Hij is zich ervan bewust dat hij als voormalig staatsdienaar gehouden is aan een geheimhoudingsplicht. &#8216;Ik ben heel voorzichtig geweest, heb niets opgeschreven dat gebaseerd is op geheime papieren. Maar ik denk dat het verkeerd zou zijn om de situatie anders te beschrijven dan die werkelijk geweest is.&#8217;
Was het niet vreemd om na honderdvijftig jaar koloniaal bewind in Hongkong de laatste paar jaar voor de overdracht plotseling zoiets als democratie te introduceren? Dat lijkt een beetje een gotspe.
&#8216;Er zijn twee verschillende discussies. Eén: zou Engeland eerder democratie hebben moeten introduceren in Hongkong?.Het antwoord daarop is ja. Waarom heeft Engeland het niet eerder gedaan? In de late jaren veertig heeft een van de gouverneurs gesuggereerd dat Hongkong net zo behandeld zou moeten worden als andere koloniën; we zouden dus een begin moeten maken met het introduceren van democratie. Maar niet alleen de lokale zakenelite, ook de communistische Chinezen op het vasteland maakten daar bezwaar tegen. Ze kwamen met het argument dat, als Hongkong net zo behandeld zou worden als de andere Britse koloniën, ze in Hongkong zouden denken dat ze op den duur ook onafhankelijk zouden worden. En dat is nooit een optie geweest. In de jaren zeventig was er in Hongkong een goed opgeleide middenklasse die ging ijveren voor meer democratie. Dus toen Engeland de onderhandelingen met China begon over het verdrag dat de overdracht van soevereiniteit moest regelen, stond democratie behoorlijk hoog op de agenda. Zowel Engeland als China had de bevolking meer democratie beloofd. Toen ik in Hongkong kwam, wilde ik die beloften waarmaken.
Het ging er niet om dat ik de democratie er snel door probeerde te krijgen. Het ging om de vraag of de democratie echt of namaak zou zijn. De Chinezen, zoals een van hun leiders tegen me zei, hadden niets tegen verkiezingen, zolang ze de uitkomst maar van tevoren wisten. Wat niet helemaal overeenkomt met wat u en ik onder verkiezingen verstaan. Dus het echte verhaal gaat erover of wij ons gehouden hebben aan onze beloften aan de mensen in Hongkong.&#8217;
Dat klinkt toch alsof de Britten Hongkong keurig bewaard hebben voor de communistische Chinezen. Niet te veel democratie, zodat ze de kolonie zó konden overdragen aan een totalitair regime.
&#8216;Het was een uiterst onappetijtelijk einde, maar het enige einde dat beschikbaar was. Het slot van het verhaal was eigenlijk al geschreven in 1898 toen we het land leasden van de Chinezen. We konden moeilijk smerige trucs uithalen met het verdrag dat we met de Chinezen hadden gesloten. Maar het is zeker waar dat het een van de aspecten is die het verhaal van de overdracht zo akelig maakten. Een prachtige vrije stad die overgedragen wordt aan een land dat om het voorzichtig te zeggen niet vrij is. Sommige mensen in Hongkong hebben weleens geopperd dat we de New Territories terug zouden moeten geven, maar níét het stuk van Hongkong dat Brits eigendom was, het eiland Hongkong zelf en de punt van het schiereiland Kowloon. Het interessante is dat degenen die dat ooit voorstelden, de eersten waren die in de jaren negentig overliepen naar de kant van de communistische Chinezen. Ik denk dat sommige topfiguren uit het zakenleven in Hongkong gelukkiger waren met een koloniale relatie dan met democratie. Het was en is makkelijker voor ze om met een kleine, overzichtelijke bestuurlijke macht te werken dan met een democratisch gekozen bestuur.&#8217;
Wat is er met de immense vermogens van de Chinese zakentycoons gebeurd?
&#8216;Er is natuurlijk veel off shore geparkeerd, op de Kaaimaneilanden en dat soort oorden. Dat is ook wel begrijpelijk. Hongkong wordt grotendeels bewoond door vluchtelingen. Voordat ze naar Hongkong kwamen, hadden velen van hen al eens een fortuin verdiend en verloren, zoals al die zakenlieden uit Shanghai. Dus één keer gebeten, drie keer zo schuw. Iedereen weet dat de banken in Hongkong de eerste helft van de jaren negentig het extreem druk hebben gehad. Natuurlijk hebben velen ook hun belangen in Hongkong behouden, maar ze hebben toch wel wat veren gelaten. De Hang Seng-index, de beursindex van Hongkong, was ongeveer 16.000 toen ik vertrok, die is nu ongeveer 8.000.&#8217;
Patton heeft nooit echt geloofd in de euforische verhalen over het economische wonder van de Aziatische Tijgers. Maar op dit moment is de wereld volgens hem veel te zwartgallig over de mogelijkheden van herstel in Azië. &#8216;De Aziatische economieën zijn uit hun politieke jasje gegroeid. Daarom zijn onderwerpen als openheid, transparantie, democratie zo belangrijk geworden. In bijna alle gevallen hebben de Aziatische samenlevingen de politieke lessen geleerd van de economische crisis. De grote uitzondering is Maleisië. Daar ontsloeg premier Mahatir de minister van Financiën, die geassocieerd wordt met een meer vrije economie. Je kunt de geschiedenis niet bedonderen, dus zo&#8217;n actie is gedoemd te falen.&#8217;
Was de overdracht van Hongkong aan communistisch China niet de oorzaak van het begin van de crisis in Azië?
&#8216;Ik geloof van niet. Als de Japanners al twee jaar geleden begonnen waren met het herstructureren van hun economie en hun banksysteem, dan was de yen sterker geworden. En hoewel er dan misschien ook een daling in de Aziatische beurzen was opgetreden, was die nooit zo sterk geweest als nu. Waarom niet? Omdat de Japanners toen nog grote investeringen in Azië hadden. Japans problemen zijn natuurlijk verbonden met de financiële problemen in de regio. De Japanse investeringen overspoelden Azië, maar toen de yen zwakker werd, is al dat geld razendsnel teruggetrokken. Dat was een van de redenen voor de crisis van de afgelopen zomer.&#8217;
U lijkt bezorgd over de vraag of we in de volgende eeuw in Europa onze liberale vrijheden kunnen blijven bewaren.
&#8216;Er is een overeenkomst tussen het einde van de vorige eeuw en dat van onze eeuw. Honderd jaar geleden dachten we dat de toekomst veilig was, bepaald zou worden door de grote ideeën van de negentiende eeuw: kapitalisme en democratie. Nu is er wéér een tendens om tevreden te zijn over deze ideeën. Maar of we er al of niet in zullen slagen om vrijheid te waarborgen in de volgende eeuw hangt ook af van wat er in Azië gaat gebeuren. We moeten de Aziaten helpen om de sociale kosten te dragen van hun financiële en economische hervormingen. Als de huidige pogingen om meer democratie te introduceren in Azië &#8211; zoals bijvoorbeeld in Indonesië en Taiwan &#8211; mislukken door sociale onrust, zal de democratische zaak er voor een lange periode niet van herstellen. Het is absoluut noodzakelijk dat er in China politieke hervormingen zullen worden doorgevoerd. Zonder hervormingen, zonder méér democratie, zal de economie daar nooit verder kunnen groeien. Er is niets in de Chinese cultuur of de Chinese gewoonten dat democratie onmogelijk maakt, al wordt er van alles beweerd over de Aziatische mentaliteit die meer gevoelig zou zijn voor autoriteit. Dat is onzin. Voor de Tweede Wereldoorlog verklaarde men in het Westen de armoede van China met een verwijzing naar de leer van Confucius. Nu wordt het confucianisme uitgelegd als de oorzaak van het economische succes.&#8217;
Patton is bezorgd over de toekomst van onze burgerlijke vrijheden, over de toekomst van de vrije, liberale samenleving. Of de Europese Unie een bijdrage zal leveren aan het overleven van onze democratie valt wat hem betreft nog te bezien: &#8216;Het lijkt er voorlopig nog niet op dat Europa buiten zijn grenzen in staat is om een sturende, positieve rol te spelen. Ik was nogal onder de indruk van het gemak waarmee de Chinezen de verschillende Europese landen tegen elkaar uitspeelden. Europa kreeg het wel voor elkaar een tamelijk coherent oordeel over de mensenrechtensituatie in Birma te hebben, een klein onbeduidend landje. Maar Europa vond het heel wat moeilijker om de mensenrechten in China aan de orde te stellen. Het was ook opvallend dat zo gauw Soeharto verdwenen was er allerlei Europese ministers in Jakarta verschenen die de regering daar de les gingen lezen over het belang van politieke hervorming. Het was misschien een beter idee geweest om dat te doen toen Soeharto nog aan de macht was. De Europese Commissie en het Europees Parlement hebben wat dat betreft een veel betere staat van dienst dan de nationale staten. Er is een zekere mate van incompetentie en berekenend cynisme in de manier waarop veel lidstaten reageerden op de crises in China en Azië. En wie heeft wie nu eigenlijk nodig? De Chinezen hebben ons onvergelijkbaar meer nodig dan wij hen. Kijk naar de investeringen, kijk naar de handelsoverschotten.&#8217;
Patten vindt het een gemiste kans dat Engeland zijn invloed in Europa niet vaker heeft aangewend. &#8216;Wij hebben een aantal van de beste argumenten over de inrichting van Europa in huis, maar door onze slechte opstelling in Europa de laatste decennia hebben we helaas nooit gehoor kunnen vinden. Het lijkt er vaak op alsof de Engelsen louter gedreven worden door vijandschap ten opzichte van Europa, maar we moeten nu een Europa bouwen dat gebaseerd is op de ambities van de jaren negentig in plaats van op de angsten van de jaren vijftig.&#8217;
Komt er een wereldwijde economische crisis?
&#8216;Dat is zeker mogelijk. Het is niet moeilijk om je voor te stellen dat een depressie in een recessie verandert. Dat is een van de redenen waarom de Amerikaanse politieke crisis zo zorgwekkend is. Dit is een periode waarin we sterk behoefte hebben aan een krachtig Amerikaans leiderschap. En dat ontberen we op dit moment. Het eerste wat gebeuren moet, is een verlaging van de Amerikaanse rentevoet. Ook om andere landen te ontmoedigen om steeds meer in Amerika te investeren. De apanners en de Amerikanen, de twee grootste economieën ter wereld, moeten nu iets gaan doen. Japan is al begonnen, maar er moet nog veel meer gebeuren.&#8217;
</div>