Het videobeeld is schokkerig. Op de achtergrond klinken stemmen, vlakbij een gejaagde ademhaling. Kale boomtoppen flitsen voorbij. Dan zwenkt de camera naar beneden. Dikke boomstammen verschijnen, bruin en grijs. Op de grond ligt hier en daar sneeuw. Daartussen levenloze lichamen. Soldaten, een stuk of acht. Nietsziende ogen, met bloed doordrenkte kleding. Plotseling klinken schoten. Geschreeuw vult de lucht. Nog meer schoten. Het beeld stokt; opnieuw kale boomtoppen.

Dawa Tamang (23) terug in zijn dorp in Nepal

Het verhaal van Dawa Tamang (23)

Dawa staart naar de still op zijn telefoon. Zijn vader, Buddhi Bahadur Thing (48), slaat troostend een arm om hem heen. Minutenlang lang is iedereen stil. Deze video is geen fictie, het is de keiharde werkelijkheid voor meer dan tienduizend Nepalese migranten die volgens Reuters naar Rusland zijn vertrokken, op zoek naar een beter leven. Via veelbelovende video’s op TikTok en andere social media rekruteren bemiddelaars hen voor een baan als bevoorrader, kok of chauffeur in het Russische leger. De verleidingen zijn te groot om te negeren: een goed salaris, een Russisch paspoort en zelfs de optie om in de toekomst te studeren. Ook voor de jonge Dawa klinkt het als muziek in de oren. ‘Het boerenleven is zwaar,’ vertelt hij. ‘Mijn familie woont hoog in de bergen, ver van de bewoonde wereld. We verbouwen ons eigen eten op kleine akkers.’

Dawa en zijn ouders hebben geen toegang tot basisvoorzieningen zoals stromend water of elektriciteit, hebben nauwelijks genoeg geld om in hun dagelijks leven te voorzien, laat staan om hun kinderen te laten studeren. Dawa: ‘Dit was mijn kans om aan de armoede te ontsnappen.’

Ruim dertig procent van de Nepalese bevolking leeft onder de armoedegrens en moet zien rond te komen van ongeveer anderhalve dollar per dag. Daarmee behoort Nepal tot een van de armste landen ter wereld. De economie van het land leunt zwaar op de agrarische sector. Ongeveer zeventig procent van de bevolking werkt in de – zelfvoorzienende – landbouw en verbouwt onder andere rijst, maïs, tarwe en groenten. Wat ze zelf niet nodig hebben, verkopen ze met een kleine winst op de lokale markt. De industrie en dienstensector stellen maar weinig voor. Door de vele laagbetaalde banen, het gebrek aan werkgelegenheid en economische kansen, en de hoge werkeloosheid zoeken zo’n 2,3 miljoen Nepalezen, meer dan tien procent van de beroepsbevolking, hun heil als arbeidsmigrant in het buitenland. Talloze bemiddelaars bieden voornamelijk ongeschoold werk aan in de bouw, fabrieken of op het land. Vooral de Golfstaten, landen in Zuidoost-Azië en het snel vergrijzende Japan, zijn favoriet. Sinds twee jaar is Rusland ook aan dat rijtje toegevoegd.

In november 2023 neemt Dawa zijn besluit, hij gaat naar Rusland. Hij leent geld van vrienden, betaalt de bemiddelaar duizend dollar, regelt een visum en koopt een vliegticket. Via Dubai reist hij naar Moskou, waar de werkelijkheid hem al snel inhaalt. De beloften blijken vals: er is geen baan als kok, geen greencard, geen studie. Wat hem wacht, is de oorlog met Oekraïne. Meteen na aankomst wordt hij, samen met 48 andere Nepalezen, naar een legerbasis gebracht waar zijn paspoort wordt ingenomen en hij een contract krijgt toegeschoven. ‘Die tekst was in het Russisch’, vertelt hij. ‘Toen ik vroeg wat er stond, kreeg ik een geweer op me gericht. Ik moest geen vragen stellen, anders zou ik naar het front worden gestuurd. Of erger, de kogel krijgen.’ En dus tekent Dawa.

Samen met huurlingen uit onder andere China, India, Jemen en Kenia krijgt Dawa vervolgens een korte gevechtstraining. ‘Ik leerde alleen de basis: hoe houd je een geweer vast, hoe ga je een loopgraaf in en hoe te overleven bij nachtelijke gevechten.’ Wat normaal gesproken een opleiding van vijf tot zes maanden is, duurt voor Dawa slechts twee weken. De volgende stop: het front. ‘De gevechten waren hevig en chaotisch’, vertelt hij. ‘Je wist vaak niet wie je voor je had, eigen mensen of Oekraïners. Tijd om na te denken is er niet, het gaat allemaal razendsnel. Ik leefde continu in angst, angst om dood te gaan. Er was niks rationeels aan. Ik was puur bezig met overleven.’

Hij realiseert zich al snel dat hij een grote fout heeft gemaakt. Ook het besef te zijn misleid, komt hard aan. ‘Ik had enorme spijt en schaamde me.’ De gouden bergen die de bemiddelaars en de verhalen uit de TikTok-video’s beloofden, hebben weinig van doen met de gruwelijke, dagelijkse realiteit. ‘De Russische soldaten en commandanten bleven achter, terwijl wij, de huurlingen en de Russische criminelen, vooraan stonden tussen de ontploffende mortieren en granaten. Wij waren kanonnenvoer.’ De dagen werden gevuld met shifts van vier uur slapen, vier uur waken, het eten bestond uit meelsoep en beschimmeld brood.

Ook het materiaal was slecht. ‘We hadden een minimale uitrusting, niet eens een kogelvrij vest. Slapen deden we in een dunne slaapzak, op de grond. In het bos, in veroverde bunkers of huizen. Alles deed pijn van de kou.’ Hij staart voor zich uit, zoekend naar woorden. ‘We leefden dag in dag uit tussen de dode lichamen. Lijken van soldaten, mensen die er hadden gewoond… Het was een hel.’ Hij wil nog maar één ding, zo snel mogelijk terug naar Nepal. De Russische commandant aan wie hij zijn verzoek voorlegt, bedreigt hem, fysiek en verbaal. ‘Hij schreeuwde dat ik vastzat aan mijn contract. Als ik weigerde te vechten, was ik een deserteur. En of ik wist wat er met deserteurs gebeurde.’ De boodschap is duidelijk: terugkeren is geen optie.

Acht maanden lang vecht Dawa al aan het front als de oorlog in de zomer van 2024 in alle hevigheid toeneemt. De tegenoffensieven van Oekraïne sorteren effect, de aantallen gewonden en doden aan Russische zijde nemen toe. Ook Dawa raakt gewond. ‘De drones doken uit het niets op, vlak naast mij ontplofte een bom. Ik probeerde naar de bunker te rennen, maar kon niet meer lopen. Mijn benen en voeten zaten vol scherven.’ Hij verliest het bewustzijn en wordt wakker in een door Rusland bezet Oekraïens ziekenhuis. Ruim een maand brengt hij daar door. Ondanks dat hij nog niet volledig hersteld is, moet hij toch terug naar het kamp. ‘Mijn wonden waren nog niet helemaal genezen, op sommige plekken zaten nog scherven in mijn been. Lopen ging moeilijk.’ Als zijn eenheid naar het front moet, blijft hij, vanwege zijn verwondingen, achter. Dat biedt hem de kans te ontsnappen.

De tocht naar Moskou, naar de Nepalese ambassade, duurt meer dan drie dagen, schuilend en voortdurend op de vlucht voor de Russische autoriteiten. Wanneer hij eindelijk bij de ambassade aankomt, krijgt hij een noodpaspoort en een ticket. ‘Op het vliegveld gierden de zenuwen door mijn keel. Ik wist dat de douane streng controleerde en dat ik – als deserteur – opgepakt kon worden.’ De blijdschap en opluchting toen het vliegtuig vertrok zal hij nooit vergeten. ‘Ik heb me nog nooit zo vrij gevoeld.’

Chandani Bist (40), vrouw van de overleden Birajan Bist

Het verhaal van Birajan Bist (43)

Waar het Dawa lukt terug te keren, zijn veel anderen minder fortuinlijk. Een van hen is Birajan Bist (43). ‘Hij stierf in een oorlog die niet eens de onze is’, vertelt zijn vrouw Chandani Bist (40) met zachte stem. Haar blik blijft rusten op zijn foto aan de muur. ‘Hij wilde zo graag een betere toekomst voor ons gezin. Een stenen huis, een goede opleiding voor onze twee kinderen – dat waren zijn grootste dromen.’

Jarenlang werkt Birajan als arbeidsmigrant in onder andere Singapore en Dubai, een leven ver van huis, maar voor een naar Nepalese maatstaven goed salaris. Met spaargeld, een lening van de bank en familie, bouwen Birajan en Chandani hun droomhuis. Maar werk in Nepal is schaars en slecht betaald. Te weinig om de leningen, die als een molensteen om zijn nek hangen, af te lossen. En dan komen zijn neef en broer met dat lucratieve aanbod: werken voor het Russische leger, voor een salaris van tweeduizend dollar per maand. Een bemiddelaar overtuigt hen en belooft zekerheid. ‘Ik smeekte hem om niet te gaan’, vertelt Chandani. ‘Ik wist dat er oorlog was. Maar hij verzekerde me dat hij als bevoorrader ver van de frontlinie zou blijven.’ Hoe ze ook probeert hem op andere gedachten te brengen, de schuld is te groot, de belofte van een hoog salaris te verleidelijk.

Na zijn vertrek heeft Chandani maar sporadisch contact met haar man. Af en toe mag hij de telefoon van de commandant gebruiken om haar berichten te sturen. ‘“Ik ben veilig, ik zit achter de linies”, zei hij steeds weer.’ De werkelijkheid is weerbarstiger, al twee weken na aankomst in Rusland vecht Birajan in de loopgraven aan het front. Vier maanden later, in april 2024, wordt hij gedood als de bunker waar hij in zit, wordt aangevallen en gebombardeerd. Het duurt dan nog een maand voordat Chandani officieel hoort dat haar man is gesneuveld.

Naast het immense verdriet om de dood van haar man, blijft Chandani achter met een schuld van 45 duizend dollar. Familieleden die haar eerder hielpen, kunnen of willen haar niet nog verder steunen. ‘Ik sta er alleen voor’, zegt ze. ‘Ik heb geen opleiding, geen werkervaring, niets. Birajan zorgde voor het inkomen.’ Ten einde raad heeft ze haar huis nu te koop gezet, met de opbrengst hoopt ze de schulden af te lossen en de studie van haar kinderen te betalen. ‘Hopelijk blijft er nog iets over voor een eigen huisje. Wie weet kan ik dan een nieuw begin maken.’

Jeena K.C. (45), de vrouw van de vermiste Ishwor Lamichhane

Het verhaal van Ishwor Lamichhane (46)

Jeena K.C. (45) kampt eveneens met financiële problemen. Haar man, Ishwor Lamichhane (46), oud-militair van het Nepalese leger, vertrok naar Rusland om het jaar tot zijn pensioen te overbruggen. ‘Ik had video’s van de oorlog op internet gezien. Het waren vreselijke beelden’, herinnert Jeena zich. Maar Ishwor wuift haar zorgen weg. ‘‘‘Fake news”, zei hij.’ Ze schudt haar hoofd. ‘Hij zou veilig blijven, want hij ging werken in de logistiek.’

Twee maanden na zijn vertrek ontvangt Jeena een bericht: hij moet toch naar het front. Daarna blijft het stil. Wekenlang gaan voorbij zonder nieuws, tot ze het gevreesde telefoontje uit Rusland krijgt. ‘Een overlevende uit zijn eenheid vertelde me dat ze onder vuur waren genomen. De groep was uiteengedreven, bijna iedereen was gedood. Hij wist niet waar mijn man was.’ Jeena’s wereld stort in. Uit schaamte heeft ze nooit iemand verteld dat Ishwor naar Rusland is gegaan, een taboe dat ze nu moet doorbreken. ‘Ik ging naar Buitenlandse Zaken om een bevestiging van zijn dood te krijgen, maar tevergeefs.’

Als ze contact opneemt met het Rode Kruis in Kathmandu krijgt ze te horen dat hij nog leeft; Ishwor is krijgsgevangen genomen door Oekraïne. Sindsdien ontvangt ze via de hulporganisatie af en toe brieven van hem. ‘Het zijn maar korte brieven: “Ik heb het goed. Zorg voor elkaar.” Niks over hoe het daar is.’ Wat hij niet schrijft, vult Jeena zelf in. ‘Als ik het nieuws zie of de video’s op YouTube, dan moet het erg zijn.’ Ondertussen zit hij al meer dan een jaar gevangen. ‘Het Rode Kruis kán niets doen. De Nepalese overheid dóét niets’, verzucht ze.

Het verhaal van duizenden achterblijvers

Werken in het Russische leger is illegaal voor Nepalezen – Nepal en Rusland hebben geen bilaterale overeenkomst – en dus is er geen officiële ondersteuning. Zelfs de juridische waarde van de Russische contracten is onduidelijk. Begin 2024 ondertekent Poetin een decreet dat buitenlanders, die zich bij het Russische leger aansluiten, versneld staatsburgerschap verleent. Nog geen dag later roept Nepal Moskou op om te stoppen met het rekruteren van Nepalese burgers en dringt het aan op hulp bij de repatriëring van degenen die al zijn ingelijfd. Tegelijkertijd schort de Nepalese regering alle werkvergunningen voor Rusland op. Het zijn loze woorden, niemand grijpt in. Ook de bemiddelaars laten zich hierdoor niet tegenhouden. Via omwegen en met toeristenvisa vertrekken er nog steeds Nepalezen naar het oorlogsgebied, gedreven door economische wanhoop, misleid door beloften van een beter leven.

Achter elke man die naar Rusland vertrekt, blijft een familie in onzekerheid achter. Soms met een dode, bijna altijd met een schuld. ‘In Nepal zijn er duizenden vrouwen zoals Jeena en Chandani,’ zegt Kritu Bhandari (32), journalist en activist. Ze zet zich in voor de achterblijvers – vrouwen die hun echtgenoten hebben verloren of wiens mannen vastzitten in de oorlog.

Met haar organisatie brengt ze de kwestie onder de aandacht van de politiek en vraagt ze de Nepalese regering om actie te ondernemen. ‘We hebben dit probleem aangekaart bij belangrijke politieke leiders, de regering verzocht om de getroffen Nepalezen terug te halen. We hebben bewustzijn gecreëerd via de media en protesten. Maar de overheid blijft zwijgen.’

Het gebrek aan overheidssteun is schrijnend. Veel families zijn arm en verdwalen in de bureaucratie. ‘Ze weten niet bij wie ze terechtkunnen’, legt Kritu uit. Daarom helpt ze weduwen en moeders met het opstellen van brieven aan de autoriteiten en ondersteunt ze hen in hun zoektocht naar vermiste soldaten. Via het Rode Kruis probeert ze informatie te krijgen over Nepalezen die in krijgsgevangenschap verkeren. Ook organiseert ze demonstraties bij de Russische ambassade in Kathmandu. Met resultaat. ‘De Russische regering heeft nu DNA-rapporten aangevraagd om overleden soldaten te identificeren. Sommige families hebben inmiddels de stoffelijke resten van hun dierbaren ontvangen en kunnen eindelijk een begrafenis organiseren.’

Maar dat is niet genoeg, volgens Kritu. De kern van het probleem ligt dieper: armoede dwingt mannen om in verre landen werk te zoeken, vaak onder levensgevaarlijke omstandigheden. ‘De overheid moet meer en betere werkgelegenheid in ons eigen land creëren. Als er voldoende goedbetaalde banen in Nepal zijn, hoeven mensen niet in Dubai of Rusland te werken. Maar vooralsnog laat de overheid haar burgers in de steek. Daar moet actie op worden ondernomen.’

Dagelijks vragen Nepalese demonstranten aandacht voor de vermiste en verloren soldaten in Rusland.

De toekomst van Dawa, Jeena en Chandani

Een paar maanden is Dawa nu terug in de bergen, bij zijn familie. ‘Dit is mijn thuis’, vertelt hij. ‘Door wat ik in Rusland heb meegemaakt, ben ik het leven hier meer gaan waarderen. Zelfs het boerenbestaan.’ Toch blijft het buitenland lonken. ‘Met het geld dat ik daar kan verdienen, kan ik hier iets opbouwen. Een stuk land, een boerderij met geiten en kippen. Dat is mijn droom.’ Maar die weg naar werk in het buitenland loopt via bemiddelaars, een route die niet zonder risico’s is gebleken. ‘Ik heb mijn les wel geleerd’, zegt hij. Zo nam hij contact op met de bemiddelaar die hem had gerekruteerd. ‘Ik confronteerde hem met zijn leugens, dat hij legaal werk moet regelen, mensen naar fatsoenlijke banen moet sturen. Hij lachte me gewoon uit.’ Aangifte tegen de man doen is geen optie. ‘Ik heb geen
bewijs om een aanklacht in te dienen. Geen adres, geen formulieren, niks.’

Een volgende keer laat hij zich niet zomaar iets wijsmaken. ‘Ik zal nooit meer blind duizend dollar betalen. Geen loze beloften geloven. Ik wil officiële documenten, harde garanties.’

Ondertussen is het geld dat hij in Rusland verdiende onbereikbaar. ‘Nadat ik ben gevlucht, is mijn rekening daar geblokkeerd. Soms kregen we uitbetaald, soms niet, maar meestal veel minder dan beloofd. Al met al staat er nog een mooi bedrag op.’ Om erbij te kunnen, moet Dawa terug. Hij lacht, voor het eerst. ‘Voor geen goud.’

Ook het geld dat Ishwor en Birajan in Rusland verdienden, staat vast op een Russische bankrekening, ontoegankelijk voor hun families in Nepal. Om rond te komen, werkt Jeena als schoonmaakster in een ziekenhuis, vaak nachtdiensten. ‘We waren thuis met zes kinderen, er was nauwelijks geld. School afmaken zat er niet in.’ Nu belemmert dat haar kansen op een beter betaalde baan. ‘Maar ik heb mijn trots. Mijn armoede, mijn pijn, mijn verdriet – ik laat het niemand zien. Ik leef voor mijn dochter.’

Misschien heeft Jeena, hoe wrang ook, nog geluk gehad. Haar man leeft tenminste nog, al zit hij gevangen. De droom van Chandani’s man – genoeg verdienen om zijn gezin een toekomst te geven – is samen met hem verdwenen. Ze blijft achter met niets, geen inkomen, geen lichaam om afscheid van te nemen. ‘Als ik hem kon zien, kon aanraken, zou het anders voelen. Maar zonder zijn lichaam zal mijn lijden nooit ophouden.’ Een paar maanden geleden ontving Chandani een brief van de Nepalese ambassade in Moskou waarin stond dat haar man volgens de Nepalese tradities was gecremeerd. ‘Ik zou zijn as ontvangen.’ Daar wacht ze nog steeds op.

De woordvoerder van de Nepalese overheid en de speciale politie-eenheid Human Trafficking waren niet voor commentaar bereikbaar.

Yvonne Dudock (1966) is journalist en winnaar van de gouden Freelancer Award 2024. Voor vrij nederland maakt zij grote reportages uit het buitenland.

Vanuit Nepal naar het Oekraïense front