De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Analyse

<p>De Nederlandse politiek en samenleving verharden met de dag. ‘We merken in ons politiewerk aan alles dat polarisatie toeneemt,’ <a href="https://www.politie.nl/nieuws/2024/april/23/00-de-tolerantie-neemt-af-de-uitersten-nemen-toe.html" target="_blank" rel="noopener">aldus Peter Holla</a>, landelijk portefeuillehouder Aanpak Discriminatie van de politie op 23 april 2024. Holla linkt de ontwikkelingen rechtstreeks aan de situatie in Israël en Palestina. ‘Door de oorlog tussen Israël en Hamas is de toename nog groter geworden. Het verbaast ons ook niet dat het aantal meldingen is toegenomen, zowel wat betreft antisemitisme als moslimdiscriminatie. De tolerantie neemt af, de uitersten nemen toe.’</p>
<p>De toename van discriminatie beperkt zich niet tot antisemitisme en moslimhaat. Ook de discriminatie van en het geweld tegen transgenderpersonen neemt toe, aldus Transgender Netwerk Nederland (TNN). De acceptatie van transgender en non-binaire personen laat flink te wensen over, <a href="https://www.transgendernetwerk.nl/nieuws/monitor-2024-acceptatie-transgender-personen-blijft-steken/#:~:text=Was%20in%202020%20nog%209,kreeg%20van%20een%20transgender%20docent." target="_blank" rel="noopener">blijkt uit onderzoek</a>. Ruim een derde van de respondenten ziet transgender en non-binaire personen als een modeverschijnsel. TNN <a href="https://www.transgendernetwerk.nl/nieuws/schrikbarende-groei-van-haat-tegen-transgender-mensen/" target="_blank" rel="noopener">waarschuwde onlangs</a> voor het groeiend aantal complottheorieën over transgender personen. De organisatie roept op tot vergaande maatregelen om desinformatie, haat en geweld tegen te gaan. Of die er met dit kabinet ook zullen komen, is de vraag. NSC en BBB gingen zelfs zo ver om (met succes) een motie in te dienen om ieder debat over de zogeheten ‘transgenderwet’ te verbieden. Een tragisch dieptepunt in de parlementaire geschiedenis.</p>
<h5>vluchtelingen de dupe</h5>
<p>Dan is er nog het zondebok-frame tegenover personen op de vlucht. Ging het debat tijdens de verkiezingen nog over migratie in brede zin, het kabinet-Schoof blijkt de schuld van vrijwel iedere crisis bij ‘de vluchteling’ te leggen. Uit onderzoek in opdracht van <a href="https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/empathie-voor-migranten-kalft-in-rap-tempo-af-onder-kiezers-van-vrijwel-alle-partijen~be13ca91/?referrer=https://www.google.com/" target="_blank" rel="noopener"><em>de Volkskrant</em> </a>bleek dat de empathie voor migranten onder kiezers van links tot rechts flink is gedaald. Asielzoekers worden bij aankomst soms door jouwende en muitende omwonenden opgewacht. Bij azc’s wordt met regelmaat zwaar vuurwerk afgestoken terwijl bij nieuwe opvanglocaties steeds vaker vernielingen plaatsvinden en brand wordt gesticht.</p>
<p>Personen met gemarginaliseerde identiteiten zijn in ons land steeds minder veilig. In 2023 steeg het aantal meldingen en aangiftes van discriminatie voor het zoveelste jaar op rij. Bij de politie verliep die stijging het hardst met 33 procent, naar een totaal van 8.990 meldingen en aangiftes. Niet iedereen doet aangifte bij de politie. Sommigen doen liever een melding bij antidiscriminatievoorzieningen zoals de Ombudsman en Kinderombudsman en College voor de Rechten van de Mens. Ook bij deze instanties vond <a href="https://www.politie.nl/nieuws/2024/april/23/meer-discriminatie-incidenten-geregistreerd.html" target="_blank" rel="noopener">een flinke toename</a> van meldingen van discriminatie plaats. Dergelijke meldingen hebben wel een signalerende functie, maar leiden niet tot vervolging.</p>
<blockquote><p><span style="font-weight: 400;">In politierapportages blijkt veel meer aandacht te bestaan voor antisemitisme dan andere, meer voorkomende discriminatiezaken.</span></p></blockquote>
<p>Verreweg de meeste slachtoffers van discriminatie blijven echter stil. Uit het rapport <a href="https://open.overheid.nl/documenten/34c15b29-b2c7-40c1-8976-f805eb29aa59/file" target="_blank" rel="noopener">‘Discriminatiecijfers in 2023’</a> blijkt dat slechts één op de vijf mensen die discriminatie ervaren het incident ergens meldt. Drie procent van alle incidenten wordt daadwerkelijk bij een officiële instantie, zoals de politie, gemeld. Als alle slachtoffers in 2023 wél naar de politie waren gegaan, zou dit 299.667 meldingen en aangiftes hebben opgeleverd.</p>
<p>Bijna de helft van de bestaande meldingen en aangiftes betreft ‘herkomst&#8217;. Dit is een eufemisme voor migratie-, vlucht- of adoptieverleden, etniciteit en huidskleur (racisme dus). Daarna volgen seksuele gerichtheid en antisemitisme. Ook bij antidiscriminatievoorzieningen maakt herkomst de helft van alle meldingen uit, gevolgd door discriminatie op grond van handicap/chronische ziekte en geslacht (zoals seksisme en genderidentiteit).</p>
<h5>meer aandacht voor antisemitisme</h5>
<p>Opvallend genoeg blijkt in de politierapportages veel meer aandacht te bestaan voor antisemitisme dan andere, meer voorkomende discriminatiezaken. Zo valt te lezen dat in 2023 in totaal 880 meldingen en aangiftes van antisemitisme werden gedaan, 62,3 procent meer dan in 2022. In tegenstelling tot het frame dat politici als Wilders vaak herhalen, zijn hier meestal geen islamitische en/of Marokkaanse Nederlanders bij betrokken. De politie <a href="https://www.politie.nl/nieuws/2024/april/23/meer-discriminatie-incidenten-geregistreerd.html" target="_blank" rel="noopener">merkte</a> vooral een ‘forse toename van antisemitische incidenten bij voetbalwedstrijden’ op, ‘zoals beledigende en kwetsende leuzen’. In totaal zouden slechts 126 gevallen verband houden met Israël/Palestina, 14 procent van het totaal.</p>
<p>Waar in de rapportage(s) veel minder aandacht aan wordt besteed, is de toename van discriminatie op grond van godsdienst met 57 procent, waarbij het volgens de politie ‘in overgrote meerderheid gaat om discriminatie van moslims’ en dan vooral ‘uiterlijke kenmerken, zoals vrouwen met een hoofddoek’. Dit aantal steeg naar 255 zaken in 2023.</p>
<p>Uit het OM-rapport <a href="https://www.om.nl/actueel/nieuws/2024/04/23/om-geregistreerde-discriminatiefeiten-in-2023-gestegen#:~:text=Het%20rapport%20Strafbare%20Discriminatie%20in%20Beeld%202023%20is%20opgesteld%20door,geregistreerde%20discriminatiefeiten%20bij%20het%20OM." target="_blank" rel="noopener">‘Strafbare Discriminatie in Beeld’</a> blijkt dat van de 8.890 meldingen en aangiftes uiteindelijk slechts 535 zaken door de politie naar het OM worden gestuurd. Maar 6 procent van alle meldingen en aangiftes van discriminatie worden dus daadwerkelijk door het OM in behandeling genomen.</p>
<blockquote><p><span style="font-weight: 400;">Slechts</span> <span style="font-weight: 400;">6 procent van alle aangiftes van discriminatie bij de politie worden door het OM In behandeling genomen.</span></p></blockquote>
<p>Daarvan hadden 181 zaken betrekking op antisemitisme; 33 procent van alle zaken die het OM in 2023 in behandeling nam. Antisemitische incidenten vormen echter minder dan tien procent van alle meldingen en aangiftes bij de politie. Naast de politie is ook het OM deels sturend in welke zaken in behandeling worden genomen.</p>
<p>Ook seksuele gerichtheid (2.517 aangiftes en meldingen in totaal) krijgt meer aandacht dan meldingen en aangiftes van discriminatie. 181 van alle 535 door het OM behandelde zaken hadden hierop betrekking. Alle meldingen en aangiftes over herkomst, religie, handicap/chronische ziekte, leeftijd en geslacht/gender werden door politie en OM teruggebracht tot 173 zaken. Dat terwijl het hierbij in totaal om 5.593 meldingen en aangiftes gaat (waarvan 4.225 betrekking hebben op herkomst).</p>
<div class="gallery gallery-columns-2 clearfix gallery-size-"><div class="gallery-inner clearfix"><div class="gallery__expand pulse"><div class="gallery__plus"></div></div><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="0"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/Infographic-3.png" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="886" height="690"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center">Infographic: Control Alt Delete</figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="1"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/Infographic-2.png" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="965" height="567"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center">Infographic: Control Alt Delete</figcaption></figure></div></div>
<div class="info-box-red-border">
<h5>verontrustende conclusies</h5>
<p>Mounir Samuel besloot zijn bevindingen voor te leggen aan Controle Alt Delete. Deze onderzoeks- en campagneorganisatie is een initiatief van IZI Solutions, een sociale onderneming die zich inzet tegen raciale en sociale ongelijkheid, en een vaste samenwerkingspartner van Amnesty International Nederland.</p>
<p>Het nieuwsbericht van Control Alt Delete lees je <a href="https://controlealtdelete.nl/articles/meer-kans-op-vervolging-na-melding-over-antisemitisme" target="_blank" rel="noopener">hier</a>.</p>
</div>
<p>Controle Alt Delete zet zich in voor effectieve wetshandhaving en strijdt tegen etnisch profileren en disproportioneel politiegeweld. Dit doen ze onder andere door data-analyses van politierapporten. Samen met onderzoekers Dionne Abdoelhafiezkhan en Jaïr Schalkwijk zoeken we de zaak verder uit. Dat blijkt nog een hele klus. Het OM gebruikt andere termen dan de politie, zoals ras in plaats van herkomst. Daarnaast maakt het OM onderscheid tussen ‘discriminatiefeiten’ en ‘discriminatiegronden’. In ons onderzoek richten we ons op de 535 door het OM bestempelde discriminatiefeiten. Anders dan in het geval van antisemitisme, worden over veel andere discriminatiefeiten nauwelijks tot geen uitsplitsing van de feiten en cijfers gegeven. Door percentages tegen totale aantallen af te zetten, weten we een aantal van deze cijfers toch boven tafel te krijgen. Het levert verontrustende conclusies op.</p>
<p>Van alle meldingen over en aangiftes van antisemitisme stuurde de politie 21 procent door naar het OM. Discriminatie vanwege seksuele gerichtheid stuurde de politie minder vaak door: 7 procent van de incidenten. Meldingen en aangiftes na discriminatie vanwege herkomst, beperking/chronische ziekte, leeftijd, religie of gender stuurde de politie in slechts 3 procent van de gevallen naar het OM.</p>
<p>Antisemitisme wordt door de politie zeven keer vaker naar het OM doorgestuurd (en vervolgens door het OM opgepakt), dan discriminatie op grond van herkomst, religie, beperking/chronisch ziekte, leeftijd en geslacht.</p>
<p>Desgevraagd heeft de politie geen verklaring waarom het antisemitismezaken vaker doorstuurt naar het OM dan discriminatie vanwege herkomst, beperking/chronisch ziekte, leeftijd, religie of gender.</p>
<h5>aangifte vereist</h5>
<p>Een (gedeeltelijke) verklaring voor deze grote verschillen zou kunnen zijn dat er van bepaalde discriminatiefeiten sneller of vaker aangifte wordt gedaan. Het OM gaat vrijwel uitsluitend over tot vervolging als er daadwerkelijk een aangifte ligt.</p>
<p>Lang niet iedereen doet aangifte. De politie moedigt burgers vaak aan om aangifte te doen als het vermoeden bestaat dat er een strafbaar feit is gepleegd. Dit kan leiden tot subjectiviteit en sturing. Ook ligt de mate van aangiftebereidheid bij personen met bijvoorbeeld een migratieachtergrond vaak lager omdat zij zich minder veilig voelen bij de politie of bang zijn voor de repercussies van een daadwerkelijke aangifte (op naam) in plaats van een melding (die bij de politie tegenwoordig ook herleidbaar is). Dit is ook de reden waarom sommige mensen liever naar een ander meldpunt zoals de Ombudsman of het College van de Rechten voor de Mens gaan. Tot slot ligt de aangiftebereidheid onder bepaalde bevolkingsgroepen lager omdat de indruk bestaat dat er toch niets mee wordt gedaan. Die indruk zal door deze onderzoeksresultaten niet verbeteren.</p>
<blockquote><p><span style="font-weight: 400;">Van alle aangiftes over discriminatie van herkomst werd er vrijwel geen zaak vervolgd.</span></p></blockquote>
<p>Of het verschil ook daadwerkelijk door het aantal aangiftes komt, is onbekend. De politie weet namelijk niet hoeveel aangiftes van discriminatie er zijn gedaan.</p>
<h5>veel onduidelijkheid</h5>
<p>Jim Gouwen, projectleider bij het Expertisecentrum Aanpak Discriminatie van de politie, liet aan de onderzoekers van Controle Alt Delete weten dat de politie dit ‘niet geautomatiseerd kan uitsplitsen’ en dat het ‘te veel werk is om het handmatig te doen, omdat alle zaken dan opnieuw individueel geanalyseerd moeten worden’. Hoe de politie dan wél aan het cijfer van het totaal aantal meldingen en aangiftes van discriminatie komt, blijft onduidelijk. Ook is de vraag op welke grond discriminatiefeiten dan aan het OM worden doorgespeeld.</p>
<p>Van de 535 zaken die uiteindelijk maar bij het OM terechtkwamen, werd meer dan de helft niet doorgezet naar de rechter. Uiteindelijk werden door het OM in 2023 slechts 227 zaken vervolgd. Dat is slechts drie procent van alle meldingen en aangiftes van discriminatie. In 188 gevallen was er sprake van een rechterlijke veroordeling.</p>
<p>Of in de uiteindelijke vervolging door OM en rechterlijke veroordelingen antisemitisme opnieuw zwaarder weegt, is onduidelijk. Het OM geeft geen uitsplitsing van de vervolgingen. Wel staat vast dat van alle meldingen en aangiftes over discriminatie van herkomst vrijwel geen zaak werd vervolgd.</p>
<p>Welke zaken het OM wel of niet kan oppakken en vervolgen, heeft ook te maken met de formulering van de wet. Het verbod op antisemitisme is veel uitgebreider en vollediger in het Wetboek van Strafrecht opgenomen dan bij andere vormen van discriminatie en racisme het geval is. De macht om dit te veranderen ligt bij de wetgever, kabinet en Kamer dus.</p>
<p>‘Eigenlijk zou er bij dit kabinet moeten worden gelobbyd om de wet voor discriminatie te verdiepen,’ vertrouwt een geschrokken officier van justitie mij toe, na afloop van een webinar waarin ik de cijfers aan zo’n 170 medewerkers van het OM voorleg.</p>
<p>In het huidige politieke landschap lijkt de wens tot verscherping van het non-discriminatiebeginsel een ijdele hoop. Daarentegen werd de afgelopen week door de Tweede Kamer wel een lange lijst aan moties aangenomen om de strafbaarstelling en strafmaat van antisemitisme te vergroten. Daarbij dreigt kritiek op Israël steeds vaker aan antisemitisme gelijk te worden gesteld. Ook richten sommige moties zich rechtstreeks op bepaalde bevolkings- én zelfs beroepsgroepen, zoals taxichauffeurs.</p>
<h5>Regelrechte polarisatie</h5>
<p>Het kabinet-Schoof moet zijn aangekondigde pakket aan maatregelen tegen antisemitisme nog presenteren. Daarbij lijken de bewindspersonen zich opnieuw op specifieke bevolkingsgroepen te richten. Zo noemde minister van Veiligheid en Justitie van Weel (VVD) in een verhit debat op 13 november het afnemen van het Nederlands paspoort ’voorstelbaar’. Hiermee wordt antisemitisme rechtstreeks aan bevolkingsgroepen met een dubbele nationaliteit gelinkt. Van een persoon met een enkele nationaliteit (zoals in het geval van de meeste witte Nederlanders) kan immers geen paspoort worden afgepakt.</p>
<p>De ongelijkheid in behandeling van discriminatiezaken dreigt door dit soort maatregelen verder te groeien, terwijl criminalisering van bevolkingsgroepen met een migratieachtergrond op de loer ligt.</p>
<p>Zowel antisemitisme als antihomogeweld zijn echter al veel langer speerpunten in Den Haag. Beide thema’s waren stokpaardjes van de voormalige minister van Justitie en Veiligheid, Dilan Yeşilgöz (VVD). Welk discriminatiefeit als zodanig aangemerkt en vervolgd wordt, lijkt dus (deels) politiek gemotiveerd.</p>
<blockquote><p><span style="font-weight: 400;">Welk discriminatiefeit als zodanig aangemerkt en vervolgd wordt, lijkt politiek gemotiveerd.</span></p></blockquote>
<p>De politieke en publieke druk om iedere vorm van antisemitisme de kop in te drukken, was ook voor de recente geweldsgolf rond de wedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv al groot. Dit verklaart wellicht waarom in de rapportages veel meer aandacht aan antisemitisme wordt besteed. Nederland kent daarnaast een speciale Nationale Coördinator</p>
<p>Antisemitismebestrijding, terwijl alle andere vormen van discriminatie onder één algemene Nationale Coördinator tegen Discriminatie en Racisme vallen.</p>
<p>Het valt niet uit te sluiten dat naast de identiteit van de slachtoffers ook de identiteit van de vermeende dader(s) een rol speelt. Bij antisemitisme wordt immers vaak gewezen naar islamitische Nederlanders en/of personen met een migratie- of vluchtverleden. Van een premier die spreekt over een ‘integratieprobleem’ tot een kabinet en Kamer die openlijk beschuldigingen uiten richting Marokkaanse, ‘Arabische’ en islamitische Nederlanders. De criminalisering van deze Nederlanders ligt in lijn met stigmatiserende uitspraken van het kabinet. Op een succesvolle veroordeling van alle discriminerende en racistische uitlatingen door hooligans van Maccabi Tel Aviv of onze eigen Haagse politici, hoeven dezelfde Nederlanders niet te rekenen.</p>
<div class="info-box">
<p>Alle in dit artikel aangehaalde cijfers zijn afkomstig uit openbare rapporten. Zowel Samuel als Control Alt Delete hebben hun bevindingen sinds 7 oktober bij herhaling voorgelegd aan het Openbaar Ministerie. Het Landelijk Expertisecentrum Discriminatie van het Openbaar Ministerie laat weten de cijfers en conclusies te onderzoeken. Tot dit onderzoek is afgerond, wil het Openbaar Ministerie niet inhoudelijk reageren.</p>
<p>Nederland<em> voor de Nederlanders: mijn antwoord op (extreem)rechts</em> van Mounir Samuel verschijnt op 10 december bij Uitgeverij Nieuw Amsterdam.</p>
</div>


Antisemitisme wordt zeven keer vaker vervolgd dan andere discriminatiezaken