<div class="lead">
Podcast Serial leidde deze week tot nieuwe hoorzittingen en mogelijk ook tot een nieuwe rechtszaak. Is dat de kracht van een goed verhaal?
</div>
Stel, Adnan Syed krijgt een nieuwe rechtszaak. De vorige week afgenomen, nieuwe verklaring van getuige Asia Chapman-McClain, die hem in de bibliotheek heeft gezien op het tijdstip van de moord op zijn ex-vriendin Hae Min Lee, is voldoende aanleiding voor een nieuwe zaak. En stel, er blijkt in een nieuwe zaak toch te weinig bewijs te zijn tegen de jongen die in 2000 veroordeeld werd. De hoofdrolspeler uit de podcast Serial komt vrij. Is dat dan een overwinning, en zo ja: voor wie dan?
Onomstreden was de aanpak van Serial, waarin een moordzaak uit 1999 tot in de kleinste details wordt gereconstrueerd, allerminst. En ook dat de rechtszaak nu mogelijk wordt teruggespoeld, en alle details, verklaringen en bewijzen van meer dan vijftien jaar geleden weer worden opgerakeld, is niet voor iedereen een onverdeeld genoegen. Zondag liet de familie van Lee weten bedroefd te zijn dat alle wonden weer moeten worden geopend. Voor ons is de moordenaar al veroordeeld, <a href="http://www.nytimes.com/2016/02/08/us/serial-subjects-bid-for-new-trial-angers-dead-womans-family.html?hpw&amp;rref=us&amp;action=click&amp;pgtype=Homepage&amp;module=well-region&amp;region=bottom-well&amp;WT.nav=bottom-well" target="_blank">schreven</a> ze in een verklaring. En: laten we niet vergeten wie hier eigenlijk slachtoffer en dader waren.
Dat laatste leek soms inderdaad wel een beetje te vervagen. De steun voor Syed groeide tijdens het eerste seizoen van Serial, dat inmiddels door bijna zeventig miljoen mensen is gedownload, explosief. Zoveel losse eindjes, zoveel manieren waarop zijn verdediging tekort had geschoten: hoe verder de twaalf afleveringen vorderden, hoe duidelijker werd dat hier in elk geval íets niet helemaal goed was gegaan. Zo werkte de meesterlijk gemaakte podcast: het was als een thriller die je werd verteld door een goede vriendin, een bloedstollend verhaal dat stukje bij beetje onthuld werd. Narratieve journalistiek in de meest uitmuntende vorm.
Dat begrijp je misschien nog wel beter na het beluisteren van de follow-up <a href="http://undisclosed-podcast.com/" target="_blank">podcast</a> Undisclosed, waarin een groepje advocaten zich nog wat vaster beet in de kwestie Syed. Aan Undisclosed ontbreekt eigenlijk alles wat Serial zo verslavend maakte. In een slepende reeks van 16 afleveringen en even zoveel ellenlange ‘addendums’ worden alle oude kliekjes uit Serial nog eens opgewarmd, maar met alle smaak er zorgvuldig uitgekookt. Slaapverwekkende monologen worden afgewisseld met gortdroge reconstructies. Zelfs afgespeeld op dubbele snelheid lijkt er geen einde aan te komen.
Undisclosed is er overduidelijk op uit Syed vrij te pleiten, wat logisch is aangezien de podcast is gemaakt door Rabia Chaudry, vriendin van de familie en tevens degene die Serial-maakster Sarah Koenig op het spoor van de zaak zette. Ik luisterde &#8216;m onlangs pas, maar merkwaardig genoeg had de podcast bij mij een tegengesteld effect. In Undisclosed wordt de zaak Syed plotseling weer een onontwarbare kluwen feiten, een bak bevroren garnalen die je krijgt voorgezet met de boodschap: ontdooi maar. Door Undisclosed realiseer je je hoezeer je bent meegezogen in het narratief van Serial. Dat het eigenlijk gewoon een alledaagse zaak is, zonder veel reden je er verder in te verdiepen.
Het is daarom, om die onweerstaanbare aantrekkingskracht, waarom Serial zo bekritiseerd werd. Want mag je een waargebeurd verhaal dusdanig dramatiseren? En als je samen met de luisteraars het verhaal ontrafelt, stimuleer je dan niet een heksenjacht? Word je als luisteraar niet automatisch meegesleurd met de duidelijke sympathie die maakster Koenig gedurende de reeks ontwikkelt voor Syed? Als het eigenlijk zo’n taaie zaak is, realiseerde ik me na Undisclosed, hoe kan het dan dat het me zo aangreep?
In 2014 maakte het Amerikaanse tijdschrift Rolling Stone een gigantische uitglijder met een verhaal over een groepsverkrachting, waarvan na publicatie al snel bleek dat vrijwel alles door het &#8216;slachtoffer&#8217; verzonnen was. Uit het vernietigende rapport dat een journalistiek-ethische commissie over de zaak maakte, bleek later hoezeer de verslaggeefster zich liet leiden door haar vurige wens over rape culture te schrijven, middels een meeslepend verhaal, met personages, veel psychologie en een zich langzaam ontvouwend plot. Het meest gruwelijke voorbeeld dat ze kreeg aangereikt bleek daarvoor perfect geschikt. Een goed verhaal ging boven de echte gegevens. Te mooi om te laten liggen, en, zo bleek, ook om waar te zijn.
The New Yorker zag in de fout van Rolling Stone een <a href="http://www.newyorker.com/news/daily-comment/rolling-stone-and-the-temptations-of-narrative-journalism?mbid=social_twitter" target="_blank">breder patroon</a>. Overal wil men plotseling een ‘narratieve structuur’ gebruiken en zelfs in overheidsrapporten worden de technieken gebruikt, zoals het gebruik van karakters, scènes en dialogen en de langzame opbouw van spanning. ‘This tyranny of narrative is not unrelated to the disaster at Rolling Stone,’ concludeerde het blad, dat ironisch gezien narratieve journalistiek zelf als uitgangspunt heeft. De waarschuwing die uit de blunder van Rolling Stone kan worden gehaald was echter duidelijk: ‘extreme, lurid cases are inherently tempting subjects, but they are not the most likely to lead to complex or profound or abidingly true work.’
Gruwelijk was de moordzaak uit Serial zeker, zoals elke zaak waarbij een jong meisje op gewelddadige manier de dood vindt. Extreem of uniek echter niet. Koenig had een veel spannender verhaal kunnen uitzoeken, veel sterker ook op de vreselijkste details kunnen ingaan. Dat deed ze niet, en toch haakten miljoenen luisteraars aan.
Maar de beste verdediging van de aanpak van Serial waren de vijf zittingsdagen van afgelopen week, of het nu voldoende blijkt of niet. Dat de zaak van Syed een staartje kreeg in de echte wereld toont dat de smakelijkheid waarmee het verhaal werd opgediend, de waarheidsvinding stimuleerde. Feiten, die pas wanneer als fictie benaderd, een vervolg kunnen krijgen in de werkelijkheid. Daar doet zelfs een goed verhaal niets aan af.

Gerelateerd