Interview met Ivo Opstelten

Het nieuwe Rotterdams college, denkt Ivo Opstelten, zal het beleid van de vorige ploeg op belangrijke punten voortzetten. Veiligheid, resultaatgerichtheid en de aanpak van probleemwijken staan nog steeds voorop. ‘Maar de toon in het integratiedebat zal wel moeten veranderen.’

De toon moet gematigder, bedoelt u.

‘Nou ja, je kunt een confronterend geluid laten horen in het debat. Maar het mag maar één doel hebben: een brug te bouwen.’

En dat is de afgelopen tijd niet gebeurd.

‘Laat ik zeggen: het had wel wat meer kunnen gebeuren de afgelopen tijd.’

U doelt op de uitspraken van Marco Pastors van Leefbaar Rotterdam.

‘Dat wil ik niet zeggen. Ik waardeer Marco Pastors zeer. Hij heeft grote verdiensten voor de stad. En ook als oppositieleider straks zal hij die rol met verve blijven spelen. Maar zijn toon is niet altijd effectief, naar mijn mening.’

Hebt u hem daar wel eens op aangesproken?

‘Daar hebben we het wel eens over gehad. Maar het gaat mij vooral om de toon in het beleid.’

Daarin was en is ook voor uzelf een rol weggelegd.

‘Zeker, zeker. Een gematigder toon is ook mijn natuurlijke attitude.’

In het vorige college is daar dus te weinig van terechtgekomen.

‘Nee, ook in het laatste college heb ik altijd geprobeerd die toon te hanteren. Als team kun je daar langzamerhand wel naartoe groeien.’

U bedoelt dat de harde lijn van het college nodig is geweest om nu weer softer te kunnen zijn?

‘Softer wil ik het niet noemen. Ik vind dat een verkeerde tegenstelling. Het gaat niet om softer, het gaat om effectiviteit, om het rendement van het beleid.’

De Rotterdamse PvdA, grote winnaar van de gemeenteraadsverkiezingen, koerst af op een college met CDA, VVD en GroenLinks. Opstelten, de wendbare burgervader die de afgelopen jaren alle stormen in Rotterdam met opvallend gemak doorstond, laat het onverstoorbaar over zich heen komen. ‘Ik probeer een professional te zijn. Ik ben een benoemde burgemeester en ik wil gewoon mijn bijdrage leveren, ook in nieuwe omstandigheden.’ En wanneer we opperen dat hij, als boegbeeld van het vorige college, zich toch ook zelf afgestraft moet voelen, klinkt zeer gedecideerd: ‘De vraag is prima, maar van dat gevoel heb ik geen moment last gehad. Zo ga ik niet door het leven. Ik moet gewoon afwachten wie met mij de stad gaat besturen.’

In 1999 werd Ivo Opstelten (VVD) vanuit zijn vorige standplaats Utrecht naar de Maasstad gehaald. In de eerste jaren in Rotterdam stond hij vooral bekend als joviale liberale lintenknipper, altijd in voor een vriendelijk praatje met stratenmakers of havenbaronnen. Maar opeens werd de rust verstoord door Pim Fortuyn, die de gemeentepolitiek aan de Maas volledig op haar kop zette, en vervolgens werd vermoord. In die roerige weken bleek Opstelten helemaal op zijn plaats: hij bewaarde de rust, sprak woorden van medeleven, liep voorop in de rouwstoet, en smeedde daarna een hecht college dat de ene na de andere kordate maatregel afkondigde. Veiligheid en integratie moesten bevorderd worden, desnoods met harde hand. Wijkverboden werden afgekondigd, preventief fouilleren werd ingevoerd, er kwam een Antillianen-aanpak, een speciale Rotterdam-wet maakte het mogelijk de instroom van kansarmen in probleemwijken tegen te gaan. Ook toen Marco Pastors, wethouder voor Leefbaar Rotterdam, vorig jaar werd afgezet omdat hij voor de zoveelste keer nare dingen over moslims had gezegd, werd de Rotterdamse aanpak onverdroten voortgezet, met Opstelten aan het roer. En toen kwamen de gemeenteraadsverkiezingen, die glansrijk werden gewonnen door de PvdA. Waarop Marco Pastors namens Leefbaar Rotterdam nadrukkelijk bevestigde wat hij eerder had gezegd: dat zijn partij onder geen beding met de PvdA in het college gaat zitten.

Getuigt dat niet van een rare opvatting van de democratie voor een partij die een derde van de stemmen heeft gehaald?

‘De marges van de lokale politiek zijn smal. Alles is te verbinden. Maar als je in een campagne hebt gezegd: dat is onze lijn, dan is er niets mis mee daaraan vast te houden.’

Als vijfendertig procent van de kiezers op je stemt om de stad te gaan besturen, kun je die mensen toch niet zo maar laten zitten?

‘Bij de presidentsverkiezingen in Amerika haalde Bush 51 procent en Kerry 49 procent. Tot onze verbazing werd in Amerika gezegd dat Bush ruimschoots gewonnen had. Zo moet je het ook zien. De nieuwe rol van Leefbaar Rotterdam betekent dat er stevig oppositie zal worden gevoerd tegen het nieuwe college, dat buitengewoon scherp zal moeten opereren wil het de stad voor zich winnen.’

Binnen Leefbaar Rotterdam wordt nu gezegd: als de PvdA er straks niet uitkomt, zijn wij weer aan zet.

‘Dan kunnen ze lang wachten. Misschien nog wel vier jaar. Want de PvdA is aan zet, en gaat een college vormen. Daar ben ik van overtuigd.’

Als u diep in uw hart kijkt, had u dan eigenlijk niet gewoon verder willen gaan met het huidige college?

‘Het heeft geen zin die vraag te stellen. Je hebt altijd de neiging verder te willen gaan op de weg die je bent ingeslagen. Maar het is goed dat er verkiezingen zijn. Dan wordt het hele zwikje een keer tegen het licht gehouden.’

Wat denkt u: hebben de PvdA-stemmers in Rotterdam op Wouter Bos gestemd of op Peter van Heemst, de Rotterdamse lijsttrekker?

‘U zou het ze allemaal moeten vragen. Ik moet zeggen dat ik de campagne van de PvdA heel goed vond. Grote posters met Wouter in het midden en de ene keer allemaal vrouwen, de andere keer allemaal lijsttrekkers uit alle steden om hem heen, dat maakte indruk. Maar het was wel de landelijke lijsttrekker die het deed.’

Dat vindt u niet juist, bij lokale verkiezingen?

‘Iedereen heeft het gedaan. Dus daar kan ik Wouter Bos moeilijk op aankijken. Van Aartsen, Balkenende, Verhagen, ze zijn allemaal in Rotterdam geweest. Dat heeft mij wel een beetje geërgerd. Dat hadden ze niet moeten doen, al die Haagse heren. Laat ze nou eens thuisblijven.’

Dus is er toch op Wouter Bos gestemd, en niet op Van Heemst?.

‘Dat zeg ik niet. Ik zeg alleen: Van Heemst was de lijsttrekker, en daar is op gestemd. In de campagne heeft Bos inderdaad een rol gespeeld. Maar dat geldt voor alle steden.’

Vijfentachtig procent van de allochtonen in Rotterdam heeft op de PvdA gestemd, en niet op een van de collegepartijen. Dat is toch een teken dat u iets verkeerd gedaan hebt.

‘Ik wil één ding zeggen: het is heel goed dat mensen met een niet-Nederlandse achtergrond naar de stembus zijn gegaan. Daar heb ik ook campagne voor gevoerd: ga stemmen. Dat is gelukt.’

En vervolgens stemden ze tegen het collegebeleid.

‘Een deel van de allochtonen heeft inderdaad voor de PvdA gestemd. Maar ik kan u wel zeggen dat de PvdA het nieuwe veiligheidsbeleid continu heeft gesteund. Het programma “Rotterdam zet door”, een van de wapenfeiten van het college waaraan de wethouders Pastors, Geluk en ik leiding hebben gegeven, dat heeft de PvdA uiteindelijk gesteund in de raad, in de Tweede Kamer en in de Eerste Kamer. Dat geldt voor een groot aantal van onze prioriteiten. Nu gaat het om het sociale gezicht van het college.’

Dat is waarom de mensen niet op het college hebben gestemd?

‘Ik heb van een aantal allochtonen gehoord dat ze zich door dit college in een hoek gezet voelden. Dat beeld komt ook uit enquêtes naar voren: het idee dat er een wij-zijbenadering gekozen zou zijn. Ik heb dat altijd tegengesproken. Ik heb het zelf ook niet zo gevoeld.’

Maar u moet het zich toch aantrekken dat veel mensen er zo over denken.

‘Absoluut. Ik neem dat buitengewoon serieus. Wij moeten ons wapenen tegen dat wij-zijdenken. Want dat is nooit, never de bedoeling van het gemeentebestuur geweest.’

Is het beleid niet goed begrepen?

‘Ik ga me er niet op beroepen dat het beleid beter gecommuniceerd had moeten worden. Natuurlijk is dat dan zo. Het kan heel goed zijn dat we bepaalde dingen verkeerd hebben gedaan. Maar in veel opzichten zijn we op de goede weg. De islamdebatten zijn geweest. Er is over de Rotterdam-code gesproken. Dat moeten we verder brengen, de wijken in. We moeten mensen aan tafel krijgen, tegenstellingen signaleren en bruggen slaan. Het is een kwestie van lange adem. Dat is waar we voor moeten kiezen.’

Veel allochtonen hebben kennelijk het gevoel dat het college hen in de kou heeft laten staan.

‘Dat is mogelijk. Of ze hebben zich gewoon bij de PvdA thuis gevoeld. Dan zeg ik: okay, de kiezer heeft gesproken, we gaan ermee aan de slag. Ik ben ervan overtuigd dat er twee elementen in het nieuwe collegeprogramma aan de orde zullen komen. Dat is continuïteit in de hoofdlijnen van het huidige beleid, en daarbij: meer aandacht voor sociale cohesie.’

Hoe stelt u zich dat voor?

‘Meer aandacht voor jeugdbeleid, meer aandacht voor onderwijs, meer aandacht voor de hele sociale infrastructuur in de stad. En: meer aandacht voor de positieve kanten. Ik vind wel eens dat de mensen wat veel klagen. Dat geldt ook voor instanties. Op een gegeven moment moet je kunnen relativeren. Je moet ook kunnen zeggen: kom op jongens, kijk eens hoe wij vooruit zijn gegaan!’

Sinds wanneer? Sinds de verkiezingen van 2002?

‘Nee, sinds ver daarvoor. De kwaliteit van de lucht, bijvoorbeeld. Dat is een belangrijk punt. Die is enorm vooruitgegaan de laatste dertig jaar. Daar hebben we hard aan gewerkt. Maar toch wordt er heel zorgelijk over gedaan. In veel opzichten gaat het beter met de samenleving. Laten we bijvoorbeeld ook een keer de aandacht richten op de enorme groei van het aantal allochtone ondernemers. En op geweldig succesvolle allochtone vrouwen, die zelfstandig een baan hebben, zelfstandig ondernemerschap tonen. Dat moeten we veel meer uitstralen, dat moeten we veel meer laten zien.’

Sinds Pim Fortuyn is erop gehamerd dat er te lang gezwegen is over de negatieve kanten van de multiculturele samenleving. Vervolgens heeft een tijdlang het idee geheerst dat alles maar eens gezegd moest worden.

‘Dat is ook goed.’

En nu is het dus tijd voor verzoening.

‘Die tegenstelling klopt niet. Het is niet: of confrontatie of verzoening. Ik vind dat in een stad als Rotterdam een stevig debat over

integratie gevoerd mag en moet worden. Maar er mag ook in de toonzetting geen

misverstand over bestaan dat het debat uiteindelijk bedoeld is om bruggen te bouwen.’

U bent al tijden voorstander van de gekozen burgemeester. Als de PvdA vorig jaar niet had dwarsgelegen, had het nu kunnen gebeuren, ook in Rotterdam.

‘Dan was er hier misschien een heel andere uitslag geweest. Dat had ik in mijn leven nog graag een keer mee willen maken: campagne voeren voor het burgemeesterschap, met mijn eigen kandidatuur en mijn eigen programma. Al kan ik niet precies zeggen hoe het eruit zou zien, want zulke verkiezingen zijn helaas niet aan de orde.’

Laten we het even proberen. Noemt u eens drie kernpunten.

‘Veiligheid. Economisch beleid. En sociale integratie.’

We kunnen zo vijftien kandidaten bedenken die dat ook zouden zeggen.

‘Natuurlijk. Maar u weet hoe het gaat. Als er burgemeestersverkiezingen waren geweest, had ik campagne kunnen voeren tegen andere kandidaten. Dan was het oordeel van de kiezer voor mij beslissend geweest. Maar het was me niet gegund door mijn oud-collega Ed van Thijn, die er in de Eerste Kamer een stokje voor heeft gestoken.

Ik zal u zeggen: mijn vrouw zag het gekozen burgemeesterschap helemaal niet zitten.

De nacht dat de senaat over de gekozen burgemeester debatteerde, zat ik natuurlijk met rode oortjes voor de tv. Mijn vrouw lag ziek in bed. Op een gegeven moment dacht ik: kom op, Thom, ga nu even terug naar het kabinet, en regel een compromis dat de gekozen burgemeester in elk geval voor de grote steden wordt ingevoerd.

Het was onder handbereik. Ik had Thom de Graaf heel erg gesteund. De vier grote steden waren er echt aan toe. Maar het gebeurde niet.

Toen ik halverwege het debat zag dat het niet ging lukken, heb ik mijn vrouw uit bed gehaald en een kamerjas omgedaan en gezegd: schat, dit mag je niet missen. Toen verloor Thom de Graaf en was zij zeer tevreden.’

In uw eigen partij is nu grote beroering. Verdonk en Rutte leveren een harde strijd om het partijleiderschap. U bent voor Rutte?

‘Ja. Ik ben een groot voorstander van Mark Rutte. Al heb ik wel een loyaliteitsprobleem, want ik ben zeer op Rita Verdonk gesteld. Ik kan heel goed met haar opschieten. Zij heeft ook veel voor Rotterdam gedaan. Ik steun haar beleid ook absoluut. Mark ken ik al vanaf zijn voorzitterschap van de JOVD en ik heb dus een oude band met hem. Maar het belangrijkste vind ik dat we niet de vorige verkiezingen moeten winnen. We moeten voor een nieuwe generatie gaan. Ik luister goed naar de reacties van mijn kinderen en hun vrienden. Toen Mark Rutte zich kandidaat had gesteld, zei een van mijn dochters: “Ik had een tijdje moeite met de VVD, maar nu heb ik er weer zin in.”’

Waar staat Mark Rutte voor?

‘Voor een heel duidelijk liberaal, modern beleid.’

Een sociaal-liberaal beleid?

Grinnikend: ‘Elke liberaal is sociaal. U kent de antwoorden.’

En waar staat Rita Verdonk dan?

‘Rita Verdonk is een kei van een mens, een fantastische kanjer. En ze zijn beiden enorm daadkrachtig. Maar welke regering er ook komt: we koersen op het midden. Wouter Bos koerst op het midden, de strijd vindt in het midden plaats. Het eerste gevecht gaat misschien over rechts, maar de winst voor de toekomst is alleen in het midden te halen.’

Als je Rita Verdonk kiest, voer je het gevecht over rechts.

‘Dat wil ik niet zeggen. Ik vind dat je met Mark Rutte een duidelijker gevecht over het midden voert, terwijl hij de rechterflank ook dekt. Want hij heeft precies dezelfde denkbeelden als Verdonk. Nul andere accenten. Maar er is er maar een die het beleid van Rita Verdonk uitvoert, en dat is zij zelf.’

En dat nekt haar.

‘Nee, nee, dat is niet wat ik bedoel. Rutte heeft een andere portefeuille en is dus op dat terrein minder zichtbaar.’

U zegt dat Rita Verdonk veel voor Rotterdam heeft gedaan. Maar u hebt ook te maken met de nare gevolgen van het asielbeleid. Laatst schreef Vrij Nederland over de wantoestanden op een van de bajesboten in Rotterdam, waar ook veel uitgeprocedeerde asielzoekers vastzitten. Schrok u van dat artikel?

‘Jazeker. Elk bericht van die soort nemen we zeer serieus. Voor zover het mijn verantwoordelijkheid betreft – en dat is de brandveiligheid – hebben we meteen uitgezocht hoe het zat. Daaruit hebben we de conclusie kunnen trekken dat er geen reden is ons grote zorgen te maken. Verder loopt er een onderzoek in opdracht van minister Donner. Maar de situatie op de detentieboten is geen gevolg van het asielbeleid van Verdonk. Ik steun haar beleid volledig.’

Er is een belangrijk verschil in toon tussen Verdonk en Rutte. Verdonk is offensief in de manier waarop ze zich uitdrukt, Rutte is veel meer een bindende figuur.

‘Rutte is een eminent spreker. Dat was hij al als voorzitter van de JOVD. Hij is volledig authentiek, en ongelooflijk onafhankelijk. Dat zijn mooie eigenschappen. We moeten de sprong van mijn generatie naar de volgende maken. Ik ben ontzettend voor het benoemen van jonge talentvolle mensen op hoge posten. We moeten mensen van dertig, eenendertig hebben als staatssecretaris. Dan zie je meteen of ze door kunnen gaan. Daar moeten we naar toe. Dat moeten we leren: durf ook eens wat. Daar is Rutte een mooie exponent van.’

In uw partij wordt nu getwist over de manier waarop de lijsttrekkers zich presenteren. Wat vindt u daarvan?

‘Wat Nederland moet weten en Mark en Rita ook, is dat de verkiezing van een lijsttrekker een interne VVD-kwestie is. Mark en Rita moeten langs alle kamercentrales, en gewoon het debat voeren. Dat mag best pittig zijn. Misschien is er nog iemand die zich meldt.’

Die is er al: Jelleke Veenendaal.

‘Maar als die niet komt, kan ik er ook niets aan doen. En als men haar niet kent, ook niet. Dat is all in the game.’

Zou Rita Verdonk beter niet kunnen nastreven leider van de VVD te worden?

‘Dat zeg ik niet.’

Maar u bent er voorstander van dat Rutte het wordt.

‘Ja. Maar ik mag toch mijn voorkeur aangeven? Ik heb een loyaliteitsprobleem, maar ik kies voor Mark Rutte. Hij is de man van de toekomst. En hij is de man die duidelijk de middengroepen kan bewerken.’

Rutte kan het de PvdA dus nog lastig maken.

‘Hij kan het iedereen lastig maken. De PvdA, het CDA en zelfs de rechterkant: Wilders en Pastors. Dat kan hij echt.’

Wat gebeurt er als Rita Verdonk lijsttrekker wordt van uw partij?

‘Dan is ze de lijsttrekker. Punt uit.’

Welke groepen spreekt zij wel of niet aan?

‘Zij spreekt een heleboel mensen aan. En dat kan ik me goed voorstellen.’

Heeft Verdonk niet precies gedaan wat in uw college de afgelopen jaren gebeurd is: een harde toon aanslaan in plaats van bruggen bouwen?

‘Die naam heeft ze, maar het is niet het geval. Ze heeft een ingewikkelde portefeuille van vreemdelingenbeleid aan de ene kant en integratie aan de andere kant: hard en zacht. Dat is moeilijk.

Ik vind haar een prima mens. Maar het gaat nu om de leider van de VVD. De ander wordt gewoon de nummer twee. De een wordt misschien de leider, de ander premier, wie weet.’

U gelooft niet dat de strijd de partij zal splijten?

‘Nee. Dat vind ik echt een ouderwetse benadering. De partij kan tegen een stootje. We hebben een prachtig debat gehad over het nieuwe liberale manifest. Dat is een prima uitgangspunt. Ben Verwaayen is aan de slag met het verkiezingsprogramma. We kiezen nu een leider, uit kandidaten met verschillende stijlen en verschillende posities. Laat de partij verstandig stemmen, nadat er stevig is gedebatteerd. Mijn keus is Rutte, en ik houd van Rita.’

Moet de VVD streven naar voortzetting van dit kabinet?

‘Laat ik het zo zeggen: je moet voor je beleid staan. Dat zal de partij zeker doen. De VVD gaat absoluut weer stijgen in de polls. De economie gaat beter. Dat merken wij hier in Rotterdam: de economie trekt razendsnel aan. Dat is goed voor het loonstrookje, waar Rita het over had in haar presentatie. Dat kan Mark Rutte gratis meenemen in zijn campagne.

Ik denk wel dat de VVD open moet staan voor de partij die het dichtst bij een liberaal beleid staat. En dat hangt van de programma’s af.

Ik vind ook dat de VVD minder een bestuurderspartij en meer een liberale partij van de mensen moet worden, die gaat voor de macht, die haar programma radicaal inzet in het regeringsbeleid. Dat mag meer gebeuren dan vroeger. De verkiezing van de leider helpt daaraan mee.’

Hebt u het boekje van Wouter Bos gelezen?

‘Nee. Daar hoop ik binnenkort tijd voor te hebben. Ik heb gehoord dat het een aardig boek is, maar dat er niet zoveel in staat.’

Lijkt een coalitie met de PvdA van Bos u mogelijk?

‘Ik zie het zo: ik sluit bij voorbaat niemand uit.’

Nationale politie

‘Ik zal niets nalaten om Remkes te laten struikelen’

Ivo Opstelten vindt dat het kabinet de afgelopen jaren goed werk heeft verricht. Behalve één ding: het plan van de ministers Remkes en Donner om de politie te centraliseren. ‘Daar ben ik razend om. Dat vind ik zó’n slecht verhaal. Het deugt van geen kant. Ik sta met Remkes op voet van oorlog op dit punt. Ik heb hem gezegd: Johan, ik zal niks nalaten om je hierop te laten struikelen. Ik zal álles uit de kast halen.’

Hoe gaat u dat doen?

‘We hebben vele mogelijkheden, maar die vertel ik u niet, want dan weet Remkes het.’

Wat is er zo slecht aan dat plan van Remkes en Donner?

‘Het voornaamste bezwaar is dat de lokale inbedding van de politie in de nieuwe opzet verdwijnt. Er wordt wel gezegd dat de burgemeesters zich alleen maar tegen het plan verzetten vanwege de aantasting van hun eigen positie, maar daar heeft het niets mee te maken. De kern is: veiligheidsbeleid is in de eerste plaats lokaal beleid.’

Het argument voor centralisatie is dat de korpsen te weinig samenwerken. Klopt dat niet dan?

‘Het is prima dat op een aantal deelgebieden de teugels nationaal wat worden aangetrokken. Maar we hebben inmiddels ook heel goede afspraken met elkaar gemaakt – met de korpsbeheerders, met de vijfentwintig korpsen en ook met de ministers. Toch willen de ministers nu tegen de stroom in een gigantisch gevoelige operatie doorduwen. Ik zeg: don’t do it. Ik heb ze gewaarschuwd.’

Waar gaat het fout, als het plan doorgaat?

‘Als er zo veel tegenstand is, is de politie straks alleen maar met zichzelf bezig, terwijl we boeven moeten vangen. De veiligheid gaat eronder lijden. Daar ben ik van overtuigd. Het tweede punt is dat gemeenteraden keihard verantwoordelijkheid moeten voelen en moeten kúnnen voelen voor het veiligheidsbeleid. En ten derde geldt: als burgemeester moet je de politie mee hebben. Dat lukt alleen maar als je niet alleen het formele gezag over de politie hebt, maar ook over de middelen gaat. Ik vind het een heel onverstandige operatie. Ze hebben gezegd: we evalueren de huidige politieorganisatie, en daar is dit plan uitgekomen. Maar ja, je kunt bij evaluaties vaak de uitkomst al aangeven door de samenstelling van de commissie.’

U bedoelt dat de uitkomst van de evaluatie door de commissie-Leemhuis al van tevoren vaststond?

‘Nou, het is misschien niet helemaal terecht wat ik zeg, maar ik was niet erg onder de indruk van het rapport. Het hele veld, al mijn collega’s en alle politiechefs denken er net zo over als ik, dus ik voel me gesteund. Dit plan gaat niet door. Daar zullen wij alles aan doen.’

Gerelateerd