Psychiater-psychotherapeut
In mijn praktijk zie ik vrouwen van achttien tot tachtig jaar die klachten hebben over somberheid en angst, die in het verleden verkracht, misbruikt of mishandeld zijn, of die een ernstig verlies hebben geleden. De plotselinge dood van een partner of kind door ziekte, ongeluk of moord, kan posttraumatische klachten en terugkerende depressies veroorzaken.
Vijf tot tien procent van de mensen lijdt aan angststoornissen of depressiviteit. Vrouwen zijn tweemaal vaker dan mannen depressief en lijden ook tweemaal zo vaak aan een combinatie van depressiviteit en een angststoornis.
Hoewel de positie van vrouwen na de tweede feministische golf is veranderd, geldt dat niet voor hun klachten. Die worden alleen anders benoemd. Wat twintig jaar geleden een hyperventilatiestoornis was, heet nu een paniekaanval. Het schuldgevoel, de schaamte, het verdriet, de rouw, de boosheid die er niet mag zijn, emoties die moeilijk worden toegelaten &#8211; dat is allemaal hetzelfde gebleven.
Ik zie vaker dan vroeger dat mensen zich slecht voelen over zichzelf, een laag gevoel van eigenwaarde hebben. Een ander verschil is dat patiënten vaker zelf hun ziektebeeld vaststellen. Ze kunnen op een afstandje naar zichzelf kijken en zeggen wat er aan de hand is. Dat komt doordat we met z’n allen beter op de hoogte zijn van psychische problemen. Er is veel populaire literatuur over verschenen, en de televisie besteedt er aandacht aan.
Het voordeel daarvan is dat mensen beseffen dat er iets met ze aan de hand is. Het nadeel is dat etiketten je kunnen vervreemden van jezelf. Dan bén je je ziekte, in plaats van iemand die ergens last van heeft. Dat is jammer.
Een derde verandering is dat mensen steeds jonger depressief worden. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt depressie de grootste epidemie van de eenentwintigste eeuw.
Genetische factoren bepalen voor veertig procent de kans op depressie, zowel bij vrouwen als bij mannen. Maar die kwetsbaarheid ontwikkelt zich bij mannen en vrouwen verschillend, afhankelijk van een aantal biologische factoren. Een jongensfoetus wordt in de baarmoeder al heel vroeg aan testosteron blootgesteld, waardoor een snelle verdeling in een linker- en rechterhersenhelft ontstaat.
Dat zorgt ervoor dat jongens kwetsbaarder zijn voor vroege ontwikkelingsstoornissen, zoals autisme, adhd en gedragsstoornissen. Bij meisjes is die links-rechtsverdeling veel minder scherp en is ook de verbinding tussen beide hersenhelften veel dikker.
Kleine jongens hebben daarom meer ontwikkelingsstoornissen. Bovendien blijven ze ermee worstelen als ze volwassen zijn. Bij meisjes beginnen de problemen in de regel pas rond hun dertiende jaar, wanneer ze gaan twijfelen aan hun eigenwaarde en competentie.
Mannen externaliseren hun probleem vaak: ze worden crimineel, zoeken ruzie, gaan roekeloos rijden, te veel drinken. Mannen zijn van nature meer naar buiten gericht dan vrouwen. Kleine jongetjes spelen met stokken en zwaarden, stoeien en vechten om erkenning te krijgen.
Meisjes zoeken juist naar samenwerking, willen aardig gevonden worden, sjouwen rond met hun jongere broertjes en zusjes. Meisjes zijn van nature ook angstiger, ingetogener, schuwer. Vrouwen als groep – ik heb het hier niet over individuen – zijn daarom vatbaarder voor depressies dan mannen. Ze zoeken eerder de schuld bij zichzelf als er iets misgaat.
Bij depressieve vrouwen zie je dat terug. Zij internaliseren hun problemen: ze gaan piekeren, in zichzelf snijden, krijgen eetstoornissen.
Dan moet je niet alleen maar denken aan zielige meisjes uit achterstandsmilieus. Ik zie hier ook mooie, goed gebekte meiden die academisch gevormd zijn en veel geld verdienen, maar die van binnen leeg en verward zijn. Vrouwen aan wie je niet kunt zien dat ze een probleem hebben. Maatschappelijk succes en autonomie zijn twee verschillende dingen.
Hoe biologische en genetische invloeden en invloeden vanuit de omgeving uitpakken, is voor elk individu anders. Stel: je hebt een genetische kwetsbaarheid voor depressiviteit, maar je zit in een goede omgeving. Dan word je niet zo snel depressief. Als je genetisch kwetsbaar bent en je hebt een veilige jeugd gehad, maar je krijgt daarna een dip, dan kom je daar ook wel weer overheen. En wanneer je niet alleen genetisch kwetsbaar bent, maar ook een onveilige jeugd hebt gehad en dán een dip krijgt, kan soms een goede partner helpen om die depressie te boven te komen. Als al die factoren er níét zijn, is de kans groot dat je klachten ontwikkelt.
Wat we nog niet goed weten, is hoe je kunt herstellen van een stoornis. Waaruit bestaat iemands veerkracht? Hoe kun je die vergroten? Hoe bouw je het incasseringsvermogen op voor een volgende klap?
We weten dat een veilige hechting tussen ­ouders en kinderen belangrijk is en een school of omgeving die in de mogelijkheden van een kind gelooft. Maar mensen moeten ook kunnen en durven nadenken over zichzelf.
Heel onveilig gehechte mensen zijn bang voor hun eigen gedachten en gevoelens; ze denken dat ze slecht zijn als ze slechte gedachten of gevoelens hebben.
Een probleem bij de behandeling van depressie is dat medicijnen en behandelmethoden zijn getest op mannen. Vrouwen zijn vanwege hun cyclus uitgesloten van onderzoek naar medicijnen, maar juist daarom hebben medicijnen bij hen een ander effect.
Vrouwen zijn ook veel meer dan mannen gebaat bij groepstherapie, bij sociale steun. Dat wisten we al vanuit de vrouwenhulpverlening. Daar was ook al bekend dat het goed is iets met je lichaam te doen. Wandelen, je lichaam onderhouden, de signalen die het afgeeft, leren herkennen. De oude hulpverleensters van toen deden aan yoga, sport en beweging. Dat is nu herontdekt.
Bewegen, hardlopen, maar ook meditatie en aandachtstraining zijn therapievormen die bij vrouwen goed werken.
Het aan een maximum binden van het aantal behandelingen dat iemand mag volgen, heeft tot grote ellende geleid. De vorige minister van Volksgezondheid, Hoogervorst, had bepaald dat voor een depressie of angststoornis vijfentwintig sessies volstonden, en voor een persoonlijkheidsstoornis niet meer dan vijftig. Vaak is dat genoeg, maar niet voor personen die een langdurige geschiedenis met ingrijpend geweld achter de rug hebben.
Begin dit jaar is dat gelukkig teruggedraaid. Als je nu aan een aantal voorwaarden voldoet, zoals én ernstig lijden én gemotiveerd zijn, dan mag je doorgaan.
De marktwerking dwingt mensen in een bepaald keurslijf dat lang niet altijd voldoet. Soms zijn alleen de symptomen van depressie verdwenen en moet je ophouden met behandelen terwijl het eigenlijke werk nog moet beginnen: het doorwerken van rouw en trauma’s, zodat iemand sterker wordt. Daar voorziet het behandelprotocol niet in, en dat is heel onbevredigend.
Nelleke Nicolai
1947Geboren te Groningen
1966-1972 Studie geneeskunde 1973-1999 Werkzaam bij de ggz in Rotterdam
1992 Handboek ‘Vrouwenhulpverlening en psychiatrie’
1998Essaybundel ‘In de Arena’
1990 &#8211; hedenVrijgevestigd psychiater
2003 Handboek ‘Psychotherapie na seksueel misbruik’
Nelleke Nicolai houdt op woensdag 7 maart de Annie Romein-Verschoor-lezing.
Zie VN Interactief, pagina 2

Gerelateerd