<div class="lead">De mensendokter lost lezersproblemen op. Deze week: narcisme, de spoken van de twintigste eeuw en jonge meisjes als graadmeter.</div>
Hoe weet ik of ik een narcist ben? – Jo, Weert 
Er zijn aanwijzingen die alarmerend zouden moeten zijn. Als u meer dan vier uur per dag in de spiegel kijkt, bent u een narcist maar als u anderhalf uur per dag voor de spiegel staat, is het ook tijd voor zelfreflectie. Heden ten dage is narcisme meer dan verliefd zijn op je spiegelbeeld, maar verliefd zijn op het eigen spiegelbeeld komt ongetwijfeld nog steeds voor en moet narcisme worden genoemd.
Het feit dat u de vraag stelt, wijst er echter op dat u waarschijnlijk geen narcist bent. Zoals Iki Freud tegen me zei: als de heks zegt dat ze een heks is, is ze geen heks. 
Als u last hebt van de angst voor narcisme, kunt u oefeningen doen in zelfhaat. Ga met vieze kleren de straat op of gooi in een restaurant schijnbaar per ongeluk een kom aspergesoep over uzelf heen. Wordt u uitgenodigd voor een bedrijfsfeestje? Kruip over de grond en roep: ‘Ik ben de hond.’ Hoe dan ook is dat het beste medicijn tegen narcisme: minstens drie keer per dag in de openbaarheid ‘ik ben de hond’ roepen.
Wat is voor u de Europese gedachte in deze eeuw? – Joke, Enkhuizen 
Ik weet niet of er één Europese gedachte is. Met dit voorbehoud: nieuwsgierige gelatenheid, het besef dat het kwaad niet in de ander maar in jezelf moet worden gezocht. Pluralisme en liberalisme zijn wat mij betreft onvermijdelijk met Europa verbonden waarmee ik niet wil zeggen dat ze niet verbonden zouden zijn met Jordanië of Mali. En ook in deze eeuw komt de Europese gedachte eerst en vooral neer op het verwerpen van de spoken van de twintigste eeuw. Dat steeds meer mensen deze spoken omarmen, ook intellectuelen, schrijvers en opiniemakers, uiteraard in naam van de strijd tegen een of ander kwaad, geeft aan hoe fragiel de Europese gedachte is.
Ik voel me tijdens stiltes in de conversatie verantwoordelijk voor het gesprek, en ben dientengevolge veel aan het woord. Hoe voorkom ik dit? – Bas, Amsterdam 
Als u de stilte niet kunt verdragen, steek dan geen monologen af maar stel vragen. De stompzinnigste vraag is beter dan een monoloog.
Komt u tot nieuwe inzichten na lezing van de recensies van uw nieuwe boek? – Joke, Almere 
Nee, maar dat verwacht ik ook niet. Het valt me wel wederom op hoe slordig ook beroepslezers, ongeacht hun oordeel, lezen; er sluipen feitelijke onjuistheden in veel van de recensies. Beweringen die in tegenspraak zijn met de bron zelf, de roman. In een recensie kan alles ongestraft worden beweerd. Dat is een tikkeltje zorgwekkend.
Wanneer zijn prestaties een succes? – John, Amstelveen 
Uitgever Vic van de Reijt citeerde met graagte de voormalige directeur van Paradiso: als er jonge meisjes op afkomen, is het een succes. Dit lijkt me een uitstekende graadmeter: komen jonge meisjes op uw prestaties af, dan zijn uw prestaties een succes. Er zijn uiteraard jonge meisjes van elf, maar er zijn ook jonge meisjes van dertig, dus wees ruimhartig, ook voor uzelf.
Hoe verander ik de nuffige bedrijfscultuur in onze speciaalzaak voor ijzerwaren? – Tony, Den Haag 
Stel de vraag of u misschien zelf nuffig bent. In dat geval: ontsla uzelf of verkoop de zaak, of leg u neer bij de nuffigheid van de winkel. Indien de nuffigheid niet aan u ligt, ontsla dan enkele werknemers, ook als u met die werknemers getrouwd bent. Reorganiseer. Intimiteit is hip. Ga met uw klanten naar bed. Desnoods in de winkel.
Stelt u zich voor dat er geen moslims woonden in dit land. Nou, denkt u dat het hier een meter slechter zou gaan dan het gaat mét moslims? – Marjan, Deventer 
Zou het slechter gaan met of zonder moslims? De vraag is merkwaardig. Het gaat niet altijd om de vraag of iets voor- of nadelig is voor ons. Vermoedelijk zou het het beste zijn als er helemaal geen mensen zijn, en allicht nog beter als er ook geen dieren waren.

Arnon Grunberg

Gerelateerd