<div class="lead">
Doe niet alsof je partij niet aan de basis stond van het raadgevend referendum, Alexander Pechtold.
</div>
Nieuw: Alexander Pechtold die in een paginagrote advertentie aankondigt alles op alles te zetten om Nederland in Europa te houden. De overwinning van het Brexit-kamp in Engeland is hem niet bevallen, licht hij zijn advertentiecampagne toe in een interview met Trouw. De democratische middenpartijen moeten in het offensief tegen populisme, feitenvrije politiek en types als Wilders. Aan een Nexit-referendum heeft de Democraat geen behoefte: ‘Daar ga ik het land niet aan blootstellen. Dat is een &#8220;Wilders-referendum&#8221;, waarin alleen dingen worden afgebroken, zonder alternatief’.
Pechtold noemt het een misverstand dat D66 de referendumpartij bij uitstek is: ‘Wij zijn voor een correctief referendum, als onderdeel van een wetgevingsproces. Wat hier wordt gevraagd, is iets heel anders.’ Met andere woorden: D66 voelt alleen voor een referendum als aan een groot aantal voorwaarden is voldaan. Het moet om een wet gaan die net door de Kamer is behandeld. Daarover kunnen de kiezers zich dan uitspreken. Zomaar in het wilde weg om een Nexit vragen, zoals Geert Wilders en Joram van Klaveren hebben gedaan, valt niet binnen de definitie van een correctief referendum. En daar werkt Pechtold dus niet aan mee: ‘Ook niet in een toekomstig kabinet.’
<q class="pull-left">Als Pechtold nu verklaart dat zijn partij alleen voor het bindend correctief referendum is, slaat hij nogal slordig tien jaar parlementaire geschiedenis over.</q>
Wijs geworden door ervaringen als het referendum over de Europese Grondwet van 2005 en het Oekraïne-referendum van dit voorjaar probeert D66 zich van een van haar ‘kroonjuwelen’ te ontdoen. Pechtold heeft op één punt gelijk: D66 is niet altijd dol op referenda geweest. Maar het was wel de eerste politieke partij die erop aandrong. Niet bij de oprichting in 1966 maar twintig jaar later. Aanvankelijk legden de staatsrechtelijke hervormers rond Hans van Mierlo de nadruk op de rechtstreeks gekozen minister-president, de gekozen burgemeester en de invoering van een districtenstelsel dat de volksvertegenwoordigers dichter bij de burger zou brengen. Pas toen een staatscommissie onder voorzitterschap van oud-premier Barend Biesheuvel begin jaren tachtig het referendum aanprees als middel ‘om de invloed van burgers op de beleidsvorming te vergroten’, trok D66 het onderwerp naar zich toe.
‘Nadat een meerderheid van de Tweede Kamer de voorgestelde wijziging van het kiesstelsel en de invoering van de gekozen minister-president en burgemeester heeft geblokkeerd, is het referendum het enige punt van staatkundige vernieuwing waar de Democraten op korte termijn nog eer aan kunnen behalen,’ schreef partijhistoricus van D66 Menno van der Land in zijn boek Tussen ideaal en illusie. Bij de vorming van het eerste paarse kabinet in 1994 werd afgesproken het bindend correctief referendum in te voeren. Vijf jaar later sneuvelde dat plan tijdens de ‘Nacht van Wiegel’ in de Eerste Kamer. Als pleister op de wonde kreeg D66 het raadgevend referendum aangeboden. Het grootste verschil met het oorspronkelijke wetsvoorstel: de politici mochten de uitkomst van een volksraadpleging naast zich neerleggen als die hen niet beviel. De Tijdelijke Referendumwet was van kracht tussen 2002 en 2005 maar er werd nooit gebruik van gemaakt. Wel wisten D66, PvdA en GroenLinks te bewerkstelligen dat de kiezers in 2005 hun mening mochten geven over de Europese Grondwet. Met als onverhoopt resultaat dat 62% nee zei.
Als Pechtold nu verklaart dat zijn partij alleen voor het bindend correctief referendum is, slaat hij nogal slordig tien jaar parlementaire geschiedenis over. Hij is kennelijk vergeten dat de Kamerleden Niesco Dubbelboer van de PvdA, Wijnand Duyvendak van GroenLinks en Boris van der Ham van D66 aan de wieg stonden van de Wet raadgevend referendum die in 2015 van kracht werd: elke burger die 300.000 handtekeningen ophaalde, kon een volksraadpleging aanvragen – ook over bijvoorbeeld internationale verdragen. Met een beroep op die wet vochten Bart Nijman van GeenStijl, Bekende Nederlander Jan Roos en rechtse intellectueel Thierry Baudet met succes het associatieverdrag met Oekraïne aan. Wat dus nooit had kunnen gebeuren als Boris van der Ham zich niet zo energiek voor de Wet raadgevend referendum had ingezet.
Sinds de Brexit is Alexander Pechtold teruggekeerd naar het standpunt van Hans van Mierlo in de jaren tachtig: D66 pleit voor een bindend correctief referendum, alleen over wetten die door de Kamer zijn aangenomen en liefst niet meer over internationale verdragen als dat met Oekraïne. Complicerende factor is dat voor de invoering van zo’n correctief referendum wijziging van de Grondwet en dus een twee derde meerderheid in de Tweede en Eerste Kamer nodig is. Hoe moeilijk dat doel valt te bereiken, bleek al tijdens de Nacht van Wiegel.