Als nieuwe Opzij-hoofdredacteur werd Margriet van der Linden boegbeeld van feminisme 3.0. En toen werd de strak bepakte powervrouw ook nog gevraagd Zomergasten te presenteren. ‘Ik zie ze niet hoor, de vrouwen met tuinbroeken en okselhaar.’

De vrouw die het Amsterdamse café binnenloopt, is onverwacht meisjesachtig en nonchalant. Op foto’s is Margriet van der Linden steevast de strak bepakte powervrouw met jubelend kapsel, geheel in control. Vandaag is ze gekleed in spijkerbroek, gympen en leren jasje en maakt ze een ietwat gejaagde indruk. Maar dat kan ook komen door haar mobieltje, dat in de zak van haar jas voortdurend om aandacht piept.

‘Ja, de spanning wordt nu opgevoerd,’ zegt ze lachend, terwijl ze de inkomende berichten negeert. Deze zomer is Van der Linden (39) presentatrice van het programma Zomergasten, en al is er nog een dikke maand te gaan voor de eerste uitzending, er wordt vergaderd, gebrainstormd, gemaild en ge-sms’t dat het een lieve lust is. Zelf is ze zich druk aan het inlezen in de gasten die ze straks ruim drie uur tegenover zich heeft.

Niet dat ze daarnaast niks te doen heeft. Een klein jaar geleden trad Van der Linden aan als hoofdredactrice van Opzij, dat onder haar leiding een grondige verbouwing onderging. In dezelfde week dat het eerste gerestylde nummer in de winkels lag, in januari van dit jaar, werd ze gepolst door de VPRO. ‘Omdat er in die dagen heel veel aandacht was van de pers, ging dat telefoontje een beetje langs me heen,’ zegt ze. ‘Maar toen het eenmaal tot me doordrong was ik erg onder de indruk. Het klinkt misschien stom omdat ik het nu zelf ga presenteren, maar dit programma is toch zo’n beetje het hoogste wat je in Nederland kunt bereiken als interviewer. Een lange geschiedenis, met aansprekende presentatoren, en dan die lengte. Je staat een hele avond flink in de etalage. Een béétje interviewer heeft het stiekem op zijn verlanglijstje staan.’

Als het goed is, zal er straks niks te merken zijn van de hectiek die er nu rond het programma heerst. Het ‘lome zomeravondgevoel’, daar streeft ze naar. ‘De ramen open, geluiden van buiten, en op de tv wordt flink de tijd genomen voor lange, mooie fragmenten, die als het goed is aansluiten bij de grote thema’s in het leven van de gast.’ Verlekkerd: ‘Waar ik vervolgens dan flink in mag prikken.’

Kut als trigger
Zomergasten is de kers op de taart in een jaar waarin er sowieso veel veranderde voor Van der Linden. Toen ze gevraagd werd voor Opzij, wist ze dat die baan meer zou inhouden dan alleen een hoofdredacteurschap. Je wordt in één klap een boegbeeld van het feminisme, en dientengevolge ook met argusogen bekeken. De erfenis van haar voorgangster Cisca Dresselhuys, die het blad zevenentwintig jaar bestierde, was bovendien niet gering. ‘De uitgever zou nooit een timide, ingetogen hoofdredacteur op een blad als Opzij zetten. Toen ik erover nadacht, was mijn voornaamste overweging: ben je bereid om gezien te worden als de verpersoonlijking van een beweging? Kun je dat, als mensen je als zodanig benaderen? Zoiets is heel indringend. Maar ik vind het een prachtig en belangrijk thema, en ik praat er graag over.’

Tegen degenen die menen dat het feminisme dood en begraven is, zei Van der Linden in haar nieuwjaarstoespraak: ‘In het jaar waarin het woord “swaffelen” in de Van Dale werd opgenomen, is het misschien wel noodzakelijker dan ooit.’ Maar de beweging kampt volgens haar wél met een fiks imagoprobleem. En niet alleen bij degenen die mondige vrouwen maar al te graag wegzetten als een zure tuinbroekenbrigade, ook jonge vrouwen die volop te maken hebben met de grote vraagstukken van de vrouwenbeweging noemen zich volgens haar niet graag ‘feminist’. En voelden zich dus ook niet aangetrokken tot Opzij. ‘Daar had ik eerlijk gezegd zelf ook last van,’ zegt ze. ‘Ik vond het blad verouderd. Mijn vriendinnen lazen het niet, en dat is wel een leeftijdscategorie waarbij je aansluiting moet vinden, anders is het straks eind van het liedje.’ Tegelijkertijd zag ze dat er overal platforms, taskforces en andere initiatieven ontstonden rond onderwerpen als seksualisering, de verdeling van werk en zorg, vrouwen aan de top en de emancipatie van migrantenvrouwen. ‘Die kwesties leven volop. Als je het zo bekijkt, is feminisme eigenlijk gewoon weer een trend. Dus moet er ook ruimte zijn voor een opinieblad dat over die kwesties schrijft.’

Maar dat moest dus wel anders, zowel in vorm als in toon. Ze gaf columns aan vrouwen als Myrthe Hilkens, Roos Wouters en Heleen Mees, die zich specifiek met zulke onderwerpen bezighouden, en nam afscheid van oude rubrieken als ‘het haantje van de week’ en het beruchte ‘Langs de feministische meetlat’. ‘Opzij was erg van de opgeheven vinger. Zo van: het is wel de bedoeling dat jullie er zo over denken. En: kijk, we hebben nu weer iemand gevonden die totaal niet deugt. Mijn generatie is meer: ik wil alles weten en overal over lezen, maar daarna wil ik graag zelf oordelen.’
Daarbij hoort zelfs, tot op zekere hoogte, een ander taalgebruik. Een tekst als ‘kut ruikt lekker’, die in het verleden ooit het omslag sierde, zal niet zo snel meer voorkomen, zegt Van der Linden.

‘Ik kan veel hebben hoor. Maar het zijn woorden die horen bij een protestgeneratie. Bij mijn leeftijdsgenoten past zoiets niet meer. Onlangs hadden we een stuk over kunstenaars die geobsedeerd zijn door wat we dan maar de vulva genoemd hebben. Nou, als je van dik hout wilt, kan je er natuurlijk boven zetten: kutkunst. Hebben we op de redactie even een pleziertje. Maar ik geloof ook dat je er mensen mee afstoot.’ Grinnikend: ‘”Kut” is een snelle trigger natuurlijk. Maar je moet het blad wél eerst afrekenen in de winkel, en daarna ligt het een maand op de keukentafel. Dat zijn flinke hordes.’

Fraai gekapt
De eerste vernieuwde Opzij was duidelijk Van der Lindens mission statement. Op de glossy uitklapcover stonden dertien vrouwen, onder wie zijzelf, de nieuwe columnisten en Neelie Kroes, allen fraai gekleed en gekapt en zelfverzekerd in de lens blikkend. ‘Trotse vrouwen die model staan voor de dilemma’s van nu,’ volgens Van der Linden. Het moest feestelijkheid uitstralen, en aantrekkelijk zijn om naar te kijken. Een duidelijke opgestoken middelvinger tegen het clichébeeld dat er van feministen bestaat. ‘Dat stereotype beeld is gedurende jaren zorgvuldig gecreëerd, en je moet je afvragen: door wie? Ik zie ze niet hoor, de vrouwen met tuinbroeken en okselhaar. Het is een vorm van luiheid om mensen in zo’n hokje te duwen. Dan blijft alles lekker overzichtelijk.’

Vanzelfsprekend kwam er ook veel kritiek op de nieuwe aanpak. ‘Bladendokter’ Rob van Vuure waarschuwde dat je voorzichtig moet zijn met het veranderen van het DNA van een blad als Opzij. Aaf Brandt Corstius vond het gewoon ‘saai’. Volgens veel oudere lezeressen oogde het blad plotseling wel heel modern en ‘lekker’. En was het flink wennen om iemand als Neelie Kroes op het omslag te zien. Want was het feminisme niet per definitie links?

Nee, zegt Van der Linden stellig. ‘De tweede feministische golf kwam voort uit linkse hoek, maar nu is het spectrum breder geworden. Sterker: bepaalde thema’s, zoals vrouwen in topfuncties en de emancipatie van moslima’s worden door rechts geclaimd – al is het vaak met de botte bijl. Iemand als Neelie Kroes durft haar macht aan te wenden door te strijden voor een gelijke verdeling tussen mannen en vrouwen in Brussel. Zij vindt zichzelf echt een derde golf-feministe. Zelfs het woord “bekering”, dat ik haar tijdens een interview in de mond legde, strafte ze niet af.’

Geen nagels in Palin
Zelfs iemand als Sarah Palin, wier meningen hevig botsen met de hare, heeft volgens Van der Linden het recht om zich feministe te noemen. ‘Ze is een werkende moeder die door het glazen plafond stootte, en van Alaska nog eens naar Washington dreigde te komen. Haar ideeën over bijvoorbeeld abortus, en haar klassieke opvattingen over huwelijk en gezin keur ik af. Maar als ze vervolgens zegt: het hoort bij het huidige feminisme dat je recht hebt op je eigen mening, dan heeft ze wel een punt. Ik ga mijn nagels niet in Palin zetten.’

Ze was voorbereid op de kritiek, zegt Van der Linden. ‘Ik kan me voorstellen dat de koers voor sommigen behoorlijk wennen is, maar ik zou iedereen willen aanmoedigen om out of the box te denken. Want de karavaan trekt wel verder, en het is niet de bedoeling dat groepen vrouwen afhaken omdat ze denken: het is van ons en het moet zo. Nee, het moet op verschillende manieren, en daarin speelt ook Neelie Kroes een rol. En ik. En mannen.’

Met een lichte zucht: ‘Ik vind kritiek niet leuk, maar het hoort erbij. Ik wist dat ik erop aangesproken zou worden, en zo moet het ook. Maar ik neem het niet persoonlijk op. Ik verwar “jouw ideeën deugen niet” nooit met “jij deugt niet”. Want ik wil wel goed blijven slapen.’

Godsbesef
Dat Margriet van der Linden niet terugschrikt voor wat tegenwind, begrijp je meteen als ze vertelt over haar jeugd. Ze werd geboren in een dorpje met de sprookjesachtige naam Nieuw Lekkerland, en groeide op in Ridderkerk, op een steenworp afstand van Rotterdam, in een streng gereformeerd milieu. ‘De School met de Bijbel aan het eind van de straat. Twee keer per zondag naar de kerk. Catechisaties, jeugdverenigingen – het hele leven was vormgegeven rond het geloof.’
Het was een veilige, afgebakende wereld. ‘Een godsbesef is soms heel erg fijn. Je gaat er vanuit dat het niet stopt met de dood, dat je dus een figuur in de eeuwigheid bent. Dat is troostend natuurlijk. Maar het betekende wel, in mijn omgeving althans, dat het heden redelijk zwaar op de hand werd beleefd. Want je moest je natuurlijk steeds afvragen: in welke vorm gaat het door, als straks de balans van mijn leven wordt opgemaakt?’

De kleine Margriet had af en toe last van onwelgevallige vraagstukken. ‘Dan vond ik het vreemd: zo’n klein kerkje in Ridderkerk, waar ze van mening zijn dat hun manier van leven is zoals het in de Bijbel is bedoeld. Dat is redelijk arrogant, vind ik. En ik vroeg me af: hoe zit het dan met al die Chinezen? Die vinden toch ook dat ze het goed doen?’

Voor dergelijke vragen was geen plaats in het gezin. Er werd überhaupt weinig gepraat. Of zoals ze het zelf uitdrukt: ‘Het zwijgen was prominent aanwezig.’ En dat werd écht een probleem toen ze in de vroege puberteit ontdekte dat ze lesbisch was. ‘In het begin dacht ik: dit is té erg. Ik heb er flink voor gebeden dat het niet waar zou zijn. Of over zou gaan. Dat duurde lang. Maar gaandeweg kwam er ook een andere gedachte. Ik had altijd geleerd dat God de mens heeft geschapen naar Zijn evenbeeld. En mij dus ook.’ Uiteindelijk bleek het voor haar simpelweg ondraaglijk om met zo’n groot geheim rond te lopen.

‘Ik wist dat het mijn ouders verdriet zou doen. Maar ik dacht geregeld: dit gaat niet goed, straks verlies ik mezelf compleet. Dat ik het vertelde voelde op dat moment niet eens als een moedige stap – hoewel het dat achteraf bekeken wel was. Ik ken verhalen van andere homoseksuelen die het niet aandurfden. Die trouwden en binnen de kerkgemeenschap bleven waar voor hen eigenlijk geen plaats was. Er zijn er zelfs die een einde aan hun leven hebben gemaakt. Maar bij mij kwam het voort uit een soort oergevoel. Het was de dood of de gladiolen.’

Me neus
Het zorgde niet meteen voor de bevrijding waar ze op gehoopt had. Van vriendinnen kreeg ze te horen: je blijft een vriendin, maar vanuit mijn principes kan ik jouw homoseksualiteit niet goedkeuren. Voor haar ouders, vertelde ze onlangs op de radio, was haar seksuele oriëntatie ‘een reden om de dood met angst en beven tegemoet te zien’. ‘Dan zeggen ze wel dat zíj niet oordelen, omdat dat aan de Allerhoogste is. Maar ja: me neus. Ondertussen is dat vreselijk heftig.’

Ze moest zich losmaken van haar familie, haar omgeving, en van de God die tot dan toe het rotsvaste fundament in haar leven was geweest. ‘Dat was een vrij beroerde tijd,’ zegt ze. ‘Ik had eindelijk verteld waar ik al zo lang mee rondliep, en begreep niet waarom ik me dan zo ellendig voelde. Achteraf gezien was het pure rouw. Om de dingen die niet meer waren. En al was het goed dat het gebeurde, het was wel afscheid nemen.’

‘Kleine stapjes’, was haar devies. ‘Het ontdekken van een nieuwe wereld vergde zoveel energie, ik ging zeker niet avond aan avond in de Roxy of de It hangen.’ Ze ging studeren aan de Evangelische School voor Journalistiek in Amersfoort, waar het er iets ruimdenkender aan toeging, en las met grote ontroering en herkenning de boeken van Maarten ‘t Hart.

‘En na verloop van tijd ervoer ik dat het leven lichter werd. Dat de angst die er in mijn omgeving altijd had geheerst, vanzelf verdween. Daarvan kreeg ik enorm veel zin om heel hard te gaan werken. En wat natuurlijk heel belangrijk was: ik kreeg relaties, liefdes.’

Zo makkelijk en vloeiend als ze over haar werk spreekt, zo hortend gaat het over haar jeugd. Ze is er terughoudend in, zegt ze, de relatie met haar ouders is nog altijd zeer broos. Echt gebroken heeft ze niet, ze zien elkaar sporadisch. ‘Maar,’ zegt ze zachtjes, ‘ik zou een ouder-kind relatie heel anders invullen.’

Je hoeft geen psycholoog te zijn om te begrijpen dat het hele proces een grote rol heeft gespeeld in de vorming van haar karakter. ‘In een bepaalde vorm houdt het nooit op en het is zaak dat te erkennen. Het is een onlosmakelijk deel van mijn leven, en tegelijkertijd probeer ik er niet te veel mee bezig te zijn. Ik heb veel kritiek op mijn afkomst, maar voel niet de behoefte om er keihard op in te hakken. Want dat is ook een valkuil. Eerst bepaalt God je hele leven, dan krijg je een kentering, en ben je er vanaf de andere kant nog steeds voortdurend mee bezig. Dat lijkt me, in mijn geval althans, een verspilling van energie.’

Maar soms krijgt ze wel last van enige zendingsdrang. ‘Dat komt ook door de positie waarin ik nu zit. Want wie weet zijn er ergens een paar meiden of jongens in een gezin als het mijne, waar ze, als ze al tv hebben, van schaamte en schuld wegkruipen bij het verslag van de Gay Pride. En wie weet hebben die er wat aan als ze mijn verhaal horen.’ Lachend: ‘Kom op jongens, laat die kopjes niet hangen!’

RTL Boulevard
Tijdens haar opleiding poetste Van der Linden haar Rotterdamse accent weg omdat ze dacht dat het haar in de weg zou zitten, en ging aan de slag. Ze werkte op verschillende redacties achter de schermen, presenteerde enige tijd 5 in het Land, en vertrok in 1998 naar New York, waar ze freelance correspondent werd voor verschillende omroepen. Terug in Nederland werd ze in 2002 hoofdredacteur van Blvd, dat vijf jaar later ter ziele ging. In de tussentijd was er ook sprake van dat ze, afwisselend met Beau van Erven Dorens, het programma RTL Boulevard zou gaan presenteren. Kortom; een gevarieerde loopbaan.

Hoe verhoudt die zich tot de behoefte aan ‘zingeving’, waar ze in interviews over sprak? ‘Ik word heel opstandig van zo’n vraag,’ zegt ze, plotseling met priemende blik. ‘Alsof er alleen sprake kan zijn van zingeving als je voor een highbrow blad werkt. Hoog en laag, dat loopt toch allemaal door elkaar tegenwoordig? Ik laat me niet vertellen dat ik ergens wel of niet thuishoor. Dat bepaal ik zelf wel.’

Dan, na een stilte: ‘Ik heb heel veel baat bij alle verschillende dingen die ik gedaan heb, voor tv, radio en allerlei bladen. Maar goed, in de periode tussen Blvd en Opzij is er wel wat veranderd, en dat zal met leeftijd te maken hebben. Ik dacht: ik ga richting veertig, en ik wil nog heel veel dingen doen. Maar wel dingen waar ik wijzer van word, die zinnig zijn. Dat je niet aan het eind van de dag denkt: waar heb ik me nou eigenlijk mee bezig gehouden?’

En dus kwam Opzij op het juiste moment. Met het verhaal van haar jeugd in het achterhoofd, is het lastig om géén overeenkomsten te zien met de manier waarop ze het blad en het feminisme in het algemeen bekijkt: wars van het normatieve dat volgens haar zo kenmerkend is voor de tweede golf. ‘Ik ken dat, in een andere context, vanuit mijn jeugd. Het heeft zijn nut: zo denken we erover, allemaal, en daarmee houden we de boel bij mekaar. Het zorgt ook voor duidelijkheid, en daarmee heeft de tweede golf veel dingen voor elkaar gekregen. Maar ik ben blij dat het inmiddels is opgeschoven. Want ik kan er slecht tegen als me wordt voorgeschreven hoe ik over dingen moet denken. En ja, ik denk wel dat daar de kiem ligt van de stappen die ik nu in mijn werk durf te nemen.’

Bedreigingen
Met de vernieuwde Opzij lanceerde Van der Linden een term die ze zelf bedacht: feminisme 3.0. Daarmee wilde ze het nieuwe elan in het blad van een naam voorzien, die hopelijk een eigen leven zou gaan leiden. Onwillekeurig doet het denken aan de strategie van de Amerikaanse feministe Naomi Wolf, die in 1991 met haar boek The Beauty Myth de ‘derde golf’ in het feminisme een naam gaf. In een interview dat Van der Linden onlangs zelf met haar hield, zegt Wolf daarover: ‘Je zegt dat iets er is, vervolgens neemt iedereen het over, en dan ís het er.’ Zo pakt Van der Linden het ook aan: ‘Ik blijf het herhalen, laat overal waar ik kom die term vallen. En het werkt. Tenminste, ik zie hem overal opduiken. En daar ben ik blij om.’

In feite is ‘3.0’ weinig anders dan wat men in de Verenigde Staten als de derde golf beschouwt. ‘In Amerika beschouwen ze het als een feit, maar hier in Europa speelt nog altijd de vraag: is die derde golf er nou al?’ Het antwoord, wat haar betreft, is een volmondig: ja. ‘Neem bijvoorbeeld de Beperkt Houdbaar-beweging: die borduurt duidelijk voort op The Beauty Myth. Jaren later pas, maar zo gaat dat nou eenmaal. Je hebt natuurlijk vrouwen nodig die opstaan en erover durven praten. Want vergis je niet: vrouwen als Myrthe Hilkens hebben ongelooflijk veel bedreigingen over zich heen gekregen. Sommigen zeggen dan: nou heb je eindelijk je debat. Maar je zal ‘s ochtends je mailbox maar open doen en lezen: vanavond pak ik je.’

De discussie over seksualisering krijgt in de nieuwe Opzij ruim baan. ‘Als je al wordt gereduceerd tot je geslacht, dat er dan ook nog eens op een bepaalde manier moet uitzien – een designvagina – dan moet daar nodig iets over worden gezegd. Zelf heb ik nooit door reclames of videoclips ook maar een moment gedacht dat er iets mis was met mij. Maar de beeldcultuur is natuurlijk veel heftiger geworden sinds de tijd dat ik daar vatbaar voor was. Daar moet je heel veel tegenover zetten, veel over schrijven, en steeds weer uitleggen aan jongeren: je bent goed zoals je bent.’

Een artikel over de gevolgen van de seksualisering werd op de cover geïllustreerd met een foto van het kruis van een jonge vrouw in een sexy broekje, waarbij het woord ‘au!’ stond. Nogal gewaagd, geeft Van der Linden toe, en dat was ook de bedoeling. Op de Opzij-redactie leidde het tot stevige discussie. ‘Er is een stroming die het niet ver genoeg kan gaan als je aandacht voor een probleem wilt krijgen. Er zijn er ook die zeggen: ik snap het niet. Over dat soort zaken discussiëren we veel, en dat moet ook. Af en toe leidt dat tot stevig duwen en trekken, want het zijn gelukkig allemaal kritische geesten. Maar op een gegeven moment moet je knopen doorhakken. En daarvoor zit ik er ook. Ik hou erg van het harmoniemodel, maar ik ben niet bang om een stap te maken. En je hoopt dat iedereen je daarin volgt.’

In september zit ze er een jaar. Maar het is volgens Van der Linden nog te vroeg om te zeggen of de verbouwing van Opzij een succes is. ‘Het zijn extreme tijden, ook op de bladenmarkt. Maar voor dit blad is het heel belangrijk dat het imago is afgestoft. En ik zal niet ophouden daarop te blijven hameren.’

Afgaand op de reacties denkt ze dat het zal slagen. ‘Er waren mensen die zeiden: ik durf weer met Opzij in de trein te zitten.’

Zie ook:

Website Opzij
De blog van Margriet van der Linden