<p class="tekst">In Seattle en Los Angeles lopen binnenkort honderd onvruchtbare mannen rond. Tijdelijk, tenminste. Want deze mannen gaan aan de pil. Ze doen mee met een van de allereerste tests met pillen met de werkzame stof dimethandrolone undecanoate, oftewel DMAU. Het stofje is de meest recente bron van opwinding in het onderzoek naar anticonceptie voor mannen.</p>
<p class="tekst">Om de paar jaar wordt met veel bombarie aangekondigd dat de mannenpil er bíjna is. Bijvoorbeeld afgelopen maart: ‘Anticonceptiepil voor mannen dichterbij dan ooit’ (<a href="https://www.nporadio1.nl/trending/8724-anticonceptiepil-voor-mannen-dichterbij-dan-ooit" target="_blank" rel="noopener">Radio 1</a>)<span class="Cursief">. </span>Of in 1997: ‘Nieuw optimisme over mannenpil’ (<a href="https://www.volkskrant.nl/mensen/nieuw-optimisme-over-mannenpil~b0aaba33/" target="_blank" rel="noopener"><span class="Cursief">de Volkskrant</span></a>). En zelfs al in 1974: ‘Nieuwe “mannenpil” werkt langzaam maar zeker en zonder bijwerkingen’ (<span class="Cursief">Trouw</span>).</p>
<p class="tekst">Maar mannen kúnnen nog steeds geen gebruik maken van de mannenpil, of andere vormen van anticonceptie. En dat is eigenlijk heel vreemd. Het ontwikkelen van een nieuw anticonceptiemiddel duurt volgens de Verenigde Naties gemiddeld maar zo’n twaalf tot vijftien jaar. Maar wetenschappers zijn in het lab al vijftig jaar aan het proberen de zaadproductie te bestrijden met methoden als pillen, spuiten en zalfjes.</p>
<p class="tekst">Niet zo gek dat veel mensen inmiddels sceptisch zijn over de mannenpil. Die pil komt er niet, want anticonceptie is een vrouwenzaak, zeggen ze. Vrouwen dragen toch de fysieke gevolgen van een ongelukje: een zwangerschap? Mannen zouden bovendien geen behoefte hebben aan een pil die het libido verlaagt en stemmingswisselingen veroorzaakt. Hierdoor zal een mannenpil altijd een utopie blijven, aldus de sceptici.</p>
<blockquote><p>Een pil voor mannen heeft bovendien alles te maken met het eerlijk delen van de last van anticonceptie.</p></blockquote>
<p class="tekst">De mannenpil heeft echter een onmiskenbare relevantie. Al zo’n vierhonderd jaar hebben mannen beperkte opties: het condoom, de meestal onomkeerbare sterilisatie en – hoewel een belabberde optie – coïtus interruptus. Daar komt bij dat het verzet tegen de vrouwenpil de afgelopen jaren groeit door nare bijwerkingen als acne, stemmingswisselingen en gewichtstoename. Deense wetenschappers suggereerden in 2016 bovendien dat de pil samenhangt met depressie. Een pil voor mannen heeft bovendien alles te maken met het eerlijk delen van de last van anticonceptie, iets wat past in een tijd waarin gelijkheid tussen man en vrouw ook op alle andere denkbare vlakken wordt nagestreefd.</p>
<h5>Verkennende test</h5>
<p class="tekst">Zijn de redenen voor het uitblijven van de pil puur maatschappelijk, of speelt de techniek achter de mannenpil ook een rol?</p>
<p class="tekst">Wie zich in het onderzoek naar mannenanticonceptie verdiept, ontdekt dat er veel verschillende varianten in ontwikkeling zijn. Neem de proef met de honderd mannen met de DMAU-pil in Seattle en Los Angeles. Amerikaanse onderzoekers presenteerden afgelopen maart op een medisch congres een nog ongepubliceerde studie met de resultaten van DMAU bij een eerdere verkennende test.</p>
<p class="tekst">DMAU is een stofje dat testosteron nabootst. Hierdoor krijgen de hersenen een seintje dat de testikels zélf geen testosteron meer hoeven aan te maken. De zaadproductie, die pas op gang komt bij enorm hoge testosteronlevels in de testikels, stopt vervolgens. Het middel, hoewel nog niet grootschalig en langdurig getest, is gemakkelijk in gebruik en heeft beperkte bijwerkingen. ‘We zijn inmiddels al gestart met een maandenlange trial om de meest geschikte doses te achterhalen,’ zegt hoofdonderzoeker Stephanie Page van de University of Washington School of Medicine. De enige noemenswaardige bijwerking, een vermindering in libido bij enkele proefpersonen, is met andere doses wellicht op te lossen.</p>
<p class="tekst">Naast deze studie loopt ook nog een studie onder vierhonderd proefpersonen naar een gel die mannen op de huid aanbrengen, en Page onderzoekt de mogelijkheden voor het driemaandelijks injecteren van DMAU. ‘Dan kan het ook niet snel vergeten worden,’ zegt ze.</p>
<p class="tekst">Naast hormonale oplossingen bestaat er een tweede ‘smaak’ in anticonceptie. In 2017 slaagden Amerikaanse onderzoekers erin om de zaadleiders van resusapen te blokkeren door het inspuiten van een gel. Deze zogeheten ‘Vasalgel’ is omkeerbaar – met behulp van geluidsgolven kunnen de zaadleiders in theorie worden gedeblokkeerd.</p>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_640 wp-image-401703" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22750-1_1_preview-640x853.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22750-1_1_preview-320x427.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/08/Mannenpil22750-1_1_preview-640x853.jpg 640w" alt="Mannenpil" width="640" height="853" /></p>
<h5>Ingewikkelde machine</h5>
<p class="tekst">Vraag een onderzoeker naar de verst gevorderde opties en je hoort deze. De afgelopen vijf jaar zijn daar steeds nieuwe, kleinschalige startup-initiatieven bijgekomen.</p>
<p class="tekst">‘Voortplanting bij mannen is net een grote, ingewikkelde machine. Je kunt het raderwerk op veel plekken saboteren,’ zegt Logan Nickels. Hij zit in het bestuur van het Male Contraception Initiative, een Amerikaanse organisatie die verschillende startups ondersteunt die alternatieven voor mannenanticonceptie ontwikkelen. Bijvoorbeeld de ‘Clean Sheets Pill’, die de spieren in de zaadleider zó beïnvloedt dat er geen ejaculatie plaatsvindt bij het orgasme. Of EPPIN, een stofje dat zich aan spermacellen bindt en het ze onmogelijk maakt om te zwemmen. Een paar uur voor de seks een pil nemen zou daarmee geen sciencefiction meer zijn. Nickels: ‘Vrouwen hebben veel opties, we willen ook voor mannen een anticonceptiemenu creëren.’</p>
<p class="tekst">En dan is er Miriam Klemm, promovenda aan de Technische Universiteit Berlijn: zij doet onderzoek naar de ontwikkeling van de mannenpil in de VS en India. Vanwege de enorme overbevolking van het land is India een grote speler als het gaat om mannenanticonceptie. Er vindt ‘ontzettend innovatief onderzoek’ plaats, zegt Klemm. ‘Hormonaal onderzoek, methodes met kruiden op basis van alternatieve geneeswijzen, en immunologische benaderingen.’ Het bekendste Indiase onderzoek richt zich op RISUG, een gel die al in de jaren zeventig werd ontwikkeld en waarop het Amerikaanse Vasalgel is gebaseerd. Ook RISUG is nog niet op de markt. Het is ook de vraag of de Indiase methodes door Europese en Amerikaanse autoriteiten worden goedgekeurd. ‘Maar het zou het westerse onderzoek wel kunnen inspireren en vooruithelpen,’ zegt Klemm.</p>
<h5>Nieuwe geneeskundige tak</h5>
<p class="tekst">Hoe is het mogelijk dat er wel aan een menu van anticonceptie wordt gedacht, maar dat er nog niets voor mannen op de markt is verschenen? Heeft dat inderdaad te maken met het feit dat de vrouw degene is die zwanger wordt?</p>
<blockquote><p>‘Het idee is: vrouwen dragen de last van het baren, dus moeten ze ook de last van anticonceptie op zich nemen.’</p></blockquote>
<p class="tekst">‘Het idee is: vrouwen dragen de last van het baren, dus moeten ze ook de last van anticonceptie op zich nemen,’ zegt Nelly Oudshoorn, emeritus hoogleraar technologie en gender aan de Universiteit Twente, en Klemms promotor. Ze vindt die redenering te makkelijk. Oudshoorn beschreef in 2003 de weg die de mannenpil tot dan toe had afgelegd in haar boek <span class="Cursief">The Male Pill, a Biography of a Technology in the Making</span>. Het antwoord op de vraag waarom de mannenpil nog niet bestaat, schrijft Oudshoorn, is voor een deel in de medische geschiedenis te vinden. Onderzoek naar vrouwelijke geslachtsorganen gaat eeuwen terug. ‘Als medici kwalen aan het vrouwelijk lichaam wilden verklaren, werd heel snel naar de baarmoeder gekeken,’ zegt Oudshoorn. Begin twintigste eeuw ontstond er een nieuwe geneeskundige tak, volledig gericht op vrouwen: de gynaecologie. Er kwamen aparte ziekenhuizen en gespecialiseerde vakbladen waar onderzoek naar vrouwelijke geslachtsorganen, en later naar vrouwelijke hormonen, centraal stond. Een mannelijke tegenhanger kwam er niet. Toen in de jaren vijftig onderzoek naar anticonceptie op gang kwam, was het logisch dat ook hiervoor vrouwelijke proefkonijnen werden gebruikt. Er was immers een complete infrastructuur voorhanden.</p>
<blockquote><p>Slechts een handvol wetenschappers ging met het ontwikkelen van een mannenpil aan de slag. Het onderzoeksveld kampte met een gebrek aan aanzien en materiaal.</p></blockquote>
<p class="tekst">Na de omarming van de vrouwenpil in de jaren zestig verschenen in de jaren zeventig de eerste studies die het verband tussen de pil en gezondheidsgevaren als kanker aantoonden, schrijft Oudshoorn. Westerse feministen drongen daarom aan op een mannenpil, waarmee verantwoordelijkheid én gezondheidsrisico’s gedeeld zouden worden. Slechts een handvol wetenschappers ging met het ontwikkelen van een mannenpil aan de slag. Het onderzoeksveld kampte met een gebrek aan aanzien en materiaal. Mannelijke hormonen (androgenen), nodig om pillen te maken, waren weinig voorhanden omdat er nooit mee was geëxperimenteerd.</p>
<h5>Risicovolle onderneming</h5>
<p class="tekst">En dan waren er nog de rechtszaken. Amerikaanse vrouwen klaagden massaal pilfabrikanten aan vanwege de bijwerkingen van de vrouwenpil. Het werd zelfs zo erg, dat het aantal aansprakelijkheidsrechtszaken tegen pil-producenten in 1980 die van alle andere medicijnen overtrof. Het gevolg: regels werden aangescherpt en onderzoek en ontwikkeling van nieuwe anticonceptiemiddelen werd voor de Amerikaanse farmaceutische industrie een enorm risicovolle onderneming. Waar in 1970 nog dertien grote Amerikaanse farmaceuten betrokken waren bij de ontwikkeling van anticonceptie, is dat er op dit moment geen enkele meer. Zo heeft het feit dat vrouwen voor hun rechten opkwamen er ironisch genoeg toe geleid dat aan mannenanticonceptie niet meer werd gedacht.</p>
<p class="tekst">Oudshoorn: ‘Nederland wás hierop een goede uitzondering met Organon.’ Dit farmaceutisch bedrijf uit Oss begon in 2003 in samenwerking met het Duitse Schering met een groots opgezette studie naar mannenanticonceptie. 354 proefpersonen uit zes landen testten een combinatie van een hormoonimplantaat en driemaandelijkse injecties. Voor een eerste proef met mensen waren de resultaten goed. ‘Het grootste deel van de mannen, 97 procent, bleef onder de kritische grens van één miljoen zaadcellen per milliliter sperma. Onder die grens worden mannen in principe tijdelijk onvruchtbaar,’ zegt Ellen Mommers, die vanuit Organon als projectleider betrokken was bij de studie. Enkele problemen moesten in vervolgstudies nog worden opgelost. Zo waren de bijwerkingen – acne, libidoverlaging en stemmingswisselingen – voor 33 proefpersonen reden om met de studie te stoppen. ‘Ook bleek niet iedere man onder de grens van een miljoen zaadcellen te zitten’, zegt Mommers. ‘Dat kwam wellicht doordat het testosteronniveau bij sommige mannen na verloop van tijd nogal ging schommelen.’</p>
<p class="tekst">Een vervolgstudie kwam er echter nooit. Organon en Schering werden overgenomen door grote farmaceutische bedrijven (Organon door het Amerikaanse Schering-Plough, Schering door het Duitse Bayer). Beide vonden de ontwikkeling van mannenanticonceptie financieel niet veelbelovend. Sindsdien investeert wereldwijd geen enkele grote farmaceut nog in het ontwikkelen van een mannenpil.</p>
<h5>Chronisch tekort aan fondsen</h5>
<p class="tekst">Uiteindelijk is dat tot nu toe de grootste barrière voor het op de markt brengen van een mannenpil: geld.</p>
<blockquote><p>De onwil om te investeren hangt samen met culturele ideeën over mannelijkheid: ‘Farmaceuten denken dat mannen geen anticonceptie wíllen gebruiken.’</p></blockquote>
<p class="tekst">‘Elk onderzoeksproject kampt met een chronisch tekort aan fondsen,’ zegt promovenda Klemm.</p>
<p class="tekst">‘Farmaceutische giganten kunnen de ontwikkeling van de mannenpil een enorme duw in de rug geven,’ zegt Nickels.</p>
<p class="tekst">‘De farmaceutische industrie durft niet te investeren in een middel dat bestemd is voor gezonde, vaak jonge mensen uit angst dat zij bijwerkingen niet accepteren,’ zegt Klemm. ‘Nog steeds klagen vrouwen producenten van hormonale anticonceptie aan vanwege de bijwerkingen.’ Volgens Klemm is de onwil om te investeren ook niet los te zien van de culturele ideeën die we hebben over mannelijkheid: ‘Farmaceuten denken simpelweg dat mannen geen anticonceptie wíllen gebruiken.’</p>
<h5>Woedende reacties</h5>
<p class="tekst">De grootste geldschieters van mannenanticonceptie op dit moment zijn overheden of non-profitorganisaties. Zo werd de veelbelovende studie van afgelopen maart gefinancierd door de NICDH, een Amerikaanse overheidsinstantie. De ontwikkeling van Vasalgel – de gel die in de zaadleiders wordt gespoten – is volledig betaald door de Parsemus Foundation, een non-profitorganisatie die maatschappelijk relevante medicijnen steunt. Ook Logan Nickels’ Male Contraceptive Initiative richt zich op particuliere fondsenwerving. Contraline, een ander Amerikaans initiatief dat gebruikmaakt van een gel in de zaadleiders, haalde recentelijk meer dan twee miljoen dollar op bij particuliere investeerders. Mooi, maar slechts een druppel op de gloeiende plaat.</p>
<div class="info-box">
<p>Dit was het eerste deel over de mannenpil. Volgende week het tweede en laatste: kan de mannenpil er ooit komen?</p>
</div>
<div class="info-box">
<p>Fotografie: Philippe Vogelenzang, assistent fotografie: Jorin Koers, model: Coen Koch, visagie: Joanne @ Head Affairs, buik: Rob&#8217;s Propshop.</p>
</div>
<p><em>Correctie 22/8: In een eerdere versie van dit verhaal werd het verband tussen de pil en depressie &#8216;onomstotelijk bewezen&#8217; genoemd. Er is echter veel kritiek op de betreffende studie geweest, dus hebben we de passage aangepast.</em></p>


Marit Willemsen

Gerelateerd