<div class="lead">De druk van een leven lang leren is hoger dan ooit, en de hoeveelheid informatie die tot onze beschikking staat, neemt exponentieel toe. Wat te doen tegen kennisstress?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Kent u Howard Berg nog? De eeuwig lachende man met Lee Towers-bril en snelleesrecord? In de jaren negentig prees hij zijn Mega Speed Reading-cursus aan op de Nederlandse televisie. ‘Ik heb hier een brief van een meisje met hersenbeschadiging. Ze heeft een auto-ongeluk gehad waardoor de helft van haar hersenen niet meer werkt.’ Maar nadat ze het programma van Berg volgde, ging haar leessnelheid pijlsnel omhoog. Van drie naar maar liefst zeshonderd woorden per minuut. Mensen met hele hersenen zouden helemaal spectaculaire resultaten behalen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ondanks de duizelingwekkende verkoopcijfers die in de infomercials werden gepresenteerd, ken ik niemand die er destijds ook maar aan dacht om de Mega Speed Reading cursus aan te schaffen. De reclameboodschappen van Berg waren – samen met die van zijn collega’s Kevin Trudeau (Mega Memory), Tony Little (Ab-shaper) en Tineke de Nooij (Biostabiel) – vooral kluchtige onderbrekingen van televisieprogramma’s, niet iets om serieus te nemen.
Allemaal uomo universalis
Toch weerhield mijn vroegere minachting me er niet van om onlangs ten einde raad zijn naam te googlen. Als hij mij zou leren om honderd keer sneller te lezen, nou, dan zou ik misschien eindelijk iets kunnen inlopen op mijn eeuwige leesachterstand. Ik lijd namelijk aan chronische kennisstress.
Vandaag heb ik een inventarisatie gemaakt. In de kast staan zeker dertig ongelezen boeken (zo’n twintig half gelezen, die tel ik voor het gemak niet mee). Daarnaast ligt een stapel van tweeënnegentig tijdschriften en twaalf kranten die ik moet doornemen en vijf dvd’s die ik echt absoluut nog moet zien. Dan is er nog een digitale wachtrij waarin onder meer zes tijdschriften en een twaalfurige taalcursus. Ik laat expres een heleboel achterwege, zoals alle opleidingen en hele studies die op mijn verlanglijst staan, want met wat ik net noemde, ben ik al zeker grofweg vierhonderd uur zoet. Ik moet ruim een maand lang zeker twaalf uur per dag zonder pauze lezen, kijken en leren om de stapel weg te werken. In theorie, want in praktijk wordt er elke dag weer iets nieuws toegevoegd.
In een poging de berg te reduceren, heb ik mezelf een streng regime opgelegd. Vrijwel elk moment van de dag staat in het teken van zelfontplooiing. Tijdens het ontbijt begint de race tegen de klok, dan lees ik de krant, of liever drie. In de trein ga ik verder in dat nieuwe boek of die belangrijke klassieker. In bad kijk ik de prijswinnende documentaire die je echt moet zien. Soms gaat zelfontplooiing vermomd als ontspanning: kijken naar een televisieserie die ‘zo mooi de tijdgeest weergeeft’, iedereen heeft het erover en je kunt toch niet achterblijven… Aan het einde van de dag is nooit het doel – de stapel wegwerken – bereikt, en wat overblijft, is vaak een onvoldaan gevoel. Zoals Howard Berg het tegenwoordig op zijn website omschrijft: ‘Als je bent zoals de meeste mensen, word je overweldigd door alles wat je moet weten in de wereld van vandaag. Wie kan het bijhouden? Kranten, nieuwsberichten, boeken en al het andere wat je moet weten.’ Hij voert de druk nog eens op: ‘Read faster. Retain more. Be successful.’
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Je moet niet alles willen leren, of alles willen bijhouden. Dat kan niet.
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Een gevoel voor stamina kan Berg niet worden ontzegd, en vandaag komt zijn overtuiging samen met een gevoel voor de tijdgeest en commercie. We leven in een tijd die wordt gedomineerd door kennis en het vergaren ervan. Van de wieg tot het graf wordt ons informatie opgedrongen en sinds het internet is er helemaal geen houden meer aan. Als je niet op de hoogte bent of iets niet weet, heb je er zelf voor gekozen; informatie ligt immers voor het oprapen. Jij, ik, we kunnen allemaal uomo universalis zijn. Kennis is een keuze.
Elke dag iets nieuws
De drang tot het opnemen van informatie en het vergaren van kennis wordt niet alleen aangezwengeld door het immense aanbod. We móéten simpelweg bijblijven. In de instabiele arbeidsmarkt van nu kunnen werknemers of ondernemers hun concurrentiepositie maar beter verstevigen door hun cv te spekken met extra studies, opleidingen of andere vaardigheden waarmee ze zich onderscheiden van de massa, die steeds hoger opgeleid raakt. Volgens het CBS waren in 2011 ruim 1,7 miljoen mensen van onze beroepsbevolking in het bezit van een hbo- of wo-diploma, dat is een stijging van 44 procent ten opzichte van 2001. De stelling ‘kennis is macht’ van de zeventiende-eeuwse filosoof Francis Bacon is nog nooit zo relevant geweest. Als je stopt met leren, val je buiten de boot.
Op dit moment voltrekt zich volgens sommigen een revolutie in het (wetenschappelijk) onderwijs die naadloos bij dat sentiment aansluit. Wereldwijd bieden gerenommeerde universiteiten alleen of in samenwerking ‘moocs’, massive open online courses, aan. Coursera, geïnitieerd door Stanford, is een van de bekendste, met inmiddels ongeveer tweehonderd lespakketten. Het succes is veelzeggend: in een jaar tijd schreven bijna drie miljoen mensen zich in. Ook Nederlandse universiteiten zoals de TU Delft en de UvA bieden inmiddels gratis cursussen aan. De aanbieders worden voor een groot deel gedreven door idealisme. Coursera: ‘We willen mensen versterken met onderwijs dat hun leven, het leven van hun familie en de gemeenschap waarin ze wonen, verbetert.’ Op het forum prediken de deelnemers het evangelie van een leven lang leren. ‘Een van de belangrijkste doelen in mijn leven is om elke dag iets nieuws te leren,’ schrijft Regina, die nu aan haar tweede cursus bezig is.
Iene-miene-mutte
En de hoeveelheid informatie die we tot ons kunnen nemen, wordt alleen maar groter. De afgelopen vijf jaar heeft de mens ongeveer 1600 exabytes aan data vastgelegd, dat is evenveel als tien keer de totale hoeveelheid informatie die de mensheid produceerde vanaf de uitvinding van het schrift tot aan de komst van de computer. De volgende jaren komen daar naar verwachting nog eens 6400 exabytes bij. In zijn boek The Shallows (2010) maakt Nicholas Carr zich zorgen over de stortvloed aan informatie die niet alleen invloed heeft op onze gewoontes maar ook op onze mentale capaciteiten: om bij te blijven, zijn we informatie gaan scannen en verliezen we ons vermogen om de aandacht ergens bij te houden, diep na te denken en daadwerkelijk te onthouden wat we hebben geleerd.
Tegelijkertijd wordt het steeds belangrijker dat we die enorme massa aan informatie goed weten te benutten. Er is een quote die wordt toegeschreven aan Alvin Toffler, de futurist die de term information overload introduceerde: ‘De analfabeten van de eenentwintigste eeuw zijn niet de mensen die niet kunnen lezen of schrijven, maar degenen die niet kunnen leren, afleren en opnieuw leren.’ Elke vorm van stilstand is dodelijk. Het bureau van Toffler deed onlangs, in navolging van zijn bestseller Future Shock uit 1970, voorspellingen voor de komende veertig jaar en publiceerde de bevindingen in 40 for the next 40. ‘Kennis zal de voornaamste bron van kapitaal worden,’ kondigt het rapport aan. Kennis zal bovendien steeds sneller verouderen, wat betekent dat we wat we denken te weten vaker moeten vernieuwen.
</div>
<figure id="post-41191 media-41191" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/03/d48202b5-91ed-4b3a-805f-699af8c3fa85_VN-Kennisstress-1_preview1.jpg" alt="Illustratie: Erik Kriek" /><figcaption>Illustratie: Erik Kriek</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Een behoorlijke kluif voor wie het nu al te veel wordt. Ter voorkoming van kennisstress, het gevoel continu achter te lopen op wat je moet weten, is ‘kiezen’ het sleutelwoord, denkt filosoof Coen Simon, auteur van onder meer En toen wisten we alles en Wachten op geluk (in april verschijnt Schuldgevoel). ‘Stress is het gevoel dat alles op je af komt, dat je het niet onder controle hebt. Je moet niet alles willen leren, of alles willen bijhouden. Dat kan niet. Een individu kan nooit de hele wereld overzien. Daarom kun je het beste kiezen voor één onderwerp en je daar dan in verdiepen. Je zult dan merken dat je aan sommige kennis helemaal geen behoeft meer hebt.’
Mocht u geen keuzes kunnen maken, dan adviseert Simon simpelweg het principe iene-miene-mutte toe te passen: ‘Door ergens voor te kiezen, kun je ook ontdekken dat je het niet wilt.’
Prioriteiten stellen of iene-miene-mutte spelen kunnen helpen de stress te beteugelen, maar een leven lang leren, daar kunt u niet onderuit.
O, en mocht u geïntrigeerd zijn geraakt door snellezer Howard Berg, dan moet ik u waarschuwen. De Amerikaanse Federal Trade Commission heeft Berg al in 1998 verboden om te suggereren dat mensen door het volgen van zijn programma leren om meer dan achthonderd woorden per minuut te lezen. Ze leren hooguit een tekst scannen, aldus het rapport. Bergs beweringen zijn bestempeld als ‘onjuist en misleidend’ en zijn daden waren volgens de FTC ‘oneerlijk of misleidend’.
</div>

Gerelateerd