Na de Iraanse revolutie
Het was een koude dag, 19 januari 1979, toen de sjah de vliegtuigtrap afdaalde, rechtstreeks in de armen van de Egyptische president Sadat. Er stonden verwaarloosde triomfbogen, ooit neergezet ter ere van Jimmy Carter. De banieren Welcom presdent Krater hingen er nog aan. De stoet reed er snel onderdoor, toegejuicht door loslopend volk dat best op de televisie wilde.
Zo begon een vernederende keizerlijke zwerftocht die pas in maart 1980 opnieuw in Egypte eindigde. De VS wilden hem niet toelaten: dat zou de moeizame pogingen relaties op te bouwen met het nieuwe Iran van de Khomeiny&#8217;s verstoren. De sjah gaf de hoop niet op en reisde door. Via het Marokko van zijn vriend koning Hassan II naar de Bahama&#8217;s. Daar mochten hij en zijn vrouw niet blijven. Het werd Mexico. Zijn alvleesklierkanker werd erger, zou hij zich in de VS mogen laten behandelen? President Carter stemde met grote tegenzin in en Khomeiny&#8217;s Iran eiste uitlevering. Carter weigerde, met de gijzeling van de Amerikaanse ambassade in Teheran tot gevolg; de sjah kreeg zonder behandeld te zijn het bevel te vertrekken. Ook de volgende stop, het Panamese eiland Contadora, bood geen rust. Een afgezant van Khomeiny klopte er aan bij dictator Noriega, in zijn koffer een uitleveringsverzoek van vierhonderdvijftig pagina&#8217;s. De mondelinge toelichting, neemt men aan, bestond uit dollars. In paniek belde keizerin Farah haar Egyptische vriendin Jihane Sadat. Die gaf de telefoon door aan haar man. Eindelijk officieel voorzien van politiek asiel nam de sjah zijn intrek in Caïro. Daar stierf hij op 27 juli 1980, zestig jaar oud.
Van tijd tot tijd liggen er bloemen op het eenzame graf. Men weet dan: keizerin Farah is in Caïro. Ander bezoek is er eigenlijk nooit.
Prins Bernhard
Prinses Ashraf, tweelingzus van de sjah, is het iets beter vergaan. Opvliegend, heerszuchtig en niet bang &#8211; ze ging een confrontatie met Stalin aan die ze won. Iraniërs vroegen zich vaak af door wie ze eigenlijk werden geregeerd; haar invloed op de sjah was enorm. Dat blijkt uit de dagboeken van Asadollah Alam, goede vriend van de sjah, jaren diens eerste minister en tenslotte zijn almachtig minister van hofzaken. Die dagboeken, hoewel gecensureerd door de neef die ze uitgaf, zijn de belangrijkste bron voor het leven rond de sjah. Er staan smakelijke anekdotes in, zoals over prins Bernhard die bij de sjah om geld kwam bedelen omdat &#8216;zijn vrouw hem zo strak hield&#8217;. (De sjah lachte hem uit en stuurde hem weg met een cheque.) Veel van de kwalijke beslissingen van de sjah waren volgens Alam te danken aan prinses Ashraf, die als buitengewoon inhalig gold. Met haar zoon Shahra eiste ze tien procent op van elk bedrijf dat in Iran zaken deed. Ze belegde het in onroerend goed, onder meer aan de Franse Rivièra en in Parijs, waar ze na de revolutie neerstreek. In Parijs probeerde ze een contra-revolutionaire beweging van de grond te krijgen, zonder veel succes. De pogingen leidden wel tot de moord op haar lievelingszoon Shahryar. Als kapitein-ter-zee was hij de enige Pahlavi die na de revolutie in Iran achterbleef om door te vechten. In Parijs probeerde hij medestanders te ronselen. Op 7 december 1979 werd hij voor het huis van zijn zuster &#8216;geëxecuteerd&#8217;. Die zus, de &#8216;rode prinses&#8217; Azadeh, hield nog enige tijd een linksige salon die na een paar jaar verwaterde. Prinses Ashraf zelf schreef een boos boek over de Amerikanen. Over haar eigen rol bij de omvorming van Iran tot een tiranniek verbeteringsgesticht schreef ze niets. Ook zij verdween uit het zicht. Niet opvallen, geen aandacht trekken, zo blijf je rijk en word je oud, dat was het motto van bijna alle Pahlavi&#8217;s.
Muzelman
De enige twee die nog van zich laten horen, zijn kroonprins Reza en zijn moeder, keizerin Farah. Reza &#8211; zijn volgelingen hebben het steevast over Zijne Keizerlijke Majesteit Reza II &#8211; geeft lezingen over Iran in Europa en Amerika. Ja, zijn vader beging grote fouten. Ja, hij is bereid constitutioneel monarch te worden als de Iraniërs dat zouden willen, als er maar een grondwet komt die de mensenrechten respecteert. Hij woont met vrouw en drie dochters in de VS en volgde onder meer een opleiding als gevechtspiloot. Tijdens de Iraaks-Iraanse oorlog meldde hij zich prompt aan als vrijwilliger. Het verzoek verdween meteen in de islamitisch-revolutionaire prullenbak. Hij wordt wel eens geprezen om zijn bemiddelende gaven en soms is hij op een rare manier in het nieuws. Zo mocht de muzelman geen peter zijn bij de katholieke doop van een Belgische prinses. Het doet denken aan zijn vaders vrijage met de Italiaanse prinses Maria Gabriella van Savoie. Ook dat kon niet. Ofschoon, de kerk zegt niet altijd nee tegen de Pahlavi&#8217;s: de tweede zuster van de sjah, Shams, werd in de jaren veertig in de VS katholiek.
De andere actieve Pahlavi is keizerin Farah. Ze pendelt tussen Parijs, de VS en het graf van haar man in Caïro. Op haar visitekaartje staat &#8216;Impératrice Farah Pahlavi&#8217;, wat volgens kenners niet is zoals het hoort. Ons eigen staatshoofd pousseert tenslotte ook geen kaartjes met Koningin Beatrix van Oranje-Nassau. De keizerin raakte een aantal jaren geleden zwaar aangeslagen door de zelfmoord van haar jongste kind, prinses Leila, verslaafd geraakt aan drugs. Ze schreef verschillende apologetische boeken en is aanwezig bij weldoende festiviteiten van de Parijse beau monde. Tijdschriften hebben een zwak voor haar: Farah verkoopt nog altijd goed. Ze geeft regelmatig interviews, maar is politiek gewichtsloos. Het is haar tragiek die aanspreekt, niet haar boodschap, voor zover ze die heeft. Ze is in Iran nog steeds populair en de enige Pahlavi die iets blijvends achterliet: goede musea en een fabuleuze verzameling moderne kunst. Een deel ervan was een paar jaar geleden te zien, de drukte nam demonstratieve vormen aan en de tentoonstelling werd snel gesloten.
Smakeloos en viezig
En de Pahlavi-miljoenen? Rijk is de familie zeker, hoe rijk weet niemand. Uitgeven doen ze het niet, is een veelgehoorde klacht. De ayatollahs bevroren veel tegoeden. Alles wat de familie in Iran bezat, en dat was veel, is genaast. Teheran bezit een paar prachtige maar oncomfortabele paleizen: staatseigendom. Er werd niet in gewoond, ze waren er voor de praal. De sjah zelf had een woning in de paleistuin van Niavaran. Een Gooise vrouw zou er niet in willen wonen: te klein. Zoon Reza sliep in een vakantiehuisje. De slaapkamers van de dochters waren piepklein. Niks geen gouden kranen, gewoon chroom. Er stonden lelijke dingen: ik herinner me een afschuwelijk koetsje met ongeslepen amethysten, geschenk van Houphouët-Boigny van Ivoorkust, en een aardbol met een blikken spoetnikje eromheen, cadeau van de Sovjet-Unie. Voor verwende westerse ogen viel het allemaal vreselijk tegen. Scharrig, een beetje smakeloos en viezig. Symbolisch voor de sjah. Op een afstand oogde het solide. Maar je moest er niet met je neus bovenop gaan staan.

Gerelateerd