<div class="wpg-element lead-bold">
In de coalitie lopen de spanningen over de aankoop van de JSF steeds verder op. Staats­secretaris van Defensie Jack de Vries wil hoe dan ook dat de miljardenorder doorgaat. Maar is dat wel zo verstandig? De belangrijkste argumenten tégen de JSF op een rijtje.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
In april moet de Tweede Kamer beslissen over de aanschaf van twee testtoestellen van de F-35 Joint Strike Fighter (JSF). Hoewel het parlement pas volgend jaar definitief besluit over de JSF is het eigenlijk al een done deal als de testtoestellen er komen. Het Zweed­se bedrijf Saab dat het concurrerende vliegtuig Gripen AG produceert, heeft al aangekondigd dat het zich dan zal terugtrekken.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De Tweede Kamer, de PvdA voorop, wil de Gripen een eerlijke kans geven. Vori­ge week ging een delegatie op bezoek in Zwe­den, waar ze enthousiast van terug kwamen. Staats­secretaris Jack de Vries en de top van het ministerie van Defen­sie zien dat met lede ogen aan. Zij willen de JSF en niets anders. De afgelopen maanden kwam het tot flinke botsingen in het parlement tussen De Vries en de oppositie plus de PvdA omdat de staatssecretaris herhaalde verzoeken om informatie over de JSF heeft getraineerd of afgewezen. Ook de Alge­me­ne Reken­kamer is kritisch. Het ministerie zou zich helemaal richten op de keuze voor de JSF, zich niet instellen op een mogelijke andere keuze en de Kamer te eenzijdig en te beperkt informeren over de opvolger van de F-16. Veel ‘risico’s en onzekerheden’ blijven zo buiten beeld.
De argumenten vóór de JSF zijn genoegzaam bekend: het vliegtuig is vrijwel onzichtbaar voor de radar, is sneller en wendbaarder dan zijn concurrenten en in technologisch opzicht superieur. Het Neder­landse leger kan met de JSF blijven meedoen aan belangrijke militaire operaties. En nooit uitgesproken maar wel belangrijk: de Amerikanen zijn onze belangrijkste bondgenoot, maar ze zullen nooit toestaan dat er Ameri­kaan­se kernbommen onder een Zweeds toestel worden gehangen. Staats­secretaris De Vries wil de testtoestellen per se aanschaffen omdat luchtmachtpiloten anders niet mee kunnen doen aan trainingsprogramma’s. Maar je kunt je afvragen of Neder­land wel moet willen doorgaan in de eredivisie. Het kán anders: Italië – ook een trouwe bondgenoot van de Vere­nig­de Sta­ten – is uit het programma gestapt en ziet af van de aankoop van testtoestellen. En er zijn genoeg argumenten waarom ook de Nederland­se regering zich zou moeten bedenken.
1. De kosten van de JSF gieren de pan uit In december meldde Defensie dat de kosten voor aanschaf en onderhoud van de JSF over een periode van dertig jaar naar schatting zullen uitkomen op 14,4 miljard euro. Maar dat bedrag zal zonder twijfel oplopen. In maart 2008 meldde de Ameri­kaan­se rekenkamer dat de kosten per vlieguur zullen verdubbelen, eerder luidde zij de noodklok over opgelopen kosten, vertraging in de productie en tegenvallende orders. Lock­heed laat de prijs per toestel afhangen van het aantal vliegtuigen dat wordt verkocht. Hoe minder hoe duurder. Ook wordt gevreesd voor kinderziekten omdat veel nieuwe technologie die in het vliegtuig gebruikt wordt nog maar nauwelijks is getest.
Bij de Saab Gripen weten we in elk geval waar we aan toe zijn. De Zweden vragen 4,8 miljard euro voor de vliegtuigen en nog eens 4,8 miljard voor dertig jaar onderhoud. Dat is bij elkaar een gegarandeerd bedrag van 9,6 miljard. Onafhankelijke defensiebladen oordelen gunstig over de kwaliteiten van de Gripen. Kamer­leden die vorige week op bezoek waren in Zweden noemden het aanbod ‘aantrekkelijk’, maar Defensie doet het af als ‘niet kloppend’ omdat allerlei kosten niet zouden zijn meegenomen in de prijs. Het parlement wil nu dat ook Lockheed Martin met een gegarandeerde prijs komt, zodat ze een goede vergelijking kunnen maken. Een Kamer­delegatie brengt komende week een bezoek aan de JSF-producent. 
2. De F-16’s kunnen veel langer mee Oud-voorlichter van Defensie Bert Kreemers publiceerde onlangs zijn proefschrift Hete hangijzers, over de aanschaf van gevechtsvliegtuigen in Ne­der­land. In het boek zat een spectaculair nieuwtje: volgens Kreemers kunnen de F-16’s tien jaar langer mee dan De­fen­sie beweert. Ze zouden niet in 2014 maar pas in 2022 aan vervanging toe zijn. De­fen­sie doet zijn berekeningen af als onzin en blijft vasthouden aan 2014. Maar de staatssecretaris moest zich wel in bochten wringen om tot die conclusie te komen. Zo ging het ministerie er tot nu toe van uit dat de F-16 175 vlieguren per jaar maakt. Maar met ingang van 2009 stelde Defen­sie dat cijfer naar boven toe bij: de F-16’s gaan nu tweehonderd uur per jaar de lucht in. Dat aantal is precies genoeg om in 2014 aan een totaal van zesduizend uur te komen, waarna de vliegtuigen kunnen worden afgeschreven. ‘De staatssecretaris goochelt met de cijfers,’ zei PVV’er Hero Brink­man deze week tijdens een algemeen overleg.
De Vries en de Kamer hakketakken ook al maanden over een andere kwestie rondom de levensduur van de F-16: de zogenaamde end life update. Dat komt neer op een grondige revisie om de straaljagers nog een paar jaar te kunnen laten vliegen. De Vries heeft gebeld met Lockheed en daar is gezegd dat zo’n update onmogelijk is. Niet vreemd, want noch de fabrikant, noch de staatssecretaris zijn gebaat bij een verlenging van de F-16’s – dat zou de komst van de JSF in de wielen rijden. Af­gelo­pen week deed De Vries de end life update in de Tweede Kamer af als onnodig en iets dat ‘de belastingbetaler heel veel geld zou gaan kosten’. PvdA’er Ange­lien Eijsink reageerde woedend. Al in november 2007 vroeg zij om een ’transparant en onafhankelijk’ onderzoek naar de end life update. ‘Maar van een onderzoek is helemaal geen sprake, laat staan dat het onafhankelijk en transparant is verlopen. Ik wil u namens de belastingbetaler controleren. Mijn fractie wil serieus genomen worden,’ brieste ze.
3. Niet verstandig om tijdens crisis miljarden uit te geven De Amerikaanse minister van Defensie Robert Gates gaf afgelopen week tijdens een hoorzitting in het Congres toe dat hij ‘de moed zal moeten opbrengen’ om harde keuzen te maken nu de Ameri­kaan­se economie onderuit is gegaan. Gates sloot niet uit dat ook de JSF getroffen zal worden door de bezuinigingswoede.
Ook in Den Haag begint de crisis een rol te spelen. Steeds luider klinkt de vraag of het wel zo gepast is miljarden uit te geven aan wapentuig. PvdA’er Angelien Eijsink haalde fijntjes de woorden van premier Balkenen­de aan dat de komende tijd ‘alles bespreekbaar is’. Wat haar betreft dus ook de aankoop van de JSF. ‘U wilt een bezuiniging van honderden miljoenen op Defen­sie. U zorgt voor onzekerheid bij onze jongens,’ reageerde De Vries met veel dramatiek tijdens het overleg. Achter de schermen onderhandelen de coalitiepartijen over aanpassing van de begroting. In Den Haag gaat het gerucht dat Balkenende PvdA-voorman Bos een duivels aanbod zal doen: als de PvdA ophoudt met zeuren over de JSF zal het CDA de ontwikkelingshulp ontzien. Een nieuw speeltje voor de luchtmacht in ruil voor hulp aan de armen en verdrukten in Afrika.
4. De JSF is verouderd Het belangrijkste argument voor de aanschaf van de JSF is dat het vliegtuig zo goed als onzichtbaar is voor de radar. Maar tegen de tijd de JSF van de band rolt (door alle problemen bij de productie misschien pas na 2020), is die zogenaamde stealth-technologie verouderd. Er zullen allerlei technieken bedacht zijn om ook ‘onzichtbare vliegtuigen’ te onderscheppen. Verder gaan de ontwikkelingen met de zogenaamde unmanned aerial vehicles (UAV’s), onbemande vliegtuigjes, heel snel. Be­man­de vliegtuigen zullen er altijd blijven, maar wel veel minder. Ergo: als we een nieuwe straaljager kopen, dan kunnen we met minder toe.
5. De JSF maakt te veel lawaai De Joint Strike Fighter maakt veel meer lawaai dan de F-16. ‘Het geluidsniveau van de JSF is heel erg hoog,’ gaf een woordvoerder van het ministerie van Defensie toe in NRC Handels­blad. In Fries­land klinkt daarom steeds meer protest tegen de komst van de JSF naar vliegbasis Leeuwar­den. Vanwege de geluidsoverlast moeten wellicht tweeduizend mensen verhuizen uit dorpen als Marssum, Jelsum en Corn­jum. Staats­secretaris De Vries probeerde tijdens een bezoek aan de basis bezorgde bewoners gerust te stellen. Maar hij benadrukte tegelijkertijd dat als ‘onze jongens’ naar gevaarlijke missies gaan, dat wel in zo veilig mogelijk toestellen (lees JSF) moet gebeuren. 
Zijn (Friese) partijgenoot Joop Atsma probeerde de geesten te bezweren met een klassiek argument: de komst van de JSF zal zorgen voor werkgelegenheid. Overigens is het opvallend dat Defen­sie in de laatste kandidatenvergelijking de zogenaamde ‘lawaaiparagraaf’ heeft weggelaten. Niet zo vreemd, want de Gripen is veel stiller dan de JSF, ook al wilde de staatssecretaris de Tweede Kamer aanvankelijk anders doen geloven.
</div>