Tijd van leven
In welke tijd leeft u?
‘Mijn leven lang al ben ik zestien jaar. Dat is mijn absolute leeftijd. Ik ging toen gebukt onder een ingebrande onzekerheid, was een dik propje met verkeerd haar, diep ongelukkig. Dat is niet veranderd, maar ik laat het niet meer merken. Die absolute leeftijd is geen handicap, wel toets je er alles aan. Tegenwoordig verkeer ik vaak in kringen van gearriveerde mensen. Ik denk wel eens: ze moesten eens wéten, ik ben nog steeds een kind op de kermis zonder geld. Ik denk dat dit gevoel de bron is van scheppen en dingen maken.’
Wat betekent het verleden voor u?
‘In de oorlog is mijn halve familie in kampen in Polen vermoord. Ik heb altijd rollen als kampcommandant geweigerd. Pas nadat we scènes voor De ontdekking van de hemel hadden gedraaid in Auschwitz, heb ik het kamp bezocht. Omdat ik daar moest werken, kon ik het aan. Na de opnamen ben ik er alleen naartoe gegaan. Ik liep door die eindeloze uitgestrektheid, raakte overstuur, maar wist: hier moet ik iets mee doen. Daar ligt de kern van De ondergang van Abraham Reiss (vanaf 5 september te zien in De Fundatie in Zwolle, red.) – schilderijen op groot formaat die negen stadia van het leven van mijn grootvader (1873-1943) verbeelden, van geluk in de familiekring tot ontreddering in Westerbork en de treinreis naar het einde.’
Is de tijd te registreren?
‘Mijn Joodse moeder – zij heeft de oorlog overleefd omdat zij gemengd gehuwd was en kinderen had – heeft een boek met foto’s van haar vader nagelaten, waar ze teksten bij heeft geschreven. En een doos met honderden brieven van haar, haar vader en haar zusje vanuit en naar Westerbork. Er was ook een schoenendoos vol foto’s, keurig gesorteerd naar periode, met vermelding van wie, waar en wanneer. Mijn moeder heeft als het ware het verleden geregistreerd. Zij dacht: als je het ordent, kun je de tijd in een map stoppen. Maar die tijd is haar natuurlijk tot op haar laatste dag blijven achtervolgen. Al die brieven ben ik gaan lezen ter inspiratie voor deze schilderijen. Ik heb dat hele verleden geleefd, ik heb mijn grootvader als het ware als acteur gespeeld – hoe voelde hij zich, hoe stond hij, wat wist hij? – voor ik hem begon te schilderen.’
Wat zou u doen met zeeën van tijd?
‘Dat heb ik al gedaan: deze reeks schilderen, de doorgaande lijn zichtbaar maken. Ik heb er tijd voor vrij gemaakt. Mijn kleinkinderen zien het verhaal van hun betovergrootvader. Er is één persoon uit het verleden teruggetoverd.’

Gerelateerd