De ‘vele’ volkeren van China
China presenteert zich-zelf graag als mengelmoes van zesenvijftig &#8216;etnische minderheden&#8217; die harmonieus en vreedzaam met elkaar samenleven. Het leek de autoriteiten in Beijing dan ook een goed idee om dat tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen van vorig jaar nog eens stevig te benadrukken. En zo zagen drie miljard televisiekijkers wereldwijd hoe zesenvijftig jonge Chineesjes een reusachtige rode vlag door het Vogelnest Nationaal Stadion meetroonden. De kinderen hadden zich stuk voor stuk gestoken in de klederdracht van &#8216;hun&#8217; etnische groep. De symboliek kon niemand ontgaan: alle bevolkingsgroepen in China stonden pal achter het trotse vaderland.
Een paar dagen later lekte een pijnlijke waarheid uit. De kinderen uit de ceremonie, zo bleek, behoorden helemaal niet tot etnische minderheden. Het waren allemaal Han-Chinezen, de meerderheidsgroep waaruit negentig procent van de Chinese bevolking bestaat. Tijdens een persconferentie over de kwestie probeerde een official het geschaafde gezicht te redden door te verklaren dat &#8216;dansers en zangers&#8217; wel vaker &#8216;kleding van een ander ras&#8217; aantrokken. Niets mis mee, toch?
Barbaren
De etnische verhoudingen in China werden deze maand actueel toen woeste Oeigoeren en Han-Chinezen elkaar met loden buizen en messen te lijf gingen. Meer dan duizend doden en gewonden later benadrukten de autoriteiten dat de &#8216;Chinese Muur van etnische eenheid&#8217; nog altijd &#8216;fier overeind&#8217; staat. Ze schreven de rellen toe aan een klein groepje &#8216;buitenlandse saboteurs&#8217; en &#8216;meelopers&#8217; die het land &#8216;uiteen willen drijven&#8217;. Toch konden ze niet de indruk wegnemen de greep op de onderlinge verhoudingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen in Xinjiang volledig kwijt te zijn.
Hoe zit het nu precies met al die etnische minderheden in China en hun harmonieuze samenleving? Wie in Shanghai rondloopt, kan zich niet aan de indruk onttrekken dat al die Chinezen zo enorm op elkaar lijken. De enige herkenbare groep zijn de Oeigoeren, maar dan vooral als ze halal lamsspiezen verkopen en een islamitisch hoofddeksel dragen. Een enkele Tibetaan haal je er ook wel uit. De overige vierenvijftig &#8216;minderheden&#8217; zien er grofweg hetzelfde uit: gelige huidskleur, zwarte haren, donkere ogen, niet groot.
Shanghai valt, kortom, niet te vergelijken met echte &#8216;meltingpots&#8217; als New York, Dubai of Buenos Aires, waar niemand opvalt vanwege zijn aangeboren kenmerken. In Shanghai worden niet-Chinezen nog regelmatig aangestaard of nageroepen. &#8216;Waiguoren, waiguoren!&#8217; Buitenlander, buitenlander!
Een zwarte huidskleur is helemaal excentriek, zo ondervonden de comedians Murth Mossel en Roué Verveer toen ze de stad vorig jaar aandeden. Tijdens een fietstocht zagen ze een man die zijn bakfiets had volgeladen met een metershoge stapel lege plastic flessen. &#8216;Het zag er belachelijk uit,&#8217; vertelden ze later. &#8216;Maar het meest absurde was dat hij in schaterlachen uitbarstte toen hij ons zag. Twee zwarten! Op een fiets! Dat had hij nog nooit gezien!&#8217;
De Chinese &#8216;etnische minderheden&#8217; hebben dan ook weinig met biologische of uiterlijke kenmerken te maken. De indeling is gebaseerd op Het ontstaan van het Chinese Volk, een standaardwerk van antropoloog Li Chi uit het begin van de twintigste eeuw. Daarin verdeelde hij zijn landgenoten in twee groepen: de Han en de barbaren.
De Han, zo klonk zijn gefabuleerde theorie, stammen af van een mythologische &#8216;Gele Keizer&#8217; die rond 3000 voor Christus zou hebben geleefd. De barbaren zouden afstammen van volkeren uit gebieden die de Han hadden veroverd. Historici hebben gewezen op het twijfelachtige waarheidsgehalte van deze theorie. De term &#8216;Han&#8217; is door de eeuwen heen namelijk steeds op verschillende groepen van toepassing geweest. Bovendien gaat de indeling voorbij aan de tamelijk grote culturele verschillen tussen Han-Chinezen in het noorden en Han-Chinezen in het zuiden van China.
Desondanks diende het werk van Li Chi in de jaren vijftig als basis voor een geraffineerde indeling. Een werkgroep van sociale wetenschappers en communistische apparatsjiks kreeg de taak om de bevolking onder te brengen in etnische groepen. Nadrukkelijk niet op basis van biologische kenmerken maar op basis van culturele verschillen. Al vergaderend kwamen ze tot zesenvijftig stuks.
Oneerlijk
Met name groepen in de westelijke en zuidelijke Chinese grensstreek kregen het predikaat &#8216;minderheid&#8217; vanwege hun culturele eigenaardigheden of klederdracht. Nog altijd koesteren ze die, en dan met name ten behoeve van toerisme zoals we dat in Nederland kennen uit Marken of Volendam. Een van de meest vervreemdende voorbeelden vind je in de tientallen Tibetaanse restaurants in Shanghai, waar volledig opgedofte Tibetanen in klederdracht maoïstische strijdliederen zingen voor een dolenthousiast publiek van Han-Chinezen.
Onderzoeker Donald Sutton van de Carnegie Mellon Universiteit schrijft dat &#8216;minderheidsgroepen als de Yi, de Miao en de Qiang vandaag de dag aan Han-toeristen worden gepresenteerd als hun jonge broers en zussen, minder ontwikkeld dan zijzelf, als nostalgische herinnering aan het simpele, pittoreske plattelandsleven dat in de grote steden al lang geleden is verdwenen.&#8217;
Biologiestudente Huan Jie is opgegroeid in Guizhou, een provincie met veel etnische minderheden. &#8216;Bij mij in de klas zaten vroeger ook Miao en Yi,&#8217; zegt ze. &#8216;Ik wist niet altijd wie tot een minderheidsgroep behoorde. Dat zag je alleen als ze hun traditionele kleding droegen. Maar dat deden eigenlijk alleen degenen die in de dorpen bleven wonen. De rest zag er hetzelfde uit als ik.&#8217;
Het idee van een multicultureel China wordt, kortom, tamelijk gekunsteld in leven gehouden. Soms om simpelweg praktische redenen. De jonge advocate Lei behoort officieel tot de Hui, een groep Chinese moslims die afstamt van de Arabieren die via de zijderoute China bereikten. Door duizenden jaren van onderlinge huwelijken met Chinezen zijn ze uiterlijk niet meer te onderscheiden van hun landgenoten. En dat geldt eigenlijk ook voor hun gewoontes, zegt Lei. &#8216;Mijn opa had thuis een koran en at geen varkensvlees. Mijn moeder hield zich daar niet meer aan.&#8217; Omdat haar vader Han-Chinees is, zegt Lei, mochten haar ouders kiezen of ze hun dochter als Han of als Hui wilden laten registreren.
Haar ouders kozen voor de minderheidsstatus. Op die manier zou Lei kunnen profiteren van een aantal speciale regelingen. Zo hoeven minderheden zich bijvoorbeeld niet te houden aan het stringente eenkindbeleid (om uitsterven van de groep te voorkomen). Bovendien krijgen &#8216;etnische&#8217; studenten bonuspunten voor het toelatingsexamen op de universiteit. Lei: &#8216;Ik kreeg vijf punten extra. Dat is veel, want één punt kan verschil maken tussen een topuniversiteit of een middelmatige. Mijn klasgenoten vonden dat oneerlijk, maar ja, ze wisten dat ik officieel Hui was.&#8217;
Stank voor dank
Het Chinese minderhedenbeleid is tamelijk paternalistisch. Het gaat er impliciet van uit dat de &#8216;echte&#8217; Chinezen (de Han) de &#8216;etnische groepen&#8217; liefdevol moeten beschermen en opvoeden tot geciviliseerde burgers, zodat ze allemaal kunnen samensmelten tot een grote gelukkige familie. Maar intussen leiden de speciale regelingen tot scheve ogen onder de Han. Op internet kun je talloze emotionele commentaren vinden die moeten aangeven hoezeer de overheid minderheden voortrekt. &#8216;Als een Han-Chinees wordt opgepakt voor een misdaad, belandt hij in de gevangenis of krijgt hij zelfs de kogel. Maar als etnische minderheden dezelfde misdaad begaan, komen ze na een paar dagen weer vrij.&#8217;
Zo leidt China&#8217;s minderhedenbeleid tot wederzijdse frictie. Zeker in regio&#8217;s als Tibet en Xinjiang waar de oorspronkelijke bewoners zich, met reden, door de Han-overheersing cultureel-economisch gemarginaliseerd voelen. De Han-Chinezen zien de onvrede op hun beurt als stank voor dank: Oeigoeren en Tibetanen profiteren toch van speciale regelingen waarop zij zelf geen aanspraak kunnen maken?
Verplicht mee-eten
In de nasleep van de bloedige rellen in Ürümqi, verscheen op de website van de bekende Chinese blogger Ruan Yunfe een verhelderende brief, geschreven door een jonge vrouw uit de provincie Xinjiang. Zelf behoorde ze niet tot de Oeigoeren, noch tot de Han, maar tot een andere, kleine minderheidsgroep. &#8216;Xinjiang telt meer dan veertig etnische groepen,&#8217; schreef ze kordaat. &#8216;De meeste daarvan bestaan overigens niet uit moslims. Wat die groepen nodig hebben is niet een regime gedomineerd door Oeigoeren in plaats van Han-Chinezen. Wat we nodig hebben is een democratisch systeem.&#8217;
In haar brief wijst ze op de negatieve gevolgen van China&#8217;s minderhedenbeleid op het onderwijs. Niet-Han-studenten krijgen gescheiden les in hun eigen taal. Dat lijkt misschien een pluspunt, maar het leidt uiteindelijk tot een achterstand op taalgebied. Bovendien beschikken de Han-studenten over de beste docenten. Zo maken ze uiteindelijk meer kans op een betere universiteit. De vrijheid van religie is beperkt: bidden mag, maar tijdens de ramadan moeten moslimstudenten verplicht mee-eten in de mensa. Zie hier de redenen voor de onvrede.
In tegenstelling tot wat veel westerse commentatoren menen te zien, is een etnisch conflict uiteindelijk niet de oorzaak voor het geweld in Xinjiang. De oorzaak ligt dieper. Zowel de Han-bevolking als de Oeigoeren zijn ontevreden over het desastreuze Chinese minderhedenbeleid, elk om hun eigen redenen. Die onvrede vieren ze nu bot op elkaar.
De anonieme brievenschrijfster verwoordt het zo: &#8216;De Chinese overheid wil geen vrijheid en democratie geven aan haar onderdanen, en dus ook niet aan de Oeigoeren. De problemen kunnen dus niet worden opgelost. En daarom komt het nu naar buiten als een etnisch conflict.&#8217;

Gerelateerd