Nootebooms Berlijnse getuigenissen tonen hoe snel de wereld verandert, hoe snel dat went en hoe snel we dreigen te vergeten.

Het geldt voor alle boeken van Cees Nooteboom, die het metaniveau tenslotte nooit schuwen, maar Berlijn 1989-2009, zijn verzamelde Berlijnse notities, toont a fortiori het pulserende hoofd waaruit Nootebooms veelkantige oeuvre voortkomt. Freischwebende Intelligenz, uiteraard. Maar ook extreme zelfkritiek, waardoor de schrijver vorsend boven zichzelf hangt. Zelfs als hij op Duitse bodem de krant leest, de Frankfurter Allgemeine, ‘een ernstige aangelegenheid’ in een land dat niet frivool met zichzelf omgaat. Hetgeen hem de kleine ironie ingeeft: ‘Waarschijnlijk kijk ik ook anders als ik hem lees.’

Zo geconditioneerd het over wereldstad Berlijn hebben, is natuurlijk de goden verzoeken. Het is tenslotte moeilijk om in de buurt van de Brandenburger Tor, stiefelend op de Berlijnse Allees, geheel verstoken te blijven van pathetiek – zeker in de periode dat...