Advocaat genocidezaak Bosnië
‘Ik ben zeker teleurgesteld. Je gaat in zo’n zaak absoluut voor het maximum. De hoop was dat er uit zou komen: Servië is medeplichtig aan genocide. Dat is niet gebeurd. De massamoord in Srebrenica was genocide, daar zijn de rechters in meegegaan. Maar het Bosnisch-Servische leger dat volgens het Hof verantwoordelijk is, werd wel aangestuurd door officieren die in Belgrado op de payroll stonden. Generaal Krstic, inmiddels tot vijfenveertig jaar veroordeeld vanwege Srebrenica, zit vast in Engeland. Hij opereerde in het Bosnisch-Servische en tegelijkertijd ook in het Joegoslavische leger. Zijn pensioen wordt betaald door Belgrado, evenals de flat van zijn vrouw. Het meest schrijnende vind ik dat deze man eind 2005 nog een promotie kreeg van de Servische autoriteiten. We hebben zijn personeelsdossier overgedragen aan het Hof. Dat dossier hadden we; het was buitgemaakt in Bosnië. Dus de rechters wisten het. Maar dat is je lot als je gaat procederen.
Het Internationaal Gerechtshof zegt: we reserveren het begrip genocide voor het allerergste. Daar kan ik me rechtspolitiek wel in vinden. Maar wat er allemaal aan bewijs ligt, is zó ernstig. De raadslieden van Servië zeiden na afloop: dames en heren, er is niets in deze uitspraak waar wij ons vrolijk over kunnen maken. Dat siert ze. België had meteen een goede verklaring: gegeven het feit dat Servië gewoon doorgaat met het schenden van het genocideverdrag, moeten we niet met ze praten. Nederland hangt het niet aan de uitspraak op, maar zegt hetzelfde. Maar Solana zegt: het gaat de goede kant op met Servië. Dat je gaat praten met een land dat, volgens Carla del Ponte, Mladic huisvest… onverteerbaar. Natuurlijk weten ze in Belgrado alles. Mladic heeft tot en met de hoogste kringen bescherming genoten en doet dat vermoedelijk nog steeds.
We waren van het begin af aan – om juridische redenenen – beperkt tot het genocideverdrag. Desondanks zijn alle feiten die we hebben aangedragen uiterst zorgvuldig bekeken. Er ligt nu een catalogus van bloedbaden, schiet- en moordpartijen. Verschrikkelijk. Geen genocide, maar wel aangemerkt als oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de mensheid. Ik vind dat Bosnië daar verder mee kan. De ondersteuning die Belgrado van begin tot eind aan de Bosnische Serviërs gaf, was – ook volgens het Hof – zó groot: zonder dat waren ze niet zo ver gekomen. Dat is ook een element waarmee Bosnië verder zou moeten kunnen; het mag niet zo zijn dat Belgrado in zijn handen wrijft. Europa zou hiertegen in het geweer moeten komen. Belgrado heeft genocide niet voorkomen. Op dat punt zijn ze veroordeeld op grond van het genocideverdrag. En zolang ze legerleider Mladic niet uitleveren, blijven ze het genocideverdrag schenden. Het Servië van vandaag is veroordeeld. Montenegro heeft zich weliswaar afgesplitst, maar het Hof heeft nadrukkelijk ook deze staat hierbij betrokken. Montenegro mag Mladic dus ook niet herbergen en dat geldt trouwens ook voor elke andere staat. Met de feitelijke situatie van doorlopende schending van het genocideverdrag en de medeverantwoordelijkheid van Servië voor in Bosnië gepleegde misdaden tegen de mensheid moet snel iets gebeuren.
Per 1 mei wordt Servië voorzitter van de Raad van Europa. Dat is een weerzinwekkende gedachte. Het hart van de mensenrechten in Europa wordt vertegenwoordigd door Servië! Dat is toch om misselijk van te worden? Het is voor het eerst dat een staat schuldig is bevonden aan schending van het genocideverdrag. Het Hof heeft geoordeeld dat in Europa ook na 1940-1945 genocide is gepleegd. Je kunt als Europa dan toch niet zomaar overgaan tot de orde van de dag? Mijn teleurstelling over Europa is hier groter dan die over de uitspraak.
De zaak van Bosnië tegen Servië is in 1993 begonnen door een Amerikaanse hoogleraar. Ik kende hem van IALANA, Internationale Juristen tegen Kernwapens. Hij belde me, het was midden in de oorlog, mensen waren radeloos, in ieder geval mensen met een geweten. Hij kwam hier, kon terecht op mijn kantoor, ik droeg zijn tas. Op 1 april 1993, bij de mondelinge behandeling, heb ik Muhamed Sacirbey leren kennen, de gemachtigde namens Bosnië. Met hem kon ik meteen goed overweg. Altijd als hij hier was, nam hij me mee naar besprekingen. Sacirbey en Izetbegovic, de voormalige president van Bosnië, kregen ruzie met de Amerikaan. In het najaar vroeg “Mo” me of ik me meer voor hun zaak zou willen inzetten. Geld was er niet. Dat kwam later wel. Hij had iemand nodig die op korte termijn de zaak wilde gaan trekken en een nieuw team van juristen kon samenstellen. Zo ben ik Deputy Agent of Bosnia and Herzegovina geworden en ging ik leiding geven aan een gezelschap van internationale juristen. Ik ben meteen bij allerlei hoogleraren volkenrecht langsgegaan met de vraag wie ik moest nemen. Ze zeiden: je moet beginnen bij Alain Pellet, dat is de beste. Deze Fransman, met behoorlijk wat ervaring bij het Internationaal Gerechtshof, zei ja en adviseerde me de Amerikaanse hoogleraar Thomas Franck er bij te nemen. Vervolgens namen we Brigitte Stern, een Française en de Italiaan Luigi Condorelli erbij. Januari 1994 konden we beginnen. Ons team, inclusief researchers, bestond op piekmomenten uit vijfentwintig man. In Sarajevo had ik vier, vijf geweldige researchers zitten. De hoogleraren brachten hun assistenten in. De grote pleidooien hebben we met zijn tienen gedaan.
Het was een mega-operatie. Niet jaar in jaar uit, het ging met pieken en met complicaties. De Serviërs hebben alles gedaan om de zaak de eindstreep niet te laten halen. In piektijden lag het hart van de operatie hier in Amsterdam, tussentijds werd er heen en weer gevlogen. Vorig jaar, tijdens de behandeling in het Vredespaleis, bivakkeerden we met zijn allen in het Crowne Plaza Promenade Hotel in Den Haag. Ons kantoor was in een suite waar letterlijk dag en nacht werd gewerkt. Computers, stukken, mensen: het was een ongelooflijke snelkookpan. Met elkaar tijden achtereen zo bezig zijn, is een ervaring die zal ik niet snel vergeten. De pleidooien begonnen eind februari, begin mei was het laatste. Hoe we dat volgehouden hebben? Je drijft op adrenaline. Het is ook zo’n grote zaak. In wezen behandelt die de hele oorlog. Toen we eraan begonnen, moest Srebrenica nog plaatsvinden. Ons eerste echte verhaal hebben we in 1998 gemaakt. Later, aan de hand van materiaal van het Joegoslavië Tribunaal, konden we met hardere bewijzen komen, want bij het Tribunaal was alles door de molens van het strafrecht gegaan.
Van samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal was overigens geen sprake. Daar waren ze overdreven benauwd voor het eventueel wekken van de schijn van voortrekkerij ten opzichte van Servië. We kregen alleen wat het publiek ook kan krijgen. Dat is trouwens wel heel veel. Mijn idee was: geef ons wat wij willen en geef dat ook aan de tegenpartij. Daar kwam niks van in. In onze zaak wilde Servië nog geen snipper papier aandragen. Voor het Tribunaal deden ze dat wel, maar alleen onder voorwaarde dat ze delen mochten censureren. Rechters en aanklagers daar kregen wél alles. Del Ponte heeft dat goed gevonden. Stom. Waarschijnlijk ook slecht voor onze zaak. Over dat ‘zwarten’ van Servische stukken begint nu de discussie los te komen. Vorige week opende de Herald Tribune ermee en de New York Times nam het een dag later over.
Phon van den Biesen
1952Geboren in Amsterdam
1971-1978Rechtenstudie UvA
1979-hedenAdvocaat, gespecialiseerd in de rechtsbijstand aan natuur- en milieuorganisaties en lagere overheden en aan organisaties en individuen die zich met vraagstukken van oorlog en vrede bezighouden
1984-1988Oprichter en voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland
1991-2005 Lid van de Raad van Discipline van de Amsterdamse Orde van Advocaten
1993-2007Deputy agent van Bosnië en Herzegovina voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Gedaagde partij: Servië en Montenegro
2002Vice-president van IALANA
2004Voorzitter Stichting Advocaten voor Advocaten
2006Deputy agent van Djibouti voor het Internationaal Gerechtshof Gedaagde partij: Frankrijk

Ingrid Harms

Gerelateerd