In 1961 was Philippe Garrel dertien jaar en maakte zijn eerste filmpje, dat hij meteen na voltooiing vernietigde. Het duurde twee jaar voor hij zich waagde aan een nieuwe film, die ook buiten het amateurcircuit aandacht kreeg. Op zijn achttiende maakte hij zijn eerste speelfilm, die werd gepresenteerd op het festival van Cannes en op een ander festival, van Biarritz, onderscheiden met de Grand Prix. Ondanks die snelle start zijn er zevenendertig jaar en eenentwintig speelfilms later weinig naslagwerken waarin Garrels naam staat vermeld. Zijn films worden geselecteerd voor prominente festivals en regelmatig bekroond, maar worden zelden internationaal gedistribueerd.
In de tijd dat Jean-Luc Godard nog wel eens wat aardigs zei over vakgenoten, noemde hij Garrel ‘de beste filmer die mei 1968 heeft voortgebracht’. Voor Olivier Assayas is hij ‘het spreekwoordelijke miskende genie, de enig echte dichter in de huidige Franse cinema’.
De filmbetrokkenheid van Philippe Garrel liep synchroon met die van zijn vader, toneelspeler Maurice Garrel, die in de jaren vijftig zich tegen vele klippen op had ingezet voor avant-gardetheater dat tevens ‘voor iedereen’ zou zijn. Hij naderde de middelbare leeftijd toen hij werd gevraagd voor zijn eerste ondergeschikte filmrollen, door beginnende regisseurs die waren geëtiketteerd als nouvelle vague: François Truffaut, Alain Cavalier, Jacques Rozier en Pierre Kast. Niet alleen kon hij zijn zoon laten meeprofiteren van die filmervaring, ook zijn collega’s wilden best acteren voor de camera van de puber die ze al als kind hadden gekend.
Hoewel Philippe Garrel Truffaut, Godard en Jean Eustache noemt als de filmmakers die destijds belangrijk voor hem waren, valt hun invloed nauwelijks af te zien aan zijn werk. Misschien omdat hij autodidact is, behalve één stage als assistent van Claude Berri, grijpen zijn films vooral terug op de oorsprongen van de cinema. In de statische, lang aangehouden beelden zijn Garrels visuele referenties aan de schilderkunst – van De la Tour tot Ingres – evidenter dan cinefiele citaten.
Wel betrok hij gezichtsbepalende acteurs uit de films van zijn gevestigde collega’s, zoals Jean-Pierre Léaud, Bernadette Lafont en Pierre Clémenti, die hij combineerde met eigen ontdekkingen: het feestbeest Zouzou en de uit het stichtelijke jeugdtoneel geplukte Anémone. Die cast benaderde hij eerder als onderwerp dan dat hij ze rollen liet spelen, want scenario’s in de gangbare betekenis had hij niet.
In zijn vroegste films stond vaak een gezin centraal (in Le lit de la vierge de ‘heilige familie’) dat hij idealiseerde, ondanks de getoonde conflicten en littekens. Later richtte hij zich op één personage. Schaarse dialogen – die geen betrekking hadden op de hoofdpersoon – moesten contrasteren met de overwegende stilte in de films. (Sommige zijn zelfs volledig stom.) Schrijnend lange close-ups van zwijgende mensen werden hun ­eigen verhaal, dat zich niet liet navertellen maar wel indringend overkwam. Toen actrice Jean Seberg (uit Godards A bout se souffle) haar leven beëindigde in 1979, was dat nauwelijks een schok voor wie haar vijf jaar eerder had gezien in Garrels Haute solitudes.
Toen hij voor het eerst van zich deed spreken, riep Garrels jeugd in Frankrijk vergelijkingen op met de ‘gedoemde dichter’ Arthur Rimbaud, maar vooral zijn romantische flirt met zelfdestructie, in en buiten de film. Tien jaar lang werd die belichaamd door Christa Päffgen, het Duitse fotomodel dat op advies van Jim Morrison songs was gaan schrijven en als Nico had gezongen bij de Velvet Underground. Vanaf 1969 was ze Garrels muze, onderwerp, medewerker en geliefde in een uitputtende, mateloze verhouding (onderbroken door de affaire met Seberg). Soms was zij het enige onderwerp van zijn films, soms verzorgde ze muzikale intermezzi in films over anderen.
Na lang en heftig leven en werken op de grens werd onvermijdelijk die grens overschreden: Garrel moest worden opgenomen in een psychiatrische inrichting en via elektroshocktherapie teruggevoerd naar een werkelijkheid waarvan hij totaal vervreemd was geraakt. Nauwelijks dertig was hij voortaan een Man met een Verleden, dat zijn voornaamste inspiratiebron zou blijven voor alles wat hij sindsdien maakte. Maar wel met een andere opzet dan voorheen: geen op poëtische associaties en sferen gebouwde impressies, maar films die verhalen vertelden. Verhalen van zijn leven en van degenen met wie hij dat leven had gedeeld.
Behalve Seberg zouden binnen enkele jaren ook Nico en Pierre Clémenti sterven. Actrices Zouzou, Maria Schneider en Tina Aumont overleefden langdurige ontwenningskuren, maar verspeelden hun carrière. Acteurs Jean-Pierre Léaud, Lou Castel en Michel Subor werden uitgebluste schimmen van hun vroegere dynamische zelf naar wie het pijnlijk was te kijken. Garrels eerste ‘andere’ film was Liberté, la nuit (1983) – ‘een liefdesverklaring aan mijn vader, dat lukt me beter op film dan in werkelijkheid’ – waarin Maurice Garrel de activist voor het Front de Libération Nationale speelde die hij in werkelijkheid ook was geweest.
Van elke volgende film kun je zeggen dat hij over Garrel zelf gaat. Meestal is de hoofdpersoon filmregisseur, soms beeldend kunstenaar, schrijver of acteur, maar altijd een gefnuikte idealist die te laat inziet wat hij fout heeft gedaan.
Toch zijn het vooral zijn reactieve, incasserende vrouwenrollen die je bijblijven. Het meest wrange moment in La naissance de l’amour (1993) is als Lou Castel in bed met Johanna ter Steege zozeer regresseert naar een gezamenlijk verleden, dat hij geen boodschap heeft aan haar huidige problemen. Catherine Deneuve is in Le vent de la nuit (1999) de vertwijfelde minnares van een kunstenaar die bij haar houvast zoekt in een richtingloos leven, zonder zich ooit te verdiepen in haar. In Liberté, la nuit speelt Emmanuelle Riva niet alleen een ­loyale echtgenote, tegelijk zijn we ons bewust te kijken naar de legendarische heldin uit Hiroshima mon amour een kwart eeuw later.
Al is het maar van horen zeggen, Garrels beroemdste en ook meest miskende film is J’entends plus la guitare (1991), die vertelt van zijn relatie met Nico. Wie een biopic van de cultster verwacht, komt bedrogen uit. Met opzet wekt het blozende naturel van Johanna ter Steege geen enkele associatie met Nico’s decadente heroïnechic (en Ter Steege werd niet geïnformeerd wie de inspiratie was voor haar personage ‘Marianne’). Op anekdotisch niveau lijken de stadia van de verhouding exact gevolgd, in de uitwerking zijn ze getranscendeerd tot een bredere geldigheid dan het particuliere gegeven. J’entends plus la guitare is een film over gemiste levenskansen, waarin de toeschouwer niet de beroemde ander moet herkennen, maar zichzelf.
Was ‘1968’ in Garrels films over een verloren generatie altijd een gegeven waarnaar hij met dialogen en casting verwees, hij dook pas echt in het verleden met zijn recente film Les amants réguliers. Garrel toont de Nacht van de Barricades als één lange hallucinatie, een uur geweldsballet in lumineus zwart-wit. Zonder pittoreske folklore – de toneelschoolstudenten die hij castte kregen geen sixties look – en zonder dialogen. Er klinken Mao-citaten, die vooral aangeven hoe weinig ideëel onderbouwd de meeste contestanten zijn. Vervolgens besteedt Garrel twee uur aan de kater van het ontwaken: eerst in een uitgestorven Parijs, dan in het rijkeluisappartement waar studenten Louis Garrel (de zoon die hij met actrice Brigitte Sy kreeg) en de opmerkelijke debutante Clotilde Hesme trachten te bewijzen dat ze de bevrijding door ‘verbeelding aan de macht’ wel hebben bereikt voor zichzelf. Tót ze gaan beseffen dat die vrijheid meer wordt beknot door hun eigen tekorten en hang-ups dan door de verfoeide maatschappij. En op een van de opiumfeestjes waar de werkelijkheid eventjes buiten de deur wordt gehouden, klinkt uit de grammofoon de zang van Nico.
Special
Filmfestival Rotterdam
De 35ste editie van het International Film Festival Rotterdam staat weer voor de deur.
Van 25 januari tot en met 5 februari zijn er rond het Schouwburgplein tientallen betere films, honderden korte films, video&#8217;s en video-installaties te zien. Vrij Nederland maakte een selectie.
Dichter Mark Boog buigt zich over de schitterende nieuwe film van toptalent Hou Hsiao-shien, George Clooney vertelt wat kritische televisie-journalistiek vermag, Ab van Ieperen beschouwt het oeuvre van het Franse wonderkind Philippe Garrel. En natuurlijk ook: hoe komen we aan kaartjes?
Op IFFR worden vertoond: ‘J’entends plus la guitare’ (1991), ‘Sauvage innocence’ (2001) en ‘Les amants réguliers’ (2004)

Gerelateerd