Natuurlijk was Grass geen foute schrijver van wie we toch literair kunnen genieten. Net zo min als hij het geweten van Duitsland was.

Hoe zal Günter Grass herinnerd worden? Als de grootste naoorlogse Duitse schrijver, als Nobelprijswinnaar, of op zijn minst toch als de auteur van dat ene meesterwerk: De blikken trommel (1959)? Als het zelfbenoemde oud-linkse geweten van een land dat in het gevoerde beleid zich meer is gaan verlaten op Realpolitik dan ideologie? Als de meest prominente criticus van de Duitse hereniging? Als de schrijver die zijn engagement altijd met zware, harde woorden vorm gaf? Als lid van de ooit ironisch door Robert Musil gemunte schrijverskaste van grote mannen die overál een mening over ventileren – de literatuur, de wereld, de politiek, de kunst, de filosofie, het voetbal, kortom herinneren we ons Grass als Groszschriftsteller? Of denken we aan hem terug als de schrijver die vrijwel zijn gehele oeuvre lang heen schreef over de misstap in zijn...