De wietindustrie verhuist naar Amerika

De ‘cannabusiness’ in Californië bloeit – met dank aan Barack Obama. En Nederland.

Vier jaar geleden reisde de Amerikaanse cannabisondernemer Richard Lee (47) voor het eerst naar Amsterdam. Hij was uitgenodigd door het Amerikaanse High Times om een prijs in ontvangst te nemen op het festival dat het tijdschrift jaarlijks in Amsterdam organiseert. Lee werd onderscheiden voor zijn activisme in Oakland, de arme zusterstad van San Francisco aan de overkant van de baai. Oakland had als eerste Amerikaanse gemeente de politie opgedragen om vervolging van het gebruik, de teelt en de verkoop van kleine hoeveelheden cannabis ‘de laagste prioriteit’ te geven. In feite had de stad geopteerd voor een typisch Nederlandse oplossing van het wietprobleem: het gedoogbeleid.

In ruil voor de geste aan de recreatieve gebruiker hadden cannabisactivisten als Richard Lee ingestemd met strikte regulering van de legale medicinale cannabisindustrie. Die was begin deze eeuw losgebarsten met een explosie van cannabisclubs in downtown Oakland. De concentratie van coffeeshops en blowers gaf de buurt al snel de bijnaam Oaksterdam (nu, dankzij Lee, een merk). Tot ongenoegen van het gemeentebestuur dat met lede ogen toezag hoe ‘patiënten’ legaal wiet kochten in de clubs om het vervolgens op straat illegaal weer te verkopen.

Ook cannabisentrepreneurs als Lee, eigenaar van verschillende clubs, ergerden zich aan de louche types die als ‘budtender’ (‘bartender’ in cannabistaal) in de coffeeshops werkten. Ze pasten niet in het model – de ‘apotheek’ die een ‘medicijn’ verstrekt aan een ‘patiënt’ – dat activisten hadden geschetst toen de kiezers in Californië in 1996 het medische gebruik van wiet toestonden. Ze riepen associaties op met deals in donkere steegjes, met illegaliteit en criminaliteit. Toen de uitwassen van Oaksterdam door de gemeente werden aangepakt, was Richard Lee een van de vier clubeigenaren die een vergunning kreeg. Voor Lee en zijn collega’s was de uitschakeling van de concurrentie lucratief: de vier cannabisclubs in Oakland zetten samen twintig miljoen dollar per jaar om.

Een echte vakopleiding
Op zoek naar nieuwe projecten, stuitte Lee tijdens zijn bezoek aan Amsterdam op het Cannabis College. ‘Het idee van een college sprak me aan,’ herinnert Lee zich, ‘maar het College in Amsterdam bestaat alleen in naam, het is niet meer dan een informatiecentrum. Ik zag direct dat er behoefte is aan een echte vakopleiding. Medicinale cannabis is een van de weinige groeisectoren van de economie in Californië. Ik wil de werknemers van de cannabisindustrie opleiden, van de telers tot de budtenders, van de managers van marihuanaclubs tot de marketeers van nieuwe producten.’

De sales pitch van Lee klinkt geroutineerd, hij gaf ‘m de afgelopen maanden bijna dagelijks aan de Amerikaanse media. Dat juist Lee de poster boy van de cannabiskapitalist werd, is opmerkelijk, want hij lijkt in niets op de Californische wietkoning zoals je je die zou voorstellen. Hij is geen bejaarde hippie en evenmin het prototype van de snelle jongen. Hij is schriel, met sluik haar, draagt een brilmontuur dat al lang uit de tijd is. En hij is gehandicapt. Hij zit in een rolstoel, een gevolg van een ongeluk lang geleden. Als ik hem ontmoet, geeft hij een rondleiding door het nieuwe onderkomen van de Oaksterdam University, gesticht in november 2007. Zo meteen zal het nieuwe gebouw feestelijk worden geopend met het doorknippen van een lint, een toespraak van een gemeenteraadslid, een borrel en een buffet. Nu geeft Lee de laatste aanwijzingen aan zijn staf, die de nieuwste technieken en producten voor de teelt en verwerking van cannabis zal demonstreren. Niet alles is hightech. ‘Vergeet de emmers niet,’ maant hij een jonge werknemer die naast een manshoge hennepplant staat. In zijn pullover met schoollogo ziet de jongen eruit als een student van Harvard of Yale, een beeld dat Richard Lee met een vette knipoog bewust suggereert (Oaksterdam University is niet geaccrediteerd en het diploma wordt door niemand erkend). Zo is het wapenschild van Oaksterdam een kopie van het schild van Harvard, alleen is het Latijnse ‘veritas’ vervangen door ‘cannabis’ en de eikenblaadjes door een krans van marihuanabladeren.

Lee stelt me voor aan zijn sterprofessor Ed Rosenthal, de hovenier van de cannabisteelt en een beroemd auteur en activist. Rosenthal is in tegenstelling tot zijn jonge collega’s wel gekleed op zijn cannabisbest: zwarte cape, zwarte hoge hoed versierd met felgroene cannabisblaadjes, zwarte sokken in zwarte kleppers. Zodra Rosenthal het land van herkomst van de verslaggever verneemt, spuwt hij zijn gal over de teloorgang van de eens zo beroemde Nederlandse vrijheid. Rosenthal kent Nederland goed, hij heeft er in de jaren zeventig gewoond, leerde er de grondbeginselen van de marihuanateelt en was de eerste curator van het Amsterdamse hasjmuseum. ‘Maar nu herken ik het niet meer,’ verzucht hij. ‘De christen-democraten willen de coffeeshops afschaffen en niemand die zich tegen de toenemende repressie verzet. Nederlanders zijn apolitiek geworden. De coffeeshops organiseren zich niet. De achterdeur is in handen van de criminaliteit gevallen en niemand die er iets aan doet. Geen wonder dat cannabisondernemers uit Nederland wegtrekken. De zaadbedrijven zitten nu in Spanje.’ Hij zucht. ‘Doodzonde.’

Nee, dan Californië. Hier zit groei in de industrie, die trekt goed opgeleide mensen aan – Oaksterdam University heeft sinds de oprichting in 2007 al zesduizend studenten afgeleverd – en zelfs het achterdeurprobleem is in Californië opgelost: de medicinale cannabisclubs kopen de wiet van patiënten die legaal mogen kweken. Rosenthal barst helemaal van enthousiasme als hij over 2 november vertelt. Dan stemt Californië in een referendum over de legalisering van wiet voor recreatief gebruik. ‘We gaan het winnen,’ roept de cannabistovenaar. ‘Je zal zien dat de hele wereld naar Californië komt voor wiet, in plaats van naar Amsterdam.’

Miljoenenindustrie
Het idee dat Californië Nederland voorbijstreeft, dat het gidsland nu aan de Stille Oceaan en niet aan de Noordzee ligt en innovatie, creativiteit, ondernemerschap, marketing, en misschien wel het belangrijkste: passie, uit Amsterdam wegvloeien om in steden als Oakland op te duiken, hoor ik van alle cannabisactivisten en entrepreneurs die ik ontmoet. En ze hebben recht van spreken, want ze hebben allemaal in Amsterdam gewoond en gewerkt. Ze hebben er geleerd, ze hebben van de Nederlandse kenniseconomie geprofiteerd en nu zetten ze in eigen land een miljoenenindustrie op poten. ‘Nederland is zijn voortrekkerspositie kwijtgeraakt,’ zegt Richard Lee. Het was onvermijdelijk, want een kwestie van schaal. Californië heeft zevenendertig miljoen inwoners. Was het een natie, dan zou het op nummer negen van de wereldeconomieranglijst staan. De legale wietindustrie in Californië heeft een geschatte omzet van twee miljard dollar per jaar. Als de illegale markt legaal wordt, dan kun je daar nog eens vijftien miljard dollar bovenop tellen. Daarmee zou Californië de grootste cannabismarkt ter wereld worden. En de coffeeshops in Amsterdam, die nu nog toeristen uit de hele wereld trekken, hebben het nakijken.

Chris Conrad en Mikki Norris woonden in de jaren negentig in Amsterdam. Beiden zijn hun hele leven al activist en publicist: ze geven een krant uit met Californisch cannabisnieuws. Conrad doceert aan Oaksterdam University en getuigt als cannabisdeskundige in rechtszaken. Hij heeft het Nederlandse model altijd bewonderd. ‘Nu loopt het vast en zet Nederland stappen terug. De overheid verschuilt zich achter VN-verdragen, naar mijn mening een pseudo-argument, ze willen gewoon geen verantwoordelijkheid nemen voor een progressief beleid.’ Mikki: ‘Het zou jammer zijn als de coffeeshops uit Amsterdam verdwijnen.’ Chris: ‘Als het niet voor de wiet is, waarom zou je dan naar Amsterdam gaan? Als ik een hoed wil kopen, dan ga ik niet naar Amsterdam, dan ga ik naar Parijs.’ Mikki: ‘Of Italië.’

Wietpindakaas
Brian Roberts kwam drie jaar geleden terug uit Nederland, nadat hij enkele jaren de Europese distributie van THC Clothing, zijn kleding-met-een-wiet-thema vanuit Amsterdam had gerund. Roberts is geen activist – ‘ik ben een kapitalist in de legale cannabisindustrie’ – maar ook hij vindt de manier waarop Nederland coffeeshops nu aanpakt, schokkend. ‘Nederland was altijd een pionier. Nu zijn jullie die positie kwijt. Wat is er in ‘s hemelsnaam aan de hand? Ook in Europa neemt de concurrentie toe. Als je je positie op de markt wil behouden, zal je moeten investeren in de ontwikkeling van nieuwe producten. Geloof me, ook in Europa liggen kapers op de kust. Nederlandse ondernemers, de goeden daargelaten, zullen de boot missen.’

Ik ontmoet Roberts in een leeg pakhuis, strategisch gelegen tegenover het conventiecentrum van Los Angeles waar hij vorig jaar de eerste cannabisbeurs in Amerika organiseerde. THC Expo was een daverend succes. De beurs trok 25.000 bezoekers en pompte honderdduizenden dollars in de plaatselijke economie. Voor het eerst toonden honderden bedrijfjes hun waar: van groeilampen tot inhalators, van hennepkleding tot eetbare cannabisproducten. Vooral de sector voedingsmiddelen muntte uit in creativiteit. De toevoeging van wiet maakt van elk levensmiddel een medicijn: wietlollies, wietijs, wietpindakaas, wietolijfolie, wietfrisdrank – de lijst van producten lijkt oneindig (de kookinstructeur van Oaksterdam University liet me zelfs een cannabiskalkoen zien die ze had gebraden – de marihuana zat in de vulling).

Niets van deze bedrijvigheid was mogelijk geweest als Barack Obama de presidentsverkiezing had verloren. Brian Roberts: ‘Met een Republikein in het Witte Huis had de legale cannabisindustrie de kans niet gekregen om zich te ontwikkelen.’ Andere marketeers die ik spreek bevestigen de centrale rol van Obama in de explosieve groei van de cannabismarkt in Californië. Obama heeft nooit moeilijk gedaan over zijn eigen marihuanagebruik als student. In tegenstelling tot Bill Clinton had hij ook daadwerkelijk geïnhaleerd toen hij een joint rookte. Zoals hij tijdens de verkiezingscampagne zei: ‘Of course I inhaled, that was the point.’

Belangrijker dan zijn persoonlijke geschiedenis met marihuana was Obama’s campagnebelofte om de medicinale cannabiswetgeving van individuele staten te respecteren. Niet langer zou de DEA, de federale drugspolitie, cannabisclubs binnenvallen, beslagleggen op bankrekeningen, patiënten arresteren en planten uit de grond rukken en vernietigen. Wie zich aan de wetten van de staat hield en de legalisering van medicinale cannabis niet misbruikte voor grootschalige teelt of handel, zou met rust worden gelaten. Kort na zijn inauguratie loste Obama zijn belofte in. Waarmee het Nederlandse gedoogbeleid zich ook in Washington heeft genesteld. ‘We slaakten een collectieve zucht van verlichting,’ herinnert Chris Conrad zich. En honderden nieuwe cannabisclubs openden hun deuren.

Hypocriet
D66-Kamerlid Boris van der Ham bezocht vorig jaar een mediwietclub in Oakland (zie kader). Hij zag weinig verschil met de Hollandse coffeeshop. Hoewel hij het woord niet gebruikte, vond hij de verkoop van wiet ‘onder het mom van medicinale cannabis’ duidelijk hypocriet. Maar is het zo zwart-wit? Harborside Health Center, de cannabisclub die Van der Ham bezocht, is zowel een winkel van cannabisproducten als een holistisch gezondheidscentrum dat patiënten yoga, acupunctuur en massage aanbiedt – gratis. De Berkeley Patients Group, waar receptioniste en ‘bloemenmeisje’ Angelika mij rondleidt, maakt eenzelfde gespleten indruk. De foyer voor in het gebouw lijkt op een coffeeshop. Het is er gepast smoezelig, er hangt een alternatief sfeertje. Patiënten mogen hier gebruiken – tijdslimiet twee uur. Veel patiënten roken niet (dit is tenslotte Californië) en maken gebruik van een verdamper of inhalator. Cannabiseetwaar is populair. Ook hier is veel gratis: koffie, frisdranken, broodjes. Achter in het gebouw waar de transacties plaatsvinden en alleen de dragers van een marihuana ID-kaart (zie kader) worden toegelaten, is het coffeeshopsfeertje ineens veranderd in de deprimerende wachtkamerambiance van een medisch centrum in een grote stad. Wat opvalt is het hoge aantal evident zieke mensen. Mensen die met een stok lopen, een jonge man in een rolstoel, een uitgemergelde man die door zijn vrouw wordt ondersteund, bejaarden.

Ook onder de staf zie je de twee stromingen van de Californische cannabisbeweging. Angelika Erskine werkt al zeven jaar voor BPG, ze is een ‘tweede generatie marihuana-activist’, als klein meisje ging ze al met haar moeder mee naar rally’s. Ze gelooft in de genezende kracht van wiet en hoopt op de spoedige legalisering. Brad Senesac, BPG’s voorlichter en marketeer, is nieuw bij BPG, voorheen werkte hij bij American Idol. Over mediwiet wist hij niets. Hij vindt het referendum over legalisering geen goed idee ‘om tactische redenen’. Hij wil eerst BPG’s positie op de markt versterken en BPG als teler positioneren. Hij onderhandelt al met het gemeentebestuur van Oakland over de huur van een leegstaand pakhuis, een ideale locatie voor een grote wietplantage.

Aantrekkelijk accijns
De expansiedrift van Brad is beschaafd vergeleken met de in your face werving van ‘patiënten’ in Los Angeles. Bij de Kush Doctor in Venice Beach, LA’s verlopen badplaats, is een verwijzing van een arts direct te krijgen, want de dokter ‘is in the house’. Kosten: honderdvijftig dollar. Te veel? Dan valt erover te praten. U woont niet in Californië? Schrijf het adres van uw hotel op. U weet niet welke ziekte in aanmerking komt voor een aanbeveling om mediwiet te gebruiken? Hier is een lijst. Hoofdpijn staat op de lijst, ziet u dat? Iedereen heeft last van hoofdpijn. U doet het niet? Wat als u de dokter voor honderd dollar kan zien?

Los Angeles is het schrikbeeld van de ongecontroleerde groei van de cannabisindustrie. Niemand weet hoeveel medicinale cannabisclubs er zijn in de stad: achthonderd? Duizend? Het zijn er, zegt iedereen, meer dan Starbucks en McDonald’s bij elkaar opgeteld. Terwijl San Francisco en Oakland de cannabisclubs reguleerden, deed Los Angeles niets. Zelfs na zes maanden intensieve beraadslagingen kan de gemeenteraad geen besluit nemen. Als ik op een doordeweekse dag een zitting van de raad meemaak over de voorgestelde regelgeving, wordt een besluit opnieuw uitgesteld, tot teleurstelling van voor- en tegenstanders die in groten getale zijn komen opdraven. Later in januari stemde de raad voor het grootste afstandcriterium (de afstand tussen cannabisclub en schoolgebouwen, woningen, kerken et cetera), op grond waarvan zo’n honderddertig clubs zullen overblijven. Niemand weet of de overige clubs vrijwillig hun deuren zullen sluiten. Voor de uitvoering van het nieuwe beleid heeft Los Angeles geen geld.

Geld is de reden dat Californië op 2 november wellicht als eerste staat voor legalisering van marihuana zal stemmen. De staat kampt met een chronisch begrotingstekort, er wordt al drastisch bezuinigd op basisvoorzieningen als onderwijs en gezondheidszorg. De voorstanders van legalisering maken handig gebruik van de financiële crisis. Richard Lee, de grote man achter het referendum, noemt zijn voorstel ‘Tax & Regulate Cannabis’. Als wiet net als alcohol legaal is, kan het belast worden. Dat kan jaarlijks 1,4 miljard dollar opleveren, berekende de rekenkamer van de staat. Hoe aantrekkelijk een dergelijke accijns is voor overheden die met begrotingstekorten worstelen, bleek vorig jaar toen de gemeente Oakland, mede op aandringen van de cannabisentrepreneurs, een extra belasting hief op de omzet van de medicinale cannabisclubs. Het zal dit jaar naar schatting een miljoen dollar opleveren.

Richard Lee heeft inmiddels de handtekeningen, die nodig zijn om een referendum op het stembiljet te plaatsen, bij het verkiezingsbureau van de staat ingeleverd. Die moet de handtekeningen certificeren. Lee heeft geen risico genomen. Hij huurde een professionele organisatie in om de handtekeningen te verzamelen. Kosten: een miljoen dollar. Niemand durft de uitkomst te voorspellen. De activisten die ik sprak, zijn gematigd optimistisch. Volgens de peilingen is zesenvijftig procent van de bevolking voor legalisering, maar tegenstanders zullen een felle campagne voeren tegen het referendum. Ook zij hebben economische belangen. Maar uiteindelijk zal de discussie over legalisering van wiet niet op financiële of economische gronden gevoerd worden. Dit is een ideologische kwestie. Wie daaraan twijfelt, moet naar gidsland Nederland kijken.

Tot marihuana net als alcohol legaal te koop is, breek ik – net als iedereen – de wet. Als ik uit Californië vertrek, heb ik twee medicinale cannabisproducten bij me. Nee, ik verklap niet van wie ik ze cadeau kreeg, want met het transport over de staatsgrens heeft de gever de federale wet overtreden. Om die reden verstop ik mijn medicijnen tussen de vuile sokken in de hoop dat in New York de politie niet elke vlucht uit Californië opwacht met drugshonden, zoals ze dat indertijd deden met vluchten uit Amsterdam, toen xtc een exclusief Nederlands exportproduct was. Eenmaal thuis open ik het potje Bushkazalf, waarvan de gulle gever mij heeft verzekerd dat het de psoriasis op de rug van mijn rechterhand zal genezen. Immers, de zalf heeft zijn huidkanker onderdrukt. Drie weken later smeer ik nog steeds trouw twee keer per dag het groene spulletje op mijn hand. Helaas, zonder resultaat. Over het tweede product, de cannabispillen, ben ik enthousiaster. Veel zal ik er niet over zeggen, behalve dat mijn man en ik na het slikken van de pillen een hele leuke avond hebben gehad.

Cannabis en de wet
In 1996 stemde 56 procent van de kiezers in Californië voor legalisering van medicinale cannabis. Nieuwe regelgeving volgde zes jaar later. De staat voerde een (vrijwillige) identiteitskaart in, gaf patiënten en hun verzorgers toestemming om clubs of collectieven te vormen voor de teelt en vaardigde richtlijnen uit voor de hoeveelheid marihuana en het aantal planten per patiënt. In januari vernietigde het Californische Hooggerechtshof een gedeelte van de wet. Volgens het Hof hadden de kiezers geen exacte grens gesteld aan het persoonlijke cannabisbezit van patiënten.

In Nederland kunnen patiënten sinds 2003 op doktersrecept medi-wiet krijgen bij de apotheek. De staat heeft een monopolie op de teelt. Er zijn slechts drie soorten beschikbaar – in Californische cannabisclubs zijn vaak meer dan twintig varianten te koop. Cannabisetenswaren worden in Nederland niet verstrekt. De Nederlandse medi-wiet wordt doorstraald met gammastralen om mogelijke schimmels te verwijderen. Medi-wietexperts in de VS, waar wietteelt en gebruik veel meer dan in Nederland in de biologisch-organische sfeer ligt, vinden doorstraling onacceptabel.

Cannabis voor medisch gebruik is in nog dertien staten naast Californië toegestaan. De ervaringen zijn heel verschillend. Colorado staat bekend als het Wilde Westen van de cannabisscene, New Jersey daarentegen heeft een streng beleid. In nog eens veertien staten staat legalisering van marihuana als medicijn op de politieke agenda. Ook decriminalisering is in Amerika niet onbekend. Er zijn staten waar een kleine hoeveelheid marihuana voor persoonlijk gebruik een overtreding is en geen misdrijf.

Maar aan de federale opiumwet is niets veranderd. Marihuana wordt daarin nog altijd geclassificeerd als een gevaarlijke drug die geen medicinale waarde heeft. In 2008 werden ondanks de toenemende liberalisering 847.863 Amerikanen gearresteerd voor overtreding van de marihuanawet. In bijna alle gevallen (89 procent) ging het niet om handel of teelt, maar om persoonlijk bezit.

Boris van der Ham: ‘Onze wiet is de beste’
D66-Kamerlid Boris van der Ham is drugswoordvoerder voor zijn partij. Vorig jaar bracht hij een werkbezoek aan Californië. ‘Ik ben in San Francisco en Oakland geweest en bezocht daar de cannabisclub Harborside. Toen ik binnenstapte was mijn eerste reactie: goh, dit is eigenlijk een coffeeshop. Het Californische model lijkt in de praktijk veel op het Nederlandse, alleen wordt het in Californië onder het mom van medicinale cannabis gepresenteerd. Natuurlijk zijn er ook echte patiënten. Maar het is vrij makkelijk om een doorverwijzing van een arts te krijgen. Niet dat alle artsen de boel voor de gek houden. Interessant vond ik de opmerking van een arts die mij vertelde dat hij cannabis voorschrijft voor slapeloosheid. “Ik heb liever dat mijn patiënt wiet gebruikt dan dat hij slaappillen slikt,” zei hij. Daar kan ik me wel iets bij voorstellen.

Ook in Californië is het probleem van de teelt niet opgelost. In Los Angeles is zelfs sprake van een keiharde maffia. In steden die de teelt wel hebben geregeld, zitten er ook gaten in het systeem. In Oakland mag je legaal vijfenzeventig plantjes telen en aan een cannabisclub leveren. Ik vroeg aan de clubs: checken jullie of de leverancier ook aan andere clubs verkoopt? Dat is niet het geval. Een teler kan dus enorm veel zwart geld verdienen.

In Californië vinden ze dat Nederland in expertise achterop raakt. Ik ben het daar niet mee eens. De Nederlandse medicinale cannabis is, ook volgens Harborside, de beste in de hele wereld. Omdat het bestraald wordt is het veiliger, met name voor MS-patiënten die kwetsbaar zijn voor schimmels. Je moet het systeem in Californië niet heilig verklaren. Er zijn aspecten, zoals het pasjessysteem, die ook voor Nederland interessant zijn. Iets dergelijks zou je in de grensregio’s kunnen invoeren.

Er wordt vaak gezegd, met name door conservatieve politici, dat Nederland een gek land is. Dat wij de gekke henkie van de wereld zijn met onze coffeeshops. Het is duidelijk dat overheden in Californië, in het land van de War on Drugs, met dezelfde problematiek worstelen. Ik vind het wel een geruststellend idee dat wij niet de enigen zijn.’

De wietindustrie verhuist naar Amerika

Gerelateerd