Interview / Kathenka Woudenberg
&#8216;Ik was nooit van plan iets met onze foute familie te doen, ook al omdat mijn neef Helmert en mijn eigen vader me hebben laten zien hoe dat verleden je kan blijven achtervolgen. Helmert met zijn toneelstukken, mijn vader in de media, te beginnen met het Bibeb-interview in Vrij Nederland van 25 april 1970 waarin hij voor het eerst vertelde over zijn verleden als zoon van een NSB-Kamerlid, broer van een SS&#8217;er en leerling van een eliteschool van de nazi&#8217;s. Ik vond: aan de verhalen van die twee mannen heb ik niets toe te voegen.&#8217; Kathenka Woudenberg besloot tenslotte toch een solostuk te maken over haar vader Dick. Ze zit in Narciss in haar eentje op het toneel, achter een bureau, omgeven door papieren en briefjes in een stellage die iets weg heeft van een klaagmuur. Ze trekt de toeschouwers mee in de oorlog na de oorlog. &#8216;Ik heb besloten dat ik er iets mee moest doen in plaats van alleen maar het meisje te zijn dat alles goed moet maken.&#8217;
Uit het stuk spreekt irritatie over de coming-out van uw vader.
&#8216;De ergernis over zijn heldenrol overheerste lange tijd. Mijn vader heeft mij altijd willen beschermen maar trad tegelijkertijd in de media wel naar buiten met zijn verhaal. Ik weet nog goed dat Bibeb bij ons thuis kwam, een aardige, extravagante vrouw, we waren als kinderen best van haar onder de indruk. Toen mijn vaders verhaal eenmaal in Vrij Nederland was afgedrukt, was hij onaantastbaar, een soort heilige.&#8217;
Uw vader zorgde voor u en uw jongere broertje.
&#8216;Mijn moeder overleed toen ik vijf jaar was. Ik herinner me heel goed het moment dat mijn vader vertelde dat mijn moeder dood was. Ik huilde niet: ze was een jaar ziek geweest, we mochten niet bij haar op bezoek komen, zo hadden we langzamerhand al geleerd dat ze er niet meer was. Ik heb toen een pantser gevormd: we gaan dit begrijpen in plaats van heel erg vinden.&#8217;
Hoe was de relatie met uw vader?
&#8216;Ik was de oudste en stond dus dicht bij hem, ik zag hem worstelen met alle obstakels: de oorlog, de dood van mijn moeder, zijn homoseksualiteit. Het was begin jaren zestig, een heel modern huishouden, er kwamen minnaars van mijn vader over de vloer. De buren wisten het niet echt, wijzelf wisten niet beter. Hij experimenteerde met jonge jongens met als excuus dat hij de jeugd moest inhalen die hij door de oorlog had gemist. Pas veel later realiseerde ik me: dat was pure flauwekul.&#8217;
Wat was uw rol?
&#8216;Ik was zijn klankbord. Al zijn twijfels kreeg ik te horen, zowel over oorlogskwesties als over zijn relaties. Op een leeftijd dat ik bezig was mezelf te ontdekken, moest ik begrip tonen voor mijn vader. Ik kon hem geen verwijten maken want ik realiseerde me dat het leven voor hem tien keer zo zwaar was geweest als voor mij. Maar ik ergerde me ook aan de manier waarop hij zijn verhaal in de media uitventte. Iemand die steeds maar heel dapper aan het doen is, daar krijg je niet echt contact mee.&#8217;
Uzelf kon nergens terecht?
&#8216;Ik had geen moeder, ik zag mijn vaders zuster vaak maar ik luisterde dan naar haar verhalen, er was niemand anders met wie ze over haar vernederingen na de oorlog kon praten. Wou­den­berg was een zwaarbeladen naam, die zij niet gebruikte. Als ze post kreeg met die gewraakte naam erop, verstopte ze die zo snel mogelijk.&#8217;
Voor haar huwelijk met uw vader had uw moeder een relatie met de getrouwde schrijver Adriaan Morriën.
&#8216;Morriën bleef lange tijd een held bij ons in huis. Logisch: de grote schrijver die zo mooi over mijn jonggestorven moeder had geschreven. Er is een boek met zijn liefdesbrieven aan haar, Lotus. Morriën heeft haar op een gegeven moment gedumpt en later zijn zegen gegeven aan het huwelijk van mijn ouders.&#8217;
In Narciss blijkt dat u later zelf een relatie kreeg met de oude Morriën.
&#8216;Het ging bij ons thuis vaak over beroemde mannen &#8211; mijn vader vertelde toch wel een beetje trots hoe &#8220;Seyss&#8221; bij zijn ouders kwam eten. Dat was dan de nazi Seyss Inquart, die in 1946 door het Neurenberg Tribunaal werd opgeknoopt. Mijn grootvader was in eerste instantie ook ter dood veroordeeld, hij hoort thuis in het rijtje met Mussert en Rost van Tonningen. Adriaan Morriën was op een andere manier ook zo&#8217;n beroemdheid. Ik kwam hem toevallig tegen en we deelden het verdriet over mijn moeder. Het was beter geweest als hij het bij vriendschap had gelaten, hij was een halve eeuw ouder. Maar goed, ik was al negentien, ik wist best wat ik deed. Misschien was het wel een onbewuste revanche op mijn vader.&#8217;
Waarom ging u zich ten slotte toch in het foute familieverleden verdiepen?
&#8216;Ik wist: die vader van mij is bijzonder, maar ik realiseerde me niet hoe getraumatiseerd hij was. We hadden het nooit gehad over hoe het is om als jongen honger te lijden, om martelingen te ondergaan, om uitgekotst te worden. In de televisieserie De Oorlog, een paar jaar geleden, ging het ook over de kampen voor foute Nederlanders, toen pas begon ik na te denken over wat er was gebeurd. Mijn vader is als jongen van zeventien jaar mishandeld, bij mijn grootvader werden de tanden uit zijn mond geslagen, mijn tante is naakt in het openbaar vernederd.&#8217;
Wat waren de gevolgen voor uw vader?
&#8216;De behandeling in die kampen heeft zijn verdere leven bepaald. Hij schaamde zich omdat hij fout was geweest en hij schaamde zich voor de vernederingen die daarop volgden. Met het eerste kon hij naar buiten komen, het tweede kon hij alleen compenseren door status te ontlenen aan zijn rol bij het helpen van andere tweedegeneratie foute Nederlanders.&#8217;
Hoe werd dat toneelmateriaal?
&#8216;Ik ben met Gerardjan Rijnders gaan corresponderen over een solostuk over een boek van Herta Müller, Atemschaukel, over het lijden van Duitsers in Sovjetkampen tijdens de oorlog. Rijnders zei: waarom schrijf je niet je eigen verhaal op? Vervolgens heb ik drie maanden lang elke gedachte erover opgetekend en ten slotte een groot pakket met alle aantekeningen op de post gedaan naar Rijnders. Ik heb hem de vrije hand gegeven omdat ik ervan uitging dat hij niet sentimenteel zou zijn, dat hij mij ook niet zou sparen. Hij is altijd op zoek naar het gênante, op het toneel en ook in de zaal. Hij is in staat schaamteloosheid te gebruiken ten dienste van het stuk, niet om te choqueren of alleen uit effectbejag.&#8217;
Wat vindt u van de kritiek dat Narciss vooral een therapeutisch toneelstuk is?
&#8216;Therapeutisch is het zeker óók, maar dat is niet zo boeiend. Het is in de eerste plaats een toneelstuk van Gerardjan Rijnders die uit mijn verhaal heeft gedestilleerd wat hij interessant vond voor &#8220;het publiek&#8221;. Zoals Adriaan van Dis zei bij Zomergasten, de oorlog sijpelt door de generaties heen. Het is belangrijk om dat niet te negeren.&#8217;
Hoe reageerde uw vader toen hij hoorde van het stuk?
&#8216;Hij schrok toen hij het script las, maar hij kon niet ontkennen dat het klopte. We hebben het er tien minuten over gehad, een echt gesprek werd het niet. Als je het wilt doen, moet je het doen, zei hij. Dat vond ik fideel. Stiekem zou ik het heel erg leuk vinden als hij kwam kijken, maar dan moet hij zichzelf en zijn gekwetste ego wegcijferen. Zolang hij daar nog bang voor is, blijft het nog steeds allemaal over hém gaan.&#8217;
Aan het slot van Narciss brengt u de Hitlergroet aan het publiek.
&#8216;De groet die mijn vader zo vaak heeft gebracht, tienduizend maal, thuis en op school. En hij kwam ermee weg! Gerardjan Rijnders heeft mij uitgenodigd om die groet op het toneel te brengen, als saluut aan het publiek, buiten de context van de geschiedenis. Zo probeer ik dat symbool onschadelijk te maken. Het is natuurlijk ook een roep om aandacht, een poging om gezien te worden. Ook door mijn vader.&#8217;
‘Narciss’ van Gerardjan Rijnders gespeeld door Kathenka Woudenberg is het komende halfjaar in verschillende theaters te zien. Eerstkomende voorstellingen op 28 en 29 september in de Deventer Schouwburg. Speellijst: www.korben.nl/agenda

Gerelateerd