Wordt rekeningrijden wéér een splijtzwam in de kabinetsformatie?

Een van de lastigste onderwerpen bij de kabinetsformatie is de kilometerheffing. Twee van de partijen aan de onderhandelingstafel hebben zich in hun verkiezingsprogramma voor invoering ervan uitgesproken: D66 en GroenLinks. Beide pleiten ook voor een extra hoge heffing voor automobilisten die van de snelweg gebruik maken tijdens de ochtend- en avondspits. De christendemocraten, die traditioneel verdeeld zijn over dit onderwerp, hielden zich in hun programma zorgvuldig op de vlakte. Maar de VVD meldt op haar website ondubbelzinnig: ‘Wij waren, zijn en blijven tegen de kilometerheffing. Uit onderzoek blijkt dat het helemaal niet werkt. Het is bovendien niet eerlijk. Kilometerheffing jaagt mensen die gewoon naar hun werk, huis of familie willen rijden alleen maar op kosten.’

Over de gunstige effecten van zo’n kilometerheffing op het milieu reppen de liberalen met geen woord. Een knappe informateur die erin slaagt tussen standpunten die zover uit elkaar liggen de gulden middenweg te vinden!

Netelige kwestie

Rekeningrijden, bij de liberalen ook wel bekend als ‘automobilisten pesten’, vormde ook bij vorige kabinetsformaties al een splijtzwam. Bijvoorbeeld toen Mark Rutte, Job Cohen, Alexander Pechtold en Femke Halsema in de zomer van 2010 onderhandelden over ‘Paars-plus’.

Meteen aan het begin van de formatie sloeg Rutte een aantal ‘piketpaaltjes’: er moest voor minstens 18 miljard worden bezuinigd, de lasten mochten niet omhoog, de hypotheekrenteaftrek moest intact blijven én er mocht geen kilometerheffing worden ingevoerd. De andere drie partijen voelden daar juist wel voor. De netelige kwestie werd doorverwezen naar een werkgroep mobiliteit die onder anderen bestond uit voormalig Greenpeace-activist Diederik Samsom en VVD’er Charlie Aptroot, vanwege zijn voorkeur voor uitbreiding van het weggennet ook wel Charlie Asfalt genoemd. De latere PvdA-leider en de huidige burgemeester van Zoetermeer en Wassenaar kregen zo’n hoogoplopende ruzie dat de werkgroep voortijdig werd ontbonden en Samsom door Cohen op zomervakantie werd gestuurd.

Rekeningrijden (de kilometerheffing en de spitsheffing zijn daar een variant op) staat al ruim twintig jaar op de politieke agenda. Alleen van de daadwerkelijke invoering ervan kwam het steeds maar niet. Premier Kok noemde een vorm van rekeningrijden gezien de lengte van de files in Nederland ‘onontkoombaar’. Dat was in 1995. Zijn VVD-minister van Verkeer en Waterstaat, Annemarie Jorritsma, was het daar niet mee eens en stelde geen enkele concrete maatregel voor. Haar opvolger, PvdA’er Tineke Netelenbos, deed dat wél en dat heeft ze geweten. Wat haar betreft kwamen rond de grote steden tolpoorten te staan waar de automobilist kon afrekenen. Het stond in het regeerakkoord, maar dat weerhield VVD-Kamerlid Pieter Hofstra er niet van de kont tegen de krib te gooien. Hij kreeg steun van werkgeversorganisatie VNO-NCW, de ANWB en De Telegraaf, die een ware veldtocht tegen ‘Tineke Tolpoort’ begon.

In 2001 blies de minister haar plan af. Wél zou ‘op een beperkt aantal locaties’ een kilometerheffing worden ingevoerd. Maar ook dat gebeurde niet.

‘Anders betalen voor mobiliteit’

Kok verdween. Balkenende kwam. Je moet boeven met boeven vangen, redeneerde zijn minister van Verkeer en Waterstaat Karla Peijs. Ze liet oud-ANWB-directeur Paul Nouwen een studie doen naar de voor- en nadelen van rekeningrijden. Sociale partners, gemeenten en milieubeweging werkten aan zijn onderzoek mee. In 2005 bracht de commissie-Nouwen haar advies uit: rekeningrijden viel te overwegen, maar dan moesten wel de wegenbelasting en de belasting op auto’s (de BPM) worden afgeschaft. Op die manier werd rijden bestraft en stilstaan beloond. Dat was goed voor het milieu en de automobilist ging er financieel toch niet op achteruit.

Termen als kilometerheffing en spitsheffing waren inmiddels zo besmet dat hij het liever had over ‘anders betalen voor mobiliteit’.

Dat verhullende taalgebruik werd overgenomen door Camiel Eurlings, minister van Verkeer en Waterstaat in het christelijk-sociale kabinet Balkenende IV. Hij wilde auto’s uitrusten met satellietkastjes die automatisch registreerden hoeveel kilometers er werden gereden en waar. Zijn tegenstanders hadden het al snel over ‘graaimachines’ en ‘spionagekastjes die de privacy van de automobilist in gevaar brachten’. De VVD verspreidde stickers met het opschrift ‘Kilometerheffing? No way!’

Fractiewoordvoerder Charlie Aptroot keerde zich tegen ‘de schandalige belastingverhoging voor de kleine man in zijn VW Golf of Opel Astra’. Maar ook de SP sprak van een ‘ordinaire filebelasting voor gewone mensen’ en begon de actie: ‘Stop het kastje van Camiel’. De Telegraaf wierp zich weer in de strijd. Eurlings krabbelde terug. Hij wilde het rekeningrijden pas invoeren als er voldoende maatschappelijk draagvlak voor was. Het project werd tot 2012 verdaagd.

Rutte I, het kabinet met gedoogsteun van Wilders, zette een streep onder de hele gedachte aan ‘anders betalen voor mobiliteit’. Bij de kabinetsformatie van 2012 werd niet op dat besluit teruggekomen. Het regeerakkoord: ‘Er komt geen kilometerheffing.’ Het was een van de concessies die oud-Greenpeace-activist Samsom aan coalitiepartner VVD deed.

Nu er weer economische groei is, dreigen de files toe te nemen. Zelfs de ANWB, de BOVAG, de RAI en Leaseplan wijzen een vorm van rekeningrijden niet meer categorisch van de hand. Maar wat wil de VVD?