<div class="lead">Dagelijkse kost in de sociale media: citaten van Einstein, Lennon of Coelho. Irritant. Maar waarom eigenlijk?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De laatste, en misschien ook wel de eerste keer, dat ik over de grond heb gerold van het lachen, is ongeveer vijftien jaar geleden toen smartshophouders nog paddestoelenthee mochten schenken op het popfestival Lowlands.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De laatste keer dat ik iemand anders over de grond heb zien rollen van het lachen, was trouwens op hetzelfde moment. Mis­schien maak ik niet zo veel leuke dingen mee, maar ik heb de indruk dat het vrij zeldzaam is dat mensen zo hard moeten lachen dat ze hun evenwicht niet meer kunnen bewaren.
Toch, als je Facebook en Twitter mag geloven, komt het heel vaak voor. Zet een grappige clip op Facebook – bijvoorbeeld van een man die uit een vliegtuig springt, in vrije val zichzelf filmt, euforisch in de camera schreeuwt en daarbij zijn tandprothese verliest – en reacties suggereren dat overal mensen van hun stoel vallen van het lachen en de kamer door rollen. ROFLOL, schrijven ze: rolling on the floor, laughing out loud.
Het is helemaal niet waar. Niemand rolt over de vloer van het lachen. Waarschijnlijk lachen ze niet eens hardop. De sociale media zijn onecht, misleidend en absurd, maar het is kortzichtig om daar een punt van te maken. Als je problemen hebt met ‘nep’, moet je het menselijke sociale verkeer afschaffen en kiezen voor een kluizenaarsbestaan. Iets wat overigens veel mensen doen. Een virtueel kluizenaarsbestaan. Ze weigeren mee te doen aan het gezwets op Facebook en Twitter.
Ik heb daar begrip voor, maar heb me er zelf overheen gezet. Oké, ik heb nog nooit ‘LOL’ of ‘ROFLOL’ onder een ‘post’ getikt, maar al wel duizend keer een virtueel ‘vind ik leuk’-duimpje omhoog gestoken. De eerste keer was lastig, maar hoe vaker je het doet, hoe makkelijker het wordt. Ik ‘like’ zelfs wel eens als iemand iets schrijft wat helemaal niet leuk is, om te laten zien dat ik het bericht steun of zo. Ik schrijf zelf nooit lachebekjes en heb nog steeds moeite met hashtags, maar ik heb er geen moeite mee als anderen het doen: ‘We are doomed 🙁 #endofworld.’
Het is hetzelfde als vuurwerk afsteken. Als je niet meedoet, is het irritant, als je zelf ook gaat staan knallen, is het best leuk. Dit geldt trouwens voor veel stompzinnig gedrag. Sociaal gedrag in het bijzonder.
Toch is er één dingetje waar ik maar niet aan kan wennen en dat is het ‘inspirerende citaat’. Een foto van Albert Einstein, John Lennon, Paulo Coelho of een Ghandi-eske persoon, met een tekst als: ‘Het leven is geen proces van ontdekking, maar van creatie. Ga niet op zoek naar jezelf; creëer jezelf.’ Met een reactie eronder van iemand die kwijlend van inzicht met de kin op het toetsenbord klapt: ‘Dit is zooooooooooooo waar!!!’
Bingo! Het is moeilijk om de emotie onder woorden te brengen die ik voel als ik weer zo’n inspirerend citaat tegenkom, met daaronder een rijtje enthousiaste reacties als ‘so true’ en ‘dit is zoooo waar!’ Irritatie is niet het goede woord. Er zijn ook gevoelens van ongeloof, vrolijkheid en iets van een high-five-achtig ‘yes!’-sensatie. ‘Daar is er weer één. Bingo!’ Er zijn mensen die dit soort citaten naar me opsturen omdat ze weten dat die dit effect op me hebben.
Ik heb geleerd om alert te zijn op irritatie die tegelijkertijd amuseert. Het is een tactiek van verborgen hersengedeelten om me erop te wijzen dat er een liefde verborgen ligt. Ik heb het eerder meegemaakt met easy listening. Ooit dacht ik dat er op muziekgebied niks ergers bestond dan een easy listening-versie van een Beatlesnummer. Maar ik ging me erin verdiepen en ontdekte de meest fantastische bigbandversies van Beatlesnummers.
Hetzelfde geldt voor clowns. Net als bijna iedereen van mijn leeftijd had ik een hekel aan clowns. Ik heb daarom in Cannes eens een clownsmasterclass bezocht en kwam erachter dat ik juist houd van échte clowns. Oude Italianen die in een lange vader-zoontraditie de edele kunst verstaan van het tegen een tafel aanlopen. Of Arjan Ederveen die als geen ander de absurditeit van het dagelijkse leven kan laten zien.
Ik heb dus geen probleem met clowns, ik heb een probleem met mensen die een rode neus opdoen en emotionele gezichten trekken. Ik heb op dezelfde manier ook geen problemen met grappige citaten die op een gekke manier ook ‘waar’ zijn, zoals deze van Jean-Paul Sartre:
‘Drie uur is voor alles te laat, of te vroeg.’ Of: ‘You can take the girl out of Bananarama, but you can’t take Bananarama out of the girl,’ van French and Saunders.
Maar waar heb ik dan wel moeite mee?
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Het probleem met de sociale media is dat onzin zich makkelijk vermenigvuldigt 
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Morele kompasjes Via een ‘post’ van Maria Popova van brain­pickings.org kwam ik erachter dat ook de schrijfster Susan Sontag zich ergerde aan citaten, of aforismen zoals zij ze noemde. Het schrijven van aforismen was volgens haar het opdoen van een masker, een masker van superioriteit. Zoals een politicus al zijn twijfels en moeilijkheden verbergt achter een masker van een leuke soundbite, zo doet een denker dat met zijn zoektocht naar de waarheid of ‘spirituele redding’.
James Geary, oud-redacteur van Time en een groot aforismeliefhebber, reageerde op Sontag door erop te wijzen dat aforismen al duizenden jaren oud zijn. Voordat de boekdrukkunst er was, kon je je boekenkast nog niet volzetten met spirituele zelfhulpboeken en bestond er behoefte aan korte makkelijke spreuken die je hielpen met je tocht door het leven, als morele kompasjes. ‘Waarheden als kalfjes,’ zoals schrijver Cees Buddingh’ ze noemde.
Moet je rijkdom nastreven? Dorothy Parker gaf het antwoord in de vorm van een aforisme: ‘If you want to see what God thinks of money, just look at all the people He gave it to.’
Als ik het goed heb begrepen, vond Geary dat Sontag slogans en aforismen met elkaar verwarde. Een goed aforisme stemt mensen tot nadenken en probeert ze een duwtje in de goede richting te geven. Een aforisme helpt mensen door naar het ‘morele noorden’ te wijzen, maar een slogan is als een kompas dat je de richting uitstuurt waar een slimme verkoper of politicus beter van wordt. Op de gevel van een autoschadebedrijf hier om de hoek staat: ‘Kwaliteit is een keuze’.
Toch hoef je maar even op Twitter te kijken om te ontdekken dat Sontag een punt had, want naast slogans en aforismen is er nog minstens één ander soort citaat. Je zou het een ‘bullshitje’ of een ‘Frankfurtertje’ kunnen noemen, als eerbetoon aan Harry Frankfurt, de filosoof die zich in zijn essay On Bullshit afvroeg wat ‘bullshit’ eigenlijk is, en waarom er zo veel van is. Frankfurt kwam tot de conclusie dat bullshit verkopen kwalijker is dan liegen. Een leugenaar heeft respect voor de waarheid, maar wijst de verkeerde kant op. Een bullshitter wijst misschien de goede kant op, maar misschien ook niet en hij weet het waarschijnlijk zelf niet eens. Het maakt hem niet uit, zolang hij er maar mee wegkomt.
Lulkoek De meester van de ‘Frankfurtertjes’ is Paulo Coelho. Als je zijn quotes op een rijtje zet en ze uitspreekt met een Frans accent, dan ben je als dat romantische stinkdier uit de Disneyfilms die elke meisjespoes zijn nest inlokt:
‘And when you want something, all the universe conspires in helping you to achieve it.’
‘It’s the possibility of having a dream come true that makes life interesting.’
‘Life has many ways of testing a person’s will, either by having nothing happen at all or by having everything happen all at once.’
En zo kun je nog wel een tijdje doorgaan. Google maar op ‘Coelho’ en ‘so true’.
Om eerlijk te zijn kan ik het Coelho niet kwalijk nemen – liever hij dan ik. Ik moet er niet aan denken een spiritueel baken in de duisternis te zijn, met meer dan vijf miljoen volgers op Twitter die reikhalzend uitkijken naar weer zo’n geweldig inzicht. Maar lulkoek is het wel. Hetzelfde geldt voor veel populaire citaten van John Lennon, Ghandi en ja… zelfs Albert Einstein.
‘Everybody is a genius, but if you judge a fish by its ability to climb a tree, it will live its whole life believing that it is stupid.’ Iedereen een genie? Een vis? Waarschijnlijk gaf Einstein een interview aan een leuk meisje met grote onbegrijpende ogen en dacht hij: ik zal maar wat aardigs proberen te zeggen.
Wat misschien nog meer voor de hand ligt, is dat Einstein dit nooit gezegd heeft. Als je een foto van Einstein combineert met een zelfverzonnen citaat in de trant van ‘laat jezelf gaan, denk nergens over na en je creativiteit zal bruisen’, dan zal dit citaat zich verspreiden over internet en zullen mensen over elkaar heen buitelen om het ‘heel erg waar’ te vinden.
Het probleem met de sociale media is dat onzin zich makkelijk vermenigvuldigt. De citaten van Coelho worden duizenden keren gere-tweet. Mensen doen dit niet om andere mensen ermee te helpen, ze doen het om te laten zien wie ze zijn: ‘Ik ben iemand die Paulo Coelho-tweets retweet, ik ben een spiritueel mens.’ Het is een masker op een masker, bullshit in het kwadraat.
</div>
<figure id="post-47011 media-47011" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2012/10/f5489316-f06f-4287-b212-55871fe81ca6_Sotrue21.jpg" alt="Illustratie: Tammo Schuringa" /><figcaption>Illustratie: Tammo Schuringa</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Managementboekje Helemaal erg zijn alle inzichten over creativiteit. Als het woord creativiteit opduikt in een tweet, dan weet je dat er iets niet in de haak is:
‘Wanneer je de regeltjes buitenspel zet en de creativiteit de ruimte geeft, kunnen er mooie dingen gebeuren.’
De schrijver van dit inzicht had niet het doel om andere mensen een zetje de goede kant op te geven. Het maakt hem niet uit of andere mensen creatiever worden, hij wil een managementboekje verkopen. En de creatieveling die het citaat op Twitter retweette, interesseert het ook niets of hij er iemand die ‘creatief helemaal vastzit’ mee helpt. Deze twitteraar wil alleen maar ‘communiceren’ dat hij iemand is met een ‘open mind’ en een of ander ‘vrij beroep’. Het gaat hier niet om delen van informatie. Het gaat hier om profileren.
Nu moet ik eerlijk toegeven dat hier waarschijnlijk een deel van mijn irritatie vandaan komt. Ik heb verschillende boeken geschreven over vaderschap en het overkomt me regelmatig dat ik een journalist aan de telefoon krijg die me vragen stelt over het vaderschap. En hoewel ik On Bullshit van Harry Frankfurt nu al twee keer heb gelezen, betrap ik mezelf ook regelmatig op uitspraken waarbij je een uitroeptekentje kunt zetten om aan te geven dat ik uit mijn harige nek zit te zwetsen. Ik probeer het zo veel mogelijk te voorkomen. Maar…
Gedrag dat je bij jezelf probeert te onderdrukken, is irritant als je het iemand anders zonder scrupules ziet doen.
This is soooo true.
</div>

Gerard Janssen

Gerelateerd