<div class="lead">
Is Robbert Welagens nadrukkelijk literaire thriller Nachtwandeling zijn ironische antwoord op het circus van de Librisprijs? Verlate moordlust op papier voor het feit dat niet hij, maar Tommy Wieringa er in 2013 met die prijs vandoor ging?
</div>
De hoofdpersoon heet inspecteur Mudde. Hij is een bijna pensioengerechtigde man die alleen woont en vervreemd is geraakt van zijn vrouw en dochter, die in het hoge noorden (maar dan wel binnen het overzichtelijke Nederland) hun geluk zijn gaan beproeven. Hij kookt dagelijks voor zichzelf, want dat houdt een mens gezonder dan magnetronvoer, heeft zijn dochter hem geleerd. Hij rijdt in een vintage Volvo, waar hij danig mee in zijn sas is. Van moderniteit wil hij niet al teveel weten, zijn hem door zijn werkgever verschafte smartphone ligt ongebruikt in zijn bureaula. Bellen en sms’en op zijn eigen oude apparaatje volstaat. Inspecteur Mudde is kortom een echte ouderwetse diender, die leeft voor degelijk recherchewerk en vooral voor zijn hond Jochie.
<h3>Archetypisch collega&#8217;s</h3>
In inspecteur Mudde zijn al die andere bezonken, soms archetypische collega’s van hem samengebald, waarbij we niet alleen moeten denken aan Baantjers De Cock, maar ook aan commissaris Achterberg en inspecteur Arglistig, inmiddels bijna vergeten mannetjesputters uit het jeugdboekgenre.
Is dit écht, vroeg ik mij in het begin van Robbert Welagens eerste literaire thriller Nachtwandeling af. Want zijn held denkt en praat ook als een textbook-rechercheur. Niet alleen werkt hij systematisch aan de zaak die hij in Nachtwandeling krijgt toebedeeld – een prijswinnende schrijver wordt vermoord in de Amstel aangetroffen – maar ook zegt hij precies wat je van zo’n (uiteraard) op feiten toegespitste figuur zou verwachten. Zo herinnert Anke Bos, de manager van het Amstel Hotel waar de vorige avond de feestelijke uitreiking van de Sebriko-prijs plaatsvond, zich hoe twee jaar daarvoor de toenmalige winnaar Theo Pelder (in wie de ingevoerde lezer Tommy Wieringa herkent) in de Amstel dook, om een weddenschap: ‘Een overwinningsduik.’
Mudde zegt daarop, doelend op de een paar uur daarvoor onder mysterieuze omstandigheden te water geraakte, inmiddels morsdode schrijver Jacob van Herwijnen: ‘Nu is er geen sprake van een overwinningsduik.’ Nee. Haal je de koekoek. In een roman zou je denken: hoe laat je dat je hoofdpersoon uit zijn bek krijgen? Maar hier, in dit verhaal over deze uiterst conventioneel opgeloste moordzaak, past het naadloos.
<q class="pull-left">In een roman zou je denken: hoe laat je dat je hoofdpersoon uit zijn bek krijgen? Maar hier past het naadloos.</q>
En tegelijkertijd speelt Robbert Welagen (1981), auteur van zes opmerkelijk dunne romans met stevig soortelijk gewicht, ook een verneukeratief spel: eigenlijk laat hij in Nachtwandeling almaar via nadrukkelijke wink-winkjes weten dat hij een literaire schrijver is die zich vermeit in dit minder geachte genre. Dat zit al in de ingehouden licht-ironische, uiterst verzorgde manier van schrijven, die als relativerend want dempend element werkt bij de twee moordzaken en de cold case die inspecteur Mudde in het verhaal voor zijn kiezen krijgt.
Voorts maakt Welagen gebruik van het buitenstaanderschap van inspecteur Mudde in de literaire wereld: hij verwondert zich in alle redelijkheid over de codes, de opgepompte ego’s en inderdaad malle gebruiken. Aldus kaatst Muddes ontnuchterende commentaar over de literaire mores terug naar de daarin beter ingevoerde literaire lezer, voor wie Nachtwandeling mij toch meer geschreven lijkt dan voor de knoestige thrillereter. Een door Welagen ingezet staaltje dramatische ironie dus, waarin Mudde het gezond verstand vertegenwoordigt. De aldus ontstane blik in de spiegel is die van een onzelfgenoegzame verstandhouding tussen schrijver en lezer, over het hoofd van Welagens stro-pop Mudde heen.
<h3>Amusante pastiche</h3>
En nóg is homo ironicus Robbert Welagen niet uitgespeeld. Ongeveer op de helft van de hoogst amusante pastiche die Nachtwandeling is, staat deze passage:
‘Weinig jonge schrijvers van nu kunnen nog een goed verhaal vertellen. Sfeer en gevoelens, ja dat wel, maar een compleet verhaal met alles erop en eraan? Het is toch sneu dat auteurs, en niet alleen de jongste, steeds vaker trillerelementen in hun verhaal verwerken om spanning op te bouwen. Een goedkoop trucje bij gebrek aan echte, psychologische spanning. Het is tekenend voor de uitholling van de literatuur die al jaren gaande is.’ 
Dit zegt de eerste, old skool-uitgever van Jacob van Herwijnen, vanuit een zekere bitterheid. Zijn succesauteur heeft hem ingeruild voor een jongere collega-uitgever, die winst boven literaire kwaliteit stelt. Maar binnen Nachtwandeling vraagt deze passage ook aandacht, als een door de schrijver verordonneerde pas op de plaats voor het verhaal dat we aan het lezen zijn: is dit zelfkritiek van Welagen en is die gerechtvaardigd?
Het antwoord pakt dubbelzinnig en doorgefourneerd ironisch uit, helemaal Welagen dus: ja en nee. Ja, Welagen bedient zich van conventionele thrillerelementen. Ja, Nachtwandeling is spannend – dé eis waaraan thrillers in VN’s Detective en Thrillergids moeten voldoen. Op een zeker moment, ruim over de helft van het boek, dacht ik: nu kan Welagen toch niet meer met een nieuw personage als verdachte aankomen; een van deze zetstukken in het schaakspel moet de moordenaar zijn. Zo laat met een onbekende aankomen druist in tegen de conventies van het genre, waarin de butler het meestal gedaan heeft.
En toch doet Welagen dat, een nieuw personage introduceren, door Mudde te laten inzoomen op een foto bij Jacob van Herwijnen thuis en door hem beeld voor beeld het videoverslag van de uitreiking te laten bestuderen – meer zeg ik niet.
<h3>Verzwegen gebeurtenis</h3>
Maar de vraag of Welagens zelfkritiek van toepassing is, kun je ook ontkennend beantwoorden. Want ook al is de doortastende inspecteur Mudde een cliché, Welagen bouwt wel een andere psychologische spanning op, die geheel en al gericht is op de drijfveren achter de moordzaak. En op het motief van de semi-autobiografische Jacob van Herwijnen om een roman te willen schrijven over een slechts door twee personen – hijzelf en zijn moordenaar – herinnerde verzwegen gebeurtenis uit zijn verleden. Je zou kunnen denken dat Van Herwijnen zijn geweten wilde ontlasten, waar de moordenaar de waarheid wilde blijven toedekken – desnoods door de schrijver van die nog ongepubliceerde, voor de betrokkenen van toen gegarandeerd schadelijk uitpakkende roman uit de weg te ruimen. Maar met evenveel recht kun je zeggen dat Jacob van Herwijnen – door Welagen vernuftig geknutseld uit stukjes Adriaan van Dis, Arthur Japin en andere publiekslievelingen – misschien helemaal geen ethisch motief had, maar zijn adagium trouw bleef dat hij schrijft om te plunderen. Daarmee is hij even zelfzuchtig als zijn moordenaar. En door die eventuele opstelling – in dit door Welagen gebouwde spiegelpaleis – gaat de blik van de lezer vanzelf uit naar de schrijver.
<q class="pull-left">De schrijver is vernuftig geknutseld uit stukjes Adriaan van Dis, Arthur Japin en andere publiekslievelingen.</q>
Want is het niet ook zo dat Robbert Welagen in 2013 een shortlistgenomineerde was voor de Librisprijs, het jaar dat Tommy Wieringa er als winnaar met de cheque vandoor ging? Is Nachtwandeling niet zijn ironische antwoord op dit circus, waaraan deze verliezer met zijn fijnbesnaard, breekbaar gemoed eventjes overgeleverd was? Beticht ik daarmee Welagen in zekere zin van verlate moordlust op papier? Of zou het eerder zijn zoals zijn wijze inspecteur Mudde zegt: ‘Het is zelden de werkelijkheid die aanzet tot moord. (…) Denkbeelden, verhalen, wanen: die wel.’
<div class="info-box">
<a href="https://www.vn.nl/product/nachtwandeling-robbert-welagen" target="_blank">Robbert Welagen, Nachtwandeling,</a> Nijgh &amp; Van Ditmar, 237 p.
</div>