Interview Jan Siebelink
Jan Siebelink (69) is blij dat hij even niet meer over Im Garten des Vaters hoeft te praten. Op de Buchmesse werd hij volcontinu geïnterviewd over de vertaling van Knielen op een bed violen. Fundamentalisme is tenslotte een actueel thema. En zeshonderdduizend verkochte boeken, dat is ook in Duitsland indrukwekkend. Maar nu gaat het over zijn andere carrière: die van schoolmeester. Siebelink schreef de lofrede op het boek De gelukkige klas van Theo Thijssen, dat gratis wordt uitgedeeld in het kader van de actie Nederland Leest. Geen fraaie editie (‘waarom moet je nu weer kunnen zíén dat dat boekje gratis is’) maar wel uitstekend getimed, vindt Siebelink. ‘De crisis in het onderwijs dwingt ons om net als Theo Thijssen terug te keren naar de basis: de klas.’
Die kent Jan Siebelink als geen ander: meer dan veertig jaar lang werkte hij in het onderwijs. De jonge Jan Siebelink was heel ambitieus: zijn hoogste ideaal was het leraarschap aan een middelbare school. ‘Dat had een voor mij onbereikbare glamour. De vader van mijn vriendinnetje Gerda, met wie ik nog steeds getrouwd ben, was leraar aan een HBS. Dat was werkelijk een andere wereld. Die leraren speelden piano, gingen naar concerten. Advocaten en artsen uit de buurt kwamen over de vloer. Het was in mijn ogen de absolute elite. Toen ik eenmaal als leraar Frans voor de klas stond, was de leraar al veel van zijn status kwijtgeraakt.’
Puinhoop
Onderop beginnen, stapje voor stapje opklimmen: Jan Siebelink volgde de allerlangst denkbare weg door het onderwijs. Op het ULO, die verre voorloper van het huidige VMBO-T, werd de basis gelegd voor zijn liefde voor het Frans. Uiteindelijk zou dat via zijn roemruchte vertaling van J.K. Huysmans’ Tegen de keer leiden tot een promotie aan de universiteit van Leiden. De oorsprong van zijn keuze voor het Frans was nogal wrang, vertelt Siebelink. ‘We hadden op een leraar Frans, meneer De Beste, die had geen orde. Het was een puinhoop in zijn klas. Voor het eindexamen ULO moest je een gedicht uit het hoofd leren en staand opzeggen. Enfin, hij draaide zich om naar het bord om de beroemde regels van Verlaine te schrijven: Il pleure dans mon coeur / Comme il pleut sur la ville. Intussen regende het pijltjes en pennen die vlak langs zijn hoofd tegen het bord werden gemikt. Halverwege de tweede regel stopte hij, trok met zijn bezwete hand een spoor over het bord, en bleef heel lang zwijgend staan. Toen is hij de klas uitgelopen en nooit meer op school teruggekeerd.’
Kort na het dramatische incident zocht de vijftienjarige Jan zijn leraar op om hem te vertellen dat hij óók had meegedaan, en dat het hem erg speet. ‘Toen heeft hij mij, een jongen nog, in het Frans het gedicht “L’Albatros” van Baudelaire voorgelezen. Je weet, dat gaat over een stelletje zeelui die midden op de oceaan een albatros vangen. Als die machtige vogel vastgesnoerd op het dek ligt, is er niets over van zijn kracht en schoonheid. Veel later pas bedacht ik wat hij me daarmee over zichzelf wilde vertellen. Een paar dagen daarna is hij voor een trein gesprongen. Dat gedicht van Baudelaire, dat ben ik nooit vergeten.’
In zijn vroege verhalen over het school­leven, gebundeld in Laatste schooldag, portretteerde Jan Siebelink zijn collega’s ook vaak als tragische figuren. De hoofdpersoon, gemodelleerd naar de schrijver zelf, is een buitenstaander in de zelfingenomen, roddelende microkosmos van het Willem de Zwij­gercollege, een literaire herschepping van het Mar­nix College in Ede waar Siebelink les gaf. Hij ziet niet om in wrok, zegt Siebelink. ‘Ik vind alleen, net als meester Staal in het boek van Thijs­sen, dat er op school maar twee soorten mensen thuishoren: leraren en leerlingen. En dus géén managers, coördinatoren, en inspecteurs.’ Er is een passage in De gelukkige klas waarin er weer eens een oekaze van boven komt: de meesters moeten voor de inspectie een register bijhouden van de stof die ze de kinderen hebben aangeboden. Sie­be­link: ‘Een van Staals collega’s spreekt dan de profetische woorden: er staat ons nog veel beroerdigheid te wachten. Nou, die beroerdigheid, daar zitten we nog steeds middenin.’
Siebelink volgt de ontwikkelingen in het onderwijs met zwartgallige belangstelling. ‘We zijn sinds De gelukkige klas niet eens zoveel opgeschoten en er soms zelfs op achteruit gegaan. Wie krijgt er nu nog Frans en behoorlijk Engels op de basisschool? Je mag al blij zijn als je een meester hebt die het Neder­lands beheerst en een beetje kan rekenen. We zijn weer terug in de tijden van Thijs­sen. Als je eenmaal in de laagste regionen van het onderwijs verkeert, kom je nooit meer verder.’ Over de oorzaken van die teloorgang mogen de commissies-Dijsselbloem en ?-Rinnooy Kan dikke rapporten volschrijven, voor Siebelink staat de uitkomst van dat onderzoek allang vast. ‘Doorgeven wat wij weten aan onze kinderen is het belangrijkste wat er is. Maar de mensen die dat voor ons moeten doen zijn net zo lang beschimpt, veracht en onderbetaald dat iedereen die elders terecht kan, weg vlucht uit het onderwijs. Jonge onderwijzers staan voor zeer gecompliceerde, grote klassen met kinderen met een taalachterstand. En, zo blijkt telkens weer, met onvoldoende opleiding.’
Eén ziel
Het is zinloos om nostalgisch terug te blikken, zegt Siebelink, maar er is bij Theo Thijs­sen veel te vinden dat door jarenlange onderwijsvernieuwingen verloren is gegaan. ‘Kinderen krijgen van meester Staal behalve Frans en de onvoltooid tegenwoordige tijd ook waarden en normen mee. En er blijkt een heel precair evenwicht te bestaan tussen zo’n groep kinderen en hun meester, die soms tegen een burnout aan zit – al kende niemand toen die term. Hoe ze samensmelten tot een klas met één ziel, dat is iets magisch. De gelukkige klas is verdwenen, samen met de onvergetelijke leraar. Nee, die leraar moest van de onderwijshervormers een “teamplayer” worden, een “regisseur van het leren”, een “begeleider van het leerproces”. Ik was dat allemaal niet. Ik trok de deur van het lokaal achter me dicht en dan vertelde ik waarom Madame Bovary een schitterend boek is. Daar had ik niemand bij nodig.’
Leraar Jan Siebelink overleefde alle agogen en andragogen die in de jaren zeventig de school overnamen. ‘Ik wist: ik ga vannacht weer een mooi verhaal schrijven. Dat was mijn troost. De meeste leraren zijn overlevers, die denken: laat die managers maar, als ze niet opletten, doe ik het gewoon op mijn manier. Precies als meester Staal en zijn collega’s een eeuw geleden. Maar ik heb ook veel leraren afgebrand of doodziek zien vertrekken.’
De basisvorming maakte hij mee, maar tot zijn genoegen miste Siebelink de invoering van het studiehuis en het nieuwe leren. Hij ziet nu een kentering ten goede. ‘Ik heb het naïeve idee dat er een halt komt aan de vele onzin die over ons is uitgestrooid. Al heb ik weinig vertrouwen in die onderwijscommissies. Er zou iemand in moeten zitten van wie de partner door al die “vernieuwingen” de vernieling in is geholpen. Wal­la­ge, Ginjaar-Maas, Van Ke­me­na­de zouden dan voor de rechter kunnen worden gedaagd. Maar er zijn te ?véél schuldigen, want ook in het parlement of door de vakbonden is nooit gezegd: tot hier en niet verder. De huidige fractievoorzitter Jac­ques Ti­che­laar heeft als vakbondsman nog gelobbyd voor de invoering van het studiehuis.’ Sarcastisch: ‘Het kost hem ongetwijfeld geen enkele moeite om dat straks aan zijn ondergeschikte Dijs­sel­bloem uit te leggen.’
Openbare vernedering
In zijn nieuwe boek zal Jan Siebelink nog eenmaal terugkeren naar het onderwijs, vertelt hij. ‘Er zijn in mijn werk twee stromen. Eén is de familie, de afkomst, het kleine middenstandsgezin dat het heel moeilijk heeft. Die is uitgemond in Knielen op een bed violen. Daarnaast is er de andere lijn, het schoolleven. Nu ik al weer een tijd van school ben en het slagveld overzie, kan ik die stroom laten eindigen in een roman à la Vestdijks Terug tot Ina Damman. Met een tragische liefdesgeschiedenis tussen een jonge leraar en een leerlinge. Ik verhuis daarvoor mijn school in Ede naar het prachtige Gymnasium Haga­num in Den Haag.’ Dat hij ooit diep beledigd een collega het ziekenhuis in sloeg, zal hij zeker verwerken in het boek. Net als de openbare vernedering door de rector, tijdens diens nieuwjaarstoespraak. ‘Ik had volgens hem de school te schande gemaakt met een verhaal over een overspelige rector.’
Siebelink bleef op school gehandhaafd, maar wel als outcast. ‘De dag na die vernedering ben ik met mijn leerlingen permanent in een afgelegen, stoffig lokaal getrokken. Je kon er de bel niet eens horen. Ik heb me nooit meer in de docentenkamer vertoond. Een enkele keer kwam er een collega langs om te vertellen dat hij het toch wel jammer vond dat hij me niet had gesteund, toen. Het kon me niet schelen, ik had genoeg aan mijn leerlingen en aan mijn Franse lokaal – mijn eigen gelukkige klas.’
Tussen 19 oktober en 16 november krijgen leden van de Openbare Bibliotheek en leerlingen aan het voortgezet onderwijs een gratis exemplaar van ‘De gelukkige klas’ van Theo Thijssen