<div class="lead">
Psylocybine tegen doodsangst bij kankerpatiënten,  mdma tegen posttraumatische stress-stoornis en xtc als relatietherapie. De therapeutische werking van psychedelica wordt herontdekt. Amerika, land van de &#8216;War on Drugs&#8217;, loopt voorop.
</div>
Het is even wennen: de taal waarmee Dinah Bazer haar hallucinaties beschrijft, lijkt onverenigbaar met de vrouw die tegenover me staat. Bazer is 68, een middenklasse vrouw uit Brooklyn. Met drugs had ze geen ervaring, een mescalinetripje in een grijs studentenverleden uitgezonderd. Tot ze als oudere vrouw psilocybine, de werkzame stof in paddo’s, innam. Als Bazer haar verhaal vertelt, lijkt ze aanvankelijk de heftigheid van een bad trip te beschrijven. Ze lag op de bank in een huiselijk ingerichte kamer op New York University, met een oogmasker op en een koptelefoon waaruit klassieke muziek klonk. Naast haar zaten haar therapeuten Tony en Michelle. Het leek heel veilig. Tot de psilocybinepil zijn werk deed. Ze raakte gedesoriënteerd, in paniek. Ze herinnerde zich dat haar begeleiders in de kamer aanwezig waren. Ze stak haar hand uit en Tony greep die vast terwijl hij almaar geruststellend herhaalde: laat het gaan, go with it. ‘Toen zag en voelde ik mijn eigen angst. Het was een zwarte massa onder mijn ribbenkast, gek genoeg niet op de plaats waar de kanker had gezeten. Ik werd ineens zo kwaad op de angst. “Get the fuck out!” schreeuwde ik. “Ik laat me niet door jou opeten.”’ En weg was het. Ze zag prachtige kleuren als in Perzische tapijten. Een gevoel van liefde stroomde over haar heen, alsof ze erin baadde, liefde voor zichzelf, haar gezin, de kosmos. ‘Het was de meest magische ervaring die ik in mijn leven heb gehad. De angst is nooit teruggekeerd. Soms, als ik me een beetje ongerust voel, ga ik op de bank liggen en luister naar dezelfde muziek. Dat heeft direct een kalmerend effect.’
Dinah Bazer had zich opgegeven bij New York University om deel te nemen aan een experimenteel onderzoek naar het therapeutische effect van psilocybine op kankerpatiënten die lijden aan een overweldigende doodsangst. Ze was voor controle bij haar oncoloog toen de doktersassistente vroeg hoe het met haar ging. Dinah barstte los. Lichamelijk voelde ze zich goed, ze had de chemobehandeling voor de eierstokkanker doorstaan, maar psychisch was ze een wrak. ‘Ik leefde in doodsnood, overtuigd dat ik zou sterven. Ik kon het niet van me afzetten, de angst was alle facetten van mijn leven binnengedrongen.’ De doktersassistente gaf haar een brochure over het medisch wetenschappelijke onderzoek van NYU. ‘Ik ben haar zo dankbaar,’ vertelt Bazer, ‘het heeft m’n leven gered.’
Ik ontmoet Dinah Bazer op een symposium gewijd aan wetenschappelijk onderzoek naar psychedelica in Manhattan. Het is de negende keer dat stichting Horizon een dergelijk symposium organiseert. Het publiek, zo’n achthonderd mensen, is gemêleerd: veel studenten, therapeuten, wat oudere hippies en wetenschappers in keurige pakken die hun lezingen met powerpointpresentaties ondersteunen. 
<q class="pull-right">In een klinische setting is mdma absoluut veilig.</q> 
Stephen Ross is er een van. Hij leidt de Psilocybin Cancer Anxiety Study, zoals het NYU-onderzoek officieel heet. Ross heeft behalve collega’s ook drie participanten, onder wie Bazer, meegenomen. Deze fase van het onderzoek wordt nu klaargemaakt voor publicatie. Hoewel de studie klein was, 29 participanten, was ze rigoureus volgens de wetten van medisch wetenschappelijk onderzoek opgezet. Patiënten noch therapeuten wisten of het pilletje psilocybine bevatte of een placebo was. Het succes van de behandeling met psilocybine, gemeten in effectgrootte, was volgens Ross ‘indrukwekkend’.
‘Het is iets wat ik steeds vaker hoor,’ zegt Neal Goldsmith, psychotherapeut in New York en een van de organisatoren van het Horizon symposium. ‘De data uit de studies zijn soms haast niet te geloven, zo overtuigend zijn ze.’ Goldsmith refereert vooral aan het psilocybine/kankeronderzoek en het mdma/posttraumatische stress-stoornis-onderzoek, studies die het verst zijn gevorderd. ‘Neem ptss,’ zegt Goldsmith. ‘De medische wereld heeft er geen antwoord op. We geven patiënten valium, xantax of prozac, maar echt werken doen die medicijnen niet. Mdma werkt wel. Een vrouw die als kind seksueel misbruikt werd door een oom en 25 jaar lang niet het huis uit durfde, komt nu weer buiten. Dat is genezing. Laten we wel wezen: de psychiatrie kan zelden iets genezen. Dus dit is echt bijzonder. En het is heel hoopgevend.’
Neal Goldsmith noemt de interesse van wetenschappers voor het therapeutisch gebruik van psychedelica ‘een renaissance’. In de twintigste eeuw, vooral in de periode 1950-1970, was wetenschappelijk onderzoek naar hallucinogenen wijdverspreid. Lsd en paddo’s waren legaal en topwetenschappers onderzochten of de middelen gebruikt konden worden in de behandeling van depressie, alcoholverslaving, angststoornissen en zelfs schizofrenie. Een van de bekendste voorstanders van lsd was Bill Wilson, medeoprichter van Alcohol Anonymous, die onder begeleiding van een arts met lsd experimenteerde. Wilson was zo enthousiast over zijn eigen ervaring dat hij overwoog om lsd als afkickmiddel aan te bevelen, omdat het middel tot een dieper bewustzijn aanzette, wat de ontslaving zou bevorderen. Wilsons AA-vrienden voelden er echter niet voor om alcoholverslaving met een ander middel te bestrijden en ketsten zijn idee af. 
Michael Bogenschutz herinnert aan die geschiedenis als hij vertelt over zijn onderzoek (aan NYU en de Universiteit van Nieuw Mexico) naar psychedelica als middel tegen alcoholverslaving. Bogenschutz koos in plaats van lsd voor psilocybine omdat de tijdsduur van een trip korter is, wat beter werkt in een klinische omgeving, maar ook omdat lsd nog steeds een gestigmatiseerd middel is. Net als andere onderzoekers groef Bogenschutz in het in de vergetelheid geraakte historische onderzoek naar indicaties voor zijn eigen studies (Stephen Ross zegt dat hij zichzelf soms een archeoloog voelt). Hij vond een Canadese studie uit 1953, die, hoewel het onderzoek geen controlegroep had, indrukwekkende resultaten toonde.
Maar aan alle research naar psychedelica, hoe hoopvol ook, kwam een abrupt einde toen begin jaren zeventig president Richard Nixon de war on drugs inluidde. Psychedelica werden bij de wet verboden, ze werden geclassificeerd als middelen zonder enige medische waarde. Het was de counterculture revolution van de jaren zestig die de autoriteiten tot een algeheel verbod aanzette.
Ook in Nederland kwam de therapeutische toepassing van lsd tot stilstand. Lsd viel sinds 1966 onder de Opiumwet, maar therapie met lsd was nog wel toegestaan. De Leidse hoogleraar psychiatrie Jan Bastiaans was een van de weinigen in Nederland die lsd gebruikte in de psychotherapeutische behandeling van patiënten. De documentaire Begrijpt u nu waarom ik huil? van regisseur Louis van Gasteren over Bastiaans’ behandeling van patiënten met KZ-syndroom was in 1969 een media-event. Het liep niet goed af met Bastiaans. Volgens critici was zijn werk niet wetenschappelijk onderbouwd en toen later een jonge heroïneverslaafde vrouw overleed die Bastiaans privé had behandeld met het psychedelicum ibogaïne, was het definitief afgelopen met zijn werk. Joost Breeksema, voorzitter van Stichting Open, een soort Nederlandse evenknie van Horizon, die lezingen en symposia organiseert over wetenschappelijk onderzoek naar hallucinogenen, denkt dat het ‘Bastiaansmodel’ het onderzoek in Nederland geen goed heeft gedaan. ‘Maar het gebrek aan onderzoek in Nederland is, vermoed ik, een combinatie van onbekendheid met de research en de conservatieve houding van wetenschappers. Nog steeds hebben psychedelica voor veel mensen de associatie met de jaren zestig en met muziek en veel minder met een interessante stof die ons iets kan leren over bewustzijn of gebruikt kan worden als hulpmiddel bij de behandeling van psychische aandoeningen. Het begint wel iets te veranderen met het nieuws over de goede resultaten van de onderzoeken. Ook omdat blijkt dat je het veilig kunt doen in een klinische universiteitssetting.’
<h5>Xtc voor relatietherapie</h5>
Als Rick Doblin het podium van Cooper Union opstapt, staat het publiek massaal op voor een ovatie. Neal Goldsmith introduceert Doblin als de man die als geen ander verantwoordelijk is voor de renaissance van de psychedelica. Doblin is de oprichter van de non-profit Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies (MAPS). MAPS is uitgegroeid tot een organisatie die met miljoenen dollars wetenschappelijk onderzoek naar hallucinogenen ondersteunt. Doblins oorspronkelijke interesse dateerde uit de jaren zestig. Hij wilde weten wat de research aan Harvard van Leary en diens medewerkers had opgeleverd en ontdekte dat het veel gecompliceerder was dan in die tijd werd voorgesteld (bad trips werden bijvoorbeeld verzwegen). Dat bracht Doblin tot het idee dat wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd volgens de moderne methodes de enige weg was om hallucinogenen als medicijn te legaliseren. Hij concentreerde zich op mdma, de werkzame stof in xtc. Mdma was ontwikkeld door de wetenschapper Alexander Shulgin, die het aan zijn vrienden in de therapeutische gemeenschap gaf. Zij pasten het toe in relatietherapie omdat het middel patronen van confrontatie en beschuldiging doorbreekt. Echtparen luisterden naar elkaar en konden elkaar vergeven.
Jarenlang ging het goed en bleef het middel tot de behandelkamer beperkt, tot iemand op het idee kwam om mdma te marketen als een partydrug onder de naam ‘ecstasy’ (xtc). De overheid greep in en classificeerde ecstasy in 1985 als een schedule 1 drug, waaronder ook heroïne en cocaïne vallen. Therapeuten en activisten, onder wie Rick Doblin, deden nog een poging om ecstasy via de rechter in een lagere categorie geplaatst te krijgen, wat het gebruik van mdma als therapeutisch hulpmiddel zou toestaan, maar de strijd was verloren.
Doblin richtte MAPS op en verzette zijn actieterrein naar de Food and Drugs Administration (FDA), de overheidsinstantie die research naar nieuwe medicijnen aan strikte regels en procedures onderwerpt. Uiteindelijk kreeg hij toestemming voor een klein onderzoek. Inmiddels werft MAPS fondsen voor een fase 3-studie, de cruciale stap voordat de FDA een middel goedkeurt als medicijn. Doblin ziet de toekomst al voor zich: goedkeuring van de FDA in 2021 en dan een netwerk van ‘psychedelische therapieklinieken’.
<h5>Goed nieuws voor vrouwen</h5>
Later legt Doblin mij uit waarom juist mdma een kans maakt op de begeerde medicijnstatus: ‘Mdma heeft een veel mildere werking dan andere hallucinogenen. Er is minder kans op neveneffecten als paniekaanvallen. Het is eenvoudiger te integreren in de mainstream omdat het niet ver afstaat van het normale bewustzijn. In fase 3 van de studie gaan we therapeuten trainen in het gebruik van mdma. Het is belangrijk dat ze zelf ervaring hebben met mdma, opdat ze patiënten effectiever kunnen bijstaan. Het leek ons dat psychiaters en therapeuten zelf bang zouden zijn om lsd of psilocybine te gebruiken. Mdma is minder gestigmatiseerd. De overheid heeft ons daarbij een dienst bewezen. Dankzij de honderden miljoenen dollars die de overheid heeft uitgegeven aan onderzoek naar de neurotoxiteit van mdma, weten we ook dat de gevaren veel vaker iets te maken hebben met de setting of de kwaliteit van de pil dan met mdma zelf. In een klinische setting is mdma absoluut veilig.’
Over de resultaten van het onderzoek naar de behandeling van ptss met mdma is Doblin even lyrisch als Neal Goldsmith. Uit het fase 2-onderzoek bleek dat twee therapeutische sessies met mdma al resultaat boekten. Als uit de volgende fase, waaraan veel meer patiënten zullen deelnemen, dezelfde effectgrootte blijkt, dan heeft MAPS een revolutie ontketend in de psychiatrische behandeling van mensen met een stress-stoornis. Vooral voor vrouwen is dat goed nieuws. Zoloft en Paxel, de medicijnen voor ptss die door de FDA zijn goedgekeurd, hebben om onverklaarbare redenen op vrouwen heel weinig effect. Het is ook goed nieuws voor de duizenden oorlogsveteranen die aan ptss lijden. Dit is een categorie patiënten waarop MAPS zich met name concentreert, wat de organisatie veel positieve pers heeft opgeleverd.
Over eventuele tegenwerking van de farmaceutische industrie maakt Doblin zich geen zorgen: ‘Welnee. Dit is een David en Goliath-verhaal. Big farma denkt dat het niets te vrezen heeft van het pietepeuterige MAPS of het al even kleine Heffter Instituut (ook een non-profit die wetenschappelijk onderzoek steunt, FV). Ze denken niet dat wij het voor elkaar zullen krijgen om de farmaceutische markt op te gaan.’ 
<q class="pull-right">Geïnspireerd door de jaren zestig is de nieuwe psychedlische generatie in de ban van het medische model</q>
‘Fase 3 klinische onderzoeken zijn duur,’ zegt Joost Breeksema. ‘Het kan tientallen miljoenen euro’s kosten. Die worden meestal betaald door de farmaceutische bedrijven. Omdat een middel als mdma oud is en er geen patent op zit, is de interesse van de industrie om het te ontwikkelen zodat het door de geneesmiddelenwet komt en gebruikt mag worden door therapeuten nihil.’
Breeksema en Doblin denken dat de Amerikaanse traditie van non-profitorganisaties de VS een voorsprong geeft in het psychedelisch wetenschappelijk onderzoek. Grote researchuniversiteiten spelen ook een rol. NYU gaat samen met Johns Hopkins University en UCLA een fase 3-onderzoek opzetten naar de therapeutische psilocybinebehandeling van terminale kankerpatiënten. Geld van de overheid is er niet. ‘Het is een paradox,’ zegt Doblin, ‘de non-profitcultuur in de VS maakt het mogelijk dat mensen geld aan ons schenken dat ze van hun belasting kunnen aftrekken, terwijl wij met wetenschappelijke methodes de war on drugs aanvechten.’
In Nederland worden nu pas de eerste kleine onderzoeken uitgevoerd. In Groningen wordt orale ketamine gegeven in een onderzoek naar therapeutische behandeling van depressie. Maar echt psychedelisch onderzoek is het niet, omdat de doseringen heel laag zijn. En in Nijmegen wordt al enige tijd getracht om een trial op te zetten die ibogaïne wil bestuderen als middel voor opiaatverslaving. In de rest van Europa wordt alleen in Zwitserland en Engeland onderzoek verricht. Het Imperial College in Londen doet interessant hersenonderzoek met neuro-imaging technieken als fMRI om te onderzoeken wat er precies gebeurt in de hersenen als een patiënt een psychedelisch middel krijgt toegediend. Ook dat onderzoek wordt gedeeltelijk gesteund door een Britse non-profit. ‘In Nederland hebben we niet die traditie om publieke gelden aan te boren buiten de overheid om,’ zegt Joost Breeksema van Stichting Open. ‘Er wordt door de grote overheidsprogramma’s wel geld uitgegeven aan bijvoorbeeld onderzoeksprogramma’s naar mdma, maar de focus is voornamelijk de schadelijkheid ervan. Als je het vergelijkt met het onderzoek naar de positieve effecten, dan staat het in geen verhouding.’ Jammer, verzucht hij. Vooral omdat de interesse in Nederland voor wetenschappelijk onderzoek naar hallucinogenen toeneemt. De lezingen die Stichting Open organiseert trekken een groot publiek. Bij het laatste symposium in Amsterdam moest Stichting Open honderden mensen teleurstellen. Er was gewoon niet genoeg plaats.
Die brede publieke belangstelling voor psychedelica voedt Rick Doblins optimisme. Geïnspireerd door de jaren zestig, gevoed door de menselijke wens naar transformerende ervaringen, is de nieuwe psychedelische generatie in de ban van het medische model. Ze is, gezien de geschiedenis van de War on drugs, gewend om te wachten en te accepteren dat de medische applicatie van psychedelica restrictief zal zijn.
Neal Goldsmith gelooft dat medisch gebruik van hallucinogenen uiteindelijk zal leiden tot een brede maatschappelijke acceptatie, niet zo heel verschillend met wat er met marihuana is gebeurd. ‘Gewone burgers, geen patiënten, zullen op een dag zeggen: hé samenleving, je hebt bewezen dat psychedelica veilig gebruikt kunnen worden; bedenk nu een methodiek om het gebruik voor iedereen te garanderen.’ 
Misschien is Rick Doblins toekomstvisioen van psychedelische klinieken nog niet zo gek. Een veilige plek voor iedereen om te trippen.

Gerelateerd