Eten tegen melancholie
Een enkeltje Venray, dat kregen Limburgers als ze raar deden buiten carnaval om. Dat kunnen ze wel in het katholieke zuiden: de waanzin een plekje geven. Gekken en dwazen gingen naar de Zusters en Broeders van Liefde. Vrouwen naar Sint Anna, mannen naar Sint Servaas. De zusters en broeders zijn nu weg, maar de gekken en dwazen mochten blijven. In Venray, Gent, Vught. Als ik in het oude Sint Servaas de tentoonstelling over dwangbuizen, lobotomie en elektroshocks heb bekeken, kom ik buiten een levend museumstuk tegen. Ik groet hem met ontzag. Alsof je in het Rijksmuseum opeens Jan Six tegenkomt. Het is een onvervalst goede zot, dit exemplaar. Het echte werk. Hij zwalkt alsof zijn benen uiterst links aan zijn romp hangen, en in zijn hand klemt hij een kadetje. ‘Ga ik opeten,’ zegt hij met dikke tong. ‘Doe maar fijn,’ knik ik. Hij doet me denken aan de gek die ik als kind in ons tuinhuisje aantrof. Een patiënt uit de instelling om de hoek. Wilde blik, groot haar, in zijn klauw een kaaskorst. Hij had de vuilniszakken opengetrokken, want hij zocht zijn moeder. Die kaaskorst was alvast wat.
Nu denk ik niet dat deze patiënten honger hadden, maar korsten en kadetjes – dat deden ze vroeger beter. In de negentiende eeuw konden rijke idioten zich vrijwillig laten opnemen. Eindeloos zwelgen in melancholie: het mocht wat kosten. Op oude foto’s zie ik met linnen gedekte tafels. De eetzaal van de eerste klas in Venray leek een beetje op die van het Centraal Station in Amsterdam. Ornamenteel, palmen, soepterrines. Maar ook de gewone gek at er goed.
‘Die met krankzinnigheid zijt begaafd, worden hier gespijst en gelaafd,’ was een spreuk boven de poort van een Amsterdams gesticht. In het dolhuis van Utrecht stond al in de zeventiende eeuw runderhutspot met pruimen en rozijnen op het menu. In Birmingham aten gekken in 1871 een stuk gezonder dan de gemiddelde Engelsman nu: 250 gram gebraden vlees van eigen boerderij, 450 gram groente, soep en brood erbij, ter afwisseling vis, wild, gevogelte, en rabarber, appels, boontjes, rapen en schorseneren in overvloed.
Ook in het West Riding Lunatic Asylum, een beroemd gesticht met doctoren uit de kringen van Darwin, werd uitbundig getafeld. Maar dat was toen. In 1984 stierven in West Riding in één klap negentien patiënten door voedselvergiftiging. Journalisten van de Sunday Times vonden vooral kakkerlakken en ratten in de keuken.
Vergaan was de glorie van de gek. In de jaren zeventig had men immers besloten dat gek eigenlijk doodgewoon was, dus daar hoorde een doodgewoon prakkie bij. Van een bezoek aan een vriendin in Santpoort in de jaren negentig herinner ik me lusteloze casinoboterhammen met pindakaas, en dat was nota bene op de afdeling eetstoornissen, waar jonge meiden weer moesten leren van eten te genieten.
Waanzinnigen met goede smaak, je hoort ze niet meer. Je hoort wel van kotsende meisjes en dwangvoeding, en de lijst met eetstoornissen is lang: van hyalophagia (glas eten) tot het Rapunzelsyndroom (je eigen haar opeten.)
Een pil is net zo makkelijk voorgeschreven als door te slikken, maar is er geen lekker eten dat helpt tegen de melancholie? Genoeg onderzoek toont het verband aan tussen het eten van te weinig vis (omega 3) en depressiviteit. Vervang je die omega 3 door geraffineerde suikers en verzadigde vetten, dan werkt dat schizofrenie in de hand. Chronisch treurigen blijken verder met een tekort aan vitamines B1, B2, B3 en C te kampen. Foliumzuur helpt tegen angsten, selenium tegen prikkelbaarheid, zink tegen verwarring. Terug, dus, naar het menu van 1871: rabarber, koolraap, boontjes, schorseneren, appels, vis, gevogelte en schapenvlees bevatten – toevallig?– veel van deze voedingsstoffen. En vergeet de salie niet, goed voor de concentratie, en de saffraan aldus de Brabander Dodoens in zijn Cruydtboeck: ‘saffraen neemt de swaerigheydt des hoofts wegh, ende verheught de mensche, ende doet hem alle droefheydt aen een sijde laeten.’
Zelf maken: stoofpotje van zalm met safraan, salie en vrolijke groente
&#8211; 350 gr zalmfilet
&#8211; 1 el boter
&#8211; 1 venkelknol
&#8211; 2 wortelen
&#8211; 1 grote aardappel
&#8211; 2 schorseneren
&#8211; 1 koolraap
&#8211; 2 knoflookteentjes
&#8211; 1 gram saffraan
&#8211; 200 ml witte wijn
&#8211; 200 ml visbouillon
&#8211; 1 el tomatenpuree
&#8211; tijm, salie
Schil de groente (behalve de venkel). Snij de aardappel in schijfjes, de wortelen, schorseneren en raap in reepjes. Was de venkel, snij in kwarten. Snij de knoflook fijn. Breng de groente, behalve de venkel, in de wijn, bouillon en 200 ml water aan de kook, draai vuur laag om te sudderen. Voeg saffraan, tomatenpuree en tijm toe. Voeg als de aardappel gaar is, de venkel toe. Snij de zalm in stukken, bak de salie in de boter, dan voorzichtig de zalm. Voeg dit toe aan de groente en laat nog vijf minuten meestoven. Voor het serveren kunt u eventueel de vis en de groente apart houden en de saus binden met maïzena.
Verder doordraaien:
Een gewaarschuwd mens telt voor twee: op www.hospitalfood.tumblr.com vindt u foto&#8217;s van ziekenhuismenu&#8217;s over de hele wereld. De treurigste bordjes komen uit Polen, de smakelijkste uit landen rond de Middellandse zee. Hoofd erbij houden? Kookboeken voor een beter humeur zijn er genoeg. Zoals The Food Mood Solution (John Wiley and Sons) van Jack Challem met recepten tegen depressies, angststoornissen en woede, of Food for the Soul (Terra), gerechten om blij van te worden van Anna de Leeuw.
Schrijfster Marente de Moor kookt elke week een historische maaltijd