Column

Fascinerend vind ik de gang van zaken rond de verkiezingen in de Verenigde Staten. Nou weet ik dat er in Nederland altijd buitenproportioneel veel aandacht is voor wat er zich over de plas afspeelt, veel meer dan bijvoorbeeld bij onze eigen Europese verkiezingen. Maar dit jaar vind ik dat terecht. Wat zich nu aftekent, is een botsing van wereldbeelden, waarvan wij hier in Nederland nog veel kunnen leren. Dat heeft met twee dingen te maken, namelijk de term vrijheid en de uitspraak ‘we can’t go back’.
Vrijheid wordt al decennia door de Republikeinen begrepen als geen overheidsbemoeienis. Een negatief vrijheidsbegrip waarbij iedereen het maar zelf moet en mag uitzoeken. Vrijelijk en zonder restricties de dingen kunnen doen die je wilt. Volledige eigendomsrechten over alles wat je bezit. Positief voor degenen die iets hebben, negatief voor hen die niets hebben. Het concept van vrijheid van Harris is een ander begrip. Hier gaat het om zelfbeschikking en om het bieden van mogelijkheden iets van het eigen leven te maken. En daar is af en toe zeker hulp bij nodig.
Er sluimert onder het oppervlak van deze nieuw gecaste versie van vrijheid ook die andere belofte: ‘We’re not going back’. Natuurlijk heeft dit betrekking op abortus, het herroepen van Roe v. Wade, maar ook op de drang bij velen om terug te gaan naar een tijd waarin alles beter leek, of in ieder geval een stuk overzichtelijker.
<blockquote>Een opgehemeld verleden is niet meer dan een toekomstfopspeen voor het electoraat.</blockquote>
Ook in Europa en Nederland clashen diezelfde wereldbeelden. Populistisch of conservatief rechts heeft een geïdealiseerd beeld van het verleden waarnaar we terug zouden moeten gaan. Een fata morgana waar alles wat goed was in het verleden wordt uitvergroot en de rest wordt vergeten. Een dergelijke belofte is niet meer dan een toekomstfopspeen voor het electoraat. Progressieve partijen daarentegen kijken naar voren, maar slagen er onvoldoende in duidelijk te maken wat dan zo aantrekkelijk is aan een onzekere toekomst.
Twee zaken spelen een dominante rol in die strijd. Ten eerste dat overheidsingrijpen per definitie wordt gezien als iets negatiefs. Dat een overheid persoonlijke vrijheden inperkt als ze bijvoorbeeld de vrijheden van minderheden beschermt. Daarnaast het idee dat de toekomst beangstigend is. Dat we vooral wat te verliezen hebben en weinig te winnen. Dan blijven we graag hangen in een vermeend veilig verleden.
Dat verhaal doorprikken lukt alleen als kiezers duidelijk wordt gemaakt dat de toekomst nooit een vlucht naar het verleden kan zijn en dat de overheid én de samenleving er samen voor staan om die onzekere toekomst aan te gaan.
Dat is de grensverleggende, vooruitstrevende vertelling die op dit moment wordt getest, denk ik. Of het zal aanslaan, is de vraag. Er valt de komende weken nog genoeg te trollen en te verdraaien. En die strijd zal vooral gaan over vrijheid: de vrijheid om het beste voor allen te realiseren in een onzekere wereld, of de vrijheid voor iedereen om te doen of laten wat goed dunkt en waarbij elke overheidsmaatregel gezien wordt als inbreuk op die vrijheid. De uitslag is vooralsnog uiterst ongewis. Maar als we iets kunnen leren uit het verleden, is dat de wens om terug te keren naar hoe het vroeger was, nooit en te nimmer een succesvolle toekomst heeft opgeleverd.

De toekomst kan geen vlucht naar het verleden zijn