Profiel

Zes weken geleden was cabaretier Theo Maassen te gast in De Wereld Draait Door om te praten over Doodslag, een film waarin hij een ambulancebroeder speelt die in de problemen komt nadat hij, per ongeluk, een jongen doodslaat. Er trad een interessant Droste-effect in werking. In de film, die grotendeels draait om de vraag hoe we moeten omgaan met hufterig gedrag, is een belangrijke rol weggelegd voor een populaire cabaretier die in datzelfde DWDD ziekenbroeders aanspoort van zich af te meppen wanneer ze worden belaagd. Nu zat hij, de populaire cabaretier, tegenover Prem Radhakishun, de immer ongezouten tafelheer die kort daarvoor had verkondigd dat je op heterdaad betrapte inbrekers dood mag slaan. Een ‘abjecte’ uitspraak, vond Maassen, ‘en strafbaar, volgens mij’. Hij concludeerde dat zijn film door die opmerking was ‘ingehaald door de werkelijkheid’. En, zei hij: ‘Ik denk dat geweld en hufterigheid daardoor alleen maar escaleert.’

Naar goed DWDD-gebruik bleef het gesprek niet lang hangen bij het daadwerkelijke onderwerp – de rol die de media spelen bij de vermeende ‘verhuftering’ van Nederland. Radhakishun begon te betogen dat de overheid burgers niet langer beschermt, dat we de ‘maatschappij moeten terugveroveren’, en als bewijs daarvoor voerde hij aan dat hij zelf op straat regelmatig belaagd werd. ‘Ik heb nooit dat soort problemen,’ kaatste Maassen terug. ‘Ik ben geen psycholoog, maar ik denk wel dat jij het type mens bent dat heel veel behoefte heeft aan vijanden. Anders kun je helemaal niet existeren.’ Van dat type waren er meer voorbeelden, stelde de cabaretier, en hij noemde Geert Wilders, Theo van Gogh en Pim Fortuyn. ‘Zoals ik veel meer behoefte heb aan vrienden, floreren zij op het moment dat ze ruzie hebben.’

Waarschijnlijk was die opmerking tegen het zere been van tenminste één kijker, want de volgende ochtend verscheen op het weblog GeenStijl een stukje van een andere zeer populaire cabaretier: Hans Teeuwen. ‘Het streven moet zijn: zo weinig mogelijk vijanden maken,’ schreef Teeuwen sarcastisch. ‘Als dat ten koste gaat van de scherpte in het debat, moeten we dat zien als een offer dat we brengen voor de vrede.’ Types als Van Gogh en Fortuyn, die zo nodig discussie en debat wilden, die altijd maar andermans ongelijk wilden aantonen ‘met argumenten en dat soort onzin’, hadden volgens Teeuwen ‘de sfeer in ons land verpest’. Zijn oplossing: ‘Laten we allemaal de computer de deur uitdoen en meningen mijden en praten over vriendschap en liefde. Intellectuele luiheid brengt vrede. Scherp debat leidt tot moord. En wie wil dat nou? Kusjes, Hans Teeuwen.’

Überlinkse goetmenskringen

Wat was hier aan de hand? Theo Maassen (45) en Hans Teeuwen (44) zijn de twee populairste, en waarschijnlijk de beste en belangrijkste cabaretiers van Nederland. In een land dat zo verslingerd is aan cabaret als het onze, hebben hun woorden gewicht. Temeer daar zij zich de afgelopen jaren allebei publiekelijk hebben uitgelaten over grote thema’s. Jarenlang waren ze goed bevriend en werden ze vaak in één adem genoemd. Staan zij nu tegenover elkaar in de discussie tussen pleitbezorgers van de vrijheid van meningsuiting versus degenen die zich zorgen maken over de ‘verhuftering’? Is de een verhard en verrechtst, terwijl de ander, om een GeenStijl-reaguurder aan te halen, in ‘überlinkse goetmenskringen’ is beland?

Ongetwijfeld ligt het genuanceerder. Maar zelf hebben ze geen zin of tijd om er verder op in te gaan. Teeuwen laat weten dat zijn ingezonden stukje alles is wat hij erover kwijt wil, Maassen zegt de reactie niet te hebben gelezen – hij heeft geen computer. Het is opvallend dat ook een aanzienlijke lijst collega’s en vrienden niet de behoefte voelt iets over hen of over hun werk te zeggen. Volgens film- en televisieproducent Gijs van de Westelaken, goed bevriend met Teeuwen, is dat nu eenmaal een typerend trekje van de cabaretwereld. ‘Ze bekijken elkaar allemaal met argusogen,’ zegt hij lachend. ‘Het zijn over het algemeen eenlingen die heel vriendelijk met elkaar omgaan, maar ondertussen de ander helemaal niks vinden. Tussen Hans en Theo, die ik ook een beetje ken, ligt het volgens mij een beetje dubbel. Er is absoluut een verwijdering ontstaan, en politiek denken ze heel verschillend, maar ik heb de indruk dat daaronder nog wel een zekere vriendschap zit.’

Grove taal

Maassen en Teeuwen zijn de grondleggers van een nieuwe generatie cabaretiers die begin jaren negentig opkwam. Ze groeiden allebei op in een Brabants dorp: Maassen in Zijtaart, Teeuwen in Budel. Op de theaterschool in Eindhoven, waar Teeuwen een jaar onder Maassen zat, raakten ze bevriend. Maassen won in 1990 het Cameretten-festival, Teeuwen een jaar later (samen met de in 1992 overleden Ronald Smeenk). Hun debuutprogramma’s Bepaalde Dingen en Hard en Zielig gingen in dezelfde week in première.

Het veelvuldig gebruik van een Brabants accent, de voor die tijd extreme grappen en grove taal, de ogenschijnlijke lak aan maatschappelijk engagement: vanaf het begin worden ze met elkaar verward. Maassen, tien jaar geleden in Vrij Nederland: ‘Laatst vroeg een jongen aan me: “Hé Hans, volgende maand trouwt mijn zus. Zou je op de bruiloft een stukje willen doen?” Nee, zei ik, dat doe ik niet. Maar je moet Theo Maassen eens vragen.’ In Tegen Beter Weten In (2006) vertelt hij een emotioneel geladen anekdote over een ongeneeslijk ziek jongetje bij wie hij op diens verzoek in het ziekenhuis langsgaat. Als het ventje na veel pogingen van zijn ouders eindelijk zijn ogen opent, is het eerste wat hij zegt: ‘Oh nee, dan bedoelde ik toch Hans Teeuwen.’

Desondanks zijn de verschillen tussen de twee heel duidelijk. Teeuwen spot met alle wetten van het cabaret, doet niet aan de bekende bruggetjes en heeft een verbluffend register tot zijn beschikking. Hij is muzikaal, zeer lenig, heel goed in stemmen en typetjes. Maassen heeft dat allemaal niet. Hij sleept gewoon zichzelf mee op het podium, een vriendelijke reus die af en toe heel kwaad kan worden, maar naar wie je desondanks graag luistert. Hij doet er niet geheimzinnig over dat hij zoekende is. ‘Hans had heel snel de vorm gevonden die het best bij hem past,’ zei hij 1996 in NRC. ‘Ik moet me nog verder ontwikkelen, ik vermoed dat ik steeds beter ga worden.’ Wat Teeuwen doet is ‘bijzonderder’, zegt Maassen. ‘Vernieuwender qua vorm. Het is grof, gevaarlijk, heftig. Het past heel goed bij deze tijd. Denk maar aan de films van Tarantino. […] Bij mij is het sober en vrij naturel. Naar Hans zit je te kijken als naar een fenomeen, terwijl het publiek in mij meer zichzelf zal herkennen: gewoon een jongen die zich probeert te handhaven.’ Twee jaar later, in Het Parool: ‘Hans was de cabaretsensatie, vond men, en ik was ook wel goed. Het was een heel comfortabele positie om een beetje achter Hans aan te sukkelen.’

Tongzoenen

Het zijn allebei jonge honden in die tijd, en niet vies van een relletje. Maassen zorgde voor ophef door tijdens zijn shows meisjes te vragen of ze met hem op het podium wilden tongzoenen, hetgeen een aantal maal tot zeer spannende taferelen leidde, Teeuwen verkende de grenzen van het publiek met liedjes als ‘Kotsen in een kut is het mooiste wat er is’ en verhalen over contactadvertenties waarin hij op zoek is naar een ‘zieke non om in de bek te schijten’. Al vrij snel leidde het tot een tweedeling in het cabaretpubliek, die vooral de generaties scheidde. Het was niet ongewoon dat er mensen wegliepen tijdens hun shows. Vooral Teeuwen vond het prachtig als dat gebeurde. ‘Ik denk dat ik choqueer uit onvrede,’ zei hij in 1994 in Trouw. ‘Soms voel ik me net iemand die op een keurig feestje gaat zitten boeren. Gewoon omdat ik maling heb aan regels en normen.’

Ook buiten het podium mochten ze graag keten, zegt Pieter Bouwman. Hij was regisseur van Teeuwens eerste drie programma’s en maakte met hem, en ook met Maassen, het onvolprezen radioprogramma Mannen van de Radio. ‘We zijn wel eens met zijn drieën een reisbureau binnengevallen,’ vertelt hij. ‘Dan was ik het zwakzinnige broertje, en gingen zij bloedserieus proberen of er een paardenvakantie in Ierland voor mij te regelen viel. Dat kon héél lang duren.’ Ook hielden Maassen en Teeuwen de zogenaamde ‘gebouwendagen’. Dan probeerden ze een vreemd gebouw binnen te dringen, liefst door een deur waar een bordje ‘Verboden Toegang’ op hing, en dan maar kijken hoe ver ze kwamen. Als ze ontdekt werden, meldden ze doodleuk: ‘Wij komen een striptease doen.’ En nadat Maassen al eerder uit het stadion van zijn favoriete club PSV de UEFA-cup had ontvreemd (die hij later live op televisie terugbracht), deed hij het samen met Teeuwen nog eens dunnetjes over door ook de plaquette van de Europese Supercup te stelen (die hij later live op televisie terugbracht). In 2000 zaten ze samen drie dagen vast op de Faeröer Eilanden, na een actie tegen de traditionele walvisjacht, onder leiding van de radicale milieu-activist Paul Watson. Na hun vrijlating verklaarde Teeuwen plechtig dat hij de volgende keer op de bres zou springen voor de gnoe.

Radicale gedachten

Wie hun vroege shows nu bekijkt, ontkomt niet aan de indruk dat ze een onschuldiger tijdperk weerspiegelen. Een tijdperk, zoals Maassen in 2009 in Zonder Pardon fijntjes memoreerde, waarin hondenpoep met stip de grootste ergernis van de Nederlander was. In interviews zetten ze zich allebei af tegen het vermanende vingertje dat niet lang daarvoor nog alomtegenwoordig was in het cabaret. ‘Ik vind de kwaadheid van de oudere generatie cabaretiers vaak zo onwaarachtig,’ zei Teeuwen in 1994 in Trouw. ‘Alsof ze willen laten zien dat zij aan de goeie kant staan. Ik heb daar geen enkele behoefte aan.’ Hij laat graag de zwarte kant van de ziel zien, zonder het publiek daarbij de geruststellende bevestiging te geven dat hij het eigenlijk niet meent. Van het etaleren van schuldgevoel over ellende in de wereld moet hij niks hebben. ‘Op het moment dat je er een liedje over maakt, help je mee het hele fenomeen zodanig te verpakken dat we er toch mee kunnen omgaan. En dat is niet goed.’

Maassen zei vergelijkbare dingen, maar minder stellig. ‘Wij hebben van de generatie voor ons geleerd dat grote idealen niet werken,’ zei hij in 1995 in de Volkskrant. ‘Ik accepteer mijn machteloosheid in het grote, maar voel mijn macht op kleine schaal. Ik heb het gevoel dat ik mijn publiek bewust kan maken van allerlei hinderlijke blokkades. Als die opgeruimd kunnen worden, dan kan men zich socialer opstellen en is meer bereikt dan met een protestlied tegen honger. Zo’n lied is niet waarachtig.’ Een jaar later, in NRC: ‘Ik denk dat mijn werk steeds geëngageerder zal worden. Ik wil mensen prikkels geven zodat ze even anders naar zichzelf en de wereld kijken.’ In datzelfde gesprek toont hij zich een twijfelaar, die niet bang is om grote vragen in zijn hoofd uit te spreken: ‘Ik merk dat ik soms hele radicale gedachten heb. Er gebeuren dingen op de wereld die het waard zijn om oorlog voor te voeren of terroristische acties voor te ondernemen. Ik vraag me zelfs af of democratie nog wel de beste politieke vorm is. Als er één groep is die niet zou mogen bepalen hoe het verder gaat met de wereld, zijn het toch wel de meeste mensen.’

Het verschil tussen de shows van Maassen en Teeuwen wordt met de jaren steeds duidelijker. De een trekt de werkelijkheid het toneel op, de ander blijft in zijn eigen absurdistische universum. In Ruwe Pit (1997) richt Maassen voor het eerst zijn pijlen op de commercialisering van de maatschappij, een thema dat in latere shows terugkeert. Hij legt ook vaak verbindingen met zijn eigen persoonlijke leven. Over Teeuwen kom je in zijn shows niets te weten, en hij houdt zich ver van de actualiteit, al is religie al vroeg een geliefd doelwit. Tussen alle onzinnige sketches door flirt hij vooral vaak met het amorele, of wat daarvoor doorgaat. Baby’s (‘Gádverdamme, net een gesmolten ET’), onschuldige kindertekeningen en de Jostiband moeten er ongenadig aan geloven in zijn show Dat Dan Weer Wel (2001). De mens is slecht, lijkt Teeuwen te zeggen, en jezelf als ‘goed’ willen presenteren is alleen maar hypocriet.

‘Ik zou niet durven zeggen dat Hans minder geëngageerd is dan Theo,’ zegt Pieter Bouwman. ‘Hij is meer een absurdist. Theo’s verbazing over de wereld is directer, heeft meer referenties aan de tijd waar we nu in leven. Je zou kunnen zeggen dat ze van elkaar verschillen zoals Charlie Chaplin en Laurel & Hardy dat doen. Chaplin maakte films als Modern Times en The Great Dictator, die verband hielden met de grote sociale gebeurtenissen van die periode. Bij Laurel & Hardy gaat het uiteindelijk altijd over het menselijk onvermogen. In die zin zijn zij tijdlozer, en dat geldt ook voor Hans.’

Een grote irritatie

Door de moord op Fortuyn, 9/11, het Bush-tijdperk en de oorlogen die daarop volgden, werd in Nederland de tegenstelling tussen linkse ‘wegkijkers’ en rechtse ‘hardliners’ het grote onderwerp van de tijd. Over hondenpoep hoorde je niemand meer. Toen in 2004 zijn goede vriend Theo van Gogh werd vermoord, begon Teeuwen zich met enige regelmaat publiekelijk op te werpen als pleitbezorger van de vrijheid van meningsuiting. Dat was even dapper, want niet ongevaarlijk, als logisch. Teeuwen was getraumatiseerd door de moord, en boos – niet alleen op het moslimfundamentalisme, maar ook op degenen die in zijn ogen de moord goedpraatten door te wijzen op de dingen die Van Gogh had gezegd en geschreven. ‘Er komt een ontzettende kwaadheid los,’ zei hij in die dagen in de show van Hanneke Groenteman. ‘Ik heb mensen horen zeggen: als je met vuur speelt, dan krijg je dit soort dingen.’ De pogingen van de toenmalige minister van Justitie Donner om godslastering voortaan strafbaar te maken, waren olie op het vuur.

‘Iedereen heeft een slinger gekregen van die gebeurtenis,’ zegt Pieter Bouwman. ‘En Hans is er zeker niet linkser op geworden. Door de moord op Van Gogh en de sfeer die daar volgens hem omheen hing, kwam er een woede in hem los die veel concreter was dan daarvoor. Begrijp me goed, in persoonlijke zin is dat heel begrijpelijk. Maar als ik de laatste jaren wel eens met hem over politiek sprak, werd alles wat links van de VVD zat wel heel erg afgefakkeld. Er zit bij hem een grote irritatie over de eindeloze nuance van het links-sociale deel van de politiek. Theo heeft daar meer afstand van. Die zal eerder zeggen: hou die nuance in de gaten, want anders staan we straks allemaal te vechten.’

Hoe kwaad ook, Teeuwens woede was niet ongericht. Hij koos slim zijn momenten, en kwam steevast vlijmscherp en heel geestig voor de dag. ‘Het kwetsen van gelovigen, dames en heren, dat doet zo’n verschrikkelijke pijn,’ zei hij in zijn toespraak bij de onthulling van De Schreeuw, een beeld ter nagedachtenis aan Van Gogh. ‘Een mes in je buik is er niets bij.’ Omdat hij in dezelfde toespraak zong dat hij zich ‘voor straf’ zou laten pijpen door de Meiden van Halal, werd hij uitgenodigd voor het programma Bimbo’s en Boerka’s. In een spervuur van kwinkslagen betoogde hij dat gelovigen doen alsof gekwetst zijn hun voorrecht is, en verweet hij ze een monopolie op de waarheid te willen hebben. Door de even hilarische als genadeloze manier waarop hij de drie dames alle argumenten uit handen sloeg, werd het item verkozen tot televisiemoment van het jaar.

‘Zulke programma’s doet Hans niet zomaar,’ zegt Gijs van de Westelaken. ‘Daar heeft-ie weken over nagedacht. Hij schrijft niks op, maar alles draait continu rond en rond in dat hoofd. Misschien bereidt hij het nog wel beter voor dan zijn shows. Zijn publieke optredens zijn gedoseerd en ontzettend doordacht. Soms overdrijft hij dat een beetje. Ik zou het veel leuker vinden als hij vaker ergens aan zou schuiven, maar dat doet hij bewust niet.’

De hufter in jezelf

Al vóór de moord op Van Gogh wierp ook Theo Maassen zich op als voorvechter van het vrije woord. Toen in 2004 de leden van de groep DHC werden opgepakt vanwege een rap waarin Ayaan Hirsi Ali werd uitgescholden en bedreigd, nam hij de single ‘Doodsbedreiging’ op, waarin hij een hele lijst bekende Nederlanders zei koud te zullen maken. Het was, zo legde hij bij Nova uit, enerzijds een pleidooi voor de vrijheid van meningsuiting, want hoe naar het nummer van DHC ook was, hij vond toch dat het moest kunnen. Aan de andere kant wilde hij ook de doodsbedreiging op zich belachelijk maken. Aan het einde van zijn nummer volgde een duidelijke moraal: ‘Het uiten van je mening/ Is het allerhoogste goed/ Dat is juist iets wat haat ontlaadt/ En niet wat woede voedt.’

Het was verrassend dat Maassen kort ná de dood van Van Gogh opeens een andere toon aansloeg. Hij ging in tegen de in die dagen veelgehoorde kreet dat Nederland door de moord voorgoed veranderd was. ‘Ik denk dat het vooral een Amsterdamse aangelegenheid is,’ zei hij in Vrij Nederland. ‘Hier in Eindhoven is niks aan de hand.’ Over de moorden op Fortuyn en van Gogh zei hij tegen Nieuwe Revu: ‘Ik vind die twee incidenten niet de ergste gebeurtenissen van de afgelopen jaren. Uiteindelijk vind ik de commercialisering veel schadelijker voor de samenleving. Dat is ons fundamentalisme.’

De kop boven dat interview luidde: ‘Uiteindelijk wil ik dat we allemaal vriendjes worden’ – geen statement waar je je erg populair mee maakte bij de voorvechters van de harde lijn. ‘Ja, ik kan nog alles zeggen wat ik wil,’ zei Maassen. ‘Maar ik wil niet alles zeggen. Theo van Gogh was een fundamentalist van het vrije woord. Daar had hij alle recht toe, maar ik geloof niet in de provocatie, ik vind humor een veel betere manier om de ander te bereiken. En daar gaat het toch om? Mensen die hetzelfde denken als jij, die denken dus al hetzelfde als jij.’

In die uitspraak klonk de wens door om tot oplossingen te komen. Een oplossing die Maassen, ook in zijn shows, vanzelfsprekend niet te bieden had. In plaats daarvan omarmde hij steeds meer de twijfel. In Tegen Beter Weten In bekritiseerde hij fundamentalisten, en na een homo-erotisch getinte act met een gekruisigde Jezus met ‘stijve tepeltjes’ merkte hij op hoe fijn het is ‘dat wij een profeet hebben die je belachelijk kunt maken’. Tegelijkertijd zei hij ‘schijtziek’ te worden van de vrijheid van meningsuiting, die er volgens hem alleen maar voor zorgde ‘dat elke mening totaal betekenisloos wordt’. Maassen zette vraagtekens bij de manier waarop wij zelf leven, en vervolgens ook bij zijn eigen mening, die uiteindelijk ook niet losstaat van de tijd. ‘Wat moet ik afzeiken,’ vroeg hij zich af, ‘als de kans groot is dat ik het over twee jaar omarm?’

‘Theo is erg bezig met zijn eigen verwarring en verwondering,’ zegt regisseur Pieter Kuijpers, die met Maassen de film TBS en onlangs Doodslag maakte. ‘Dat vind ik heel leuk aan hem. Hij is erg slim, en wil vooral verwarring scheppen. Ook bij zichzelf. Op het moment dat hij A vindt, gaat hij meteen denken: wat als ik B zou vinden? Wat levert dat dan op? Hij is eindeloos nieuwsgierig, en niet van de gemakkelijke meningen. Het was oorspronkelijk ook zijn idee om het thema van Doodslag in een film te verwerken – hoe moet je omgaan met verhuftering, en met de hufter in jezelf? Niet om antwoorden te geven, maar om de vraag op te roepen. In de hoop dat ook anderen daarover na gaan denken.’

Dat klinkt naar een vorm van engagement waar Hans Teeuwen waarschijnlijk niet veel van moet hebben. Bij hem staat de zinloosheid van het leven centraal. ‘Eigenlijk is het zo: je wordt geboren, en vanaf dat moment is het zoef! – in één rechte lijn naar de dood,’ zei hij in Industry of Love, de laatste show voordat hij in 2005 aankondigde voor onbepaalde tijd te stoppen met cabaret. Die tamelijk zwartgallige levensvisie komt ook in interviews meermalen terug. En als het leven zinloos is, dan is cabaret dat natuurlijk ook. Veelzeggend genoeg eindigde Teeuwen die voorstelling liggend op de rand van het toneel, met zijn hand in zijn broek. ‘Had ik jullie iets mee kunnen geven,’ voegde hij het publiek toe. ‘Een stukje maatschappijkritiek. En wat doet-ie? Gaat-ie liggen rukken.’

Een paar jaar later benadrukte hij in Nova College Tour nog eens dat hij wars is van elke boodschap. ‘Als je al idealistische motieven hebt of denkt dat je de mensen moet verheffen,’ zei hij, ‘is volgens mij het hoogste wat je kunt bereiken, de mensen ontregelen. Maar als je dat wilt sturen, ben je dictatoriaal bezig.’

Meer dan alleen grappig

De twijfelaar Theo Maassen lijkt nog niet helemaal klaar te zijn met de vraag of wat hij doet een concrete betekenis heeft. Toen hij in 2009 te gast was in het programma 24 uur met… legde presentator Wilfried de Jong een vinger op een zere plek door te stellen dat, wat hij ook deed, de mensen hem toch niet gingen haten. ‘Theo is onze grappenmakert,’ zei De Jong, op z’n quasi-Rotterdams. ‘Die gaat ons aan het lachen maken. En daarna gaan we in de kroeg die grapjes nadoen, net zoals bij Seth Gaaikema.’ Maassen liet een hardgrondig ‘kut!’ ontsnappen. ‘Maar heeft het dan wel nut?’ vroeg hij zich hardop af. ‘Op een of andere manier heb ik wel een soort ambitie waardoor ik hoop dat het meer is dan alleen grappig. Misschien is dat ook veel te hoog gegrepen, en onzinnig. Ik heb ook niet het idee dat ik de wereld kan veranderen met de dingen die ik zeg.’

Die voortdurende twijfel maakt Maassen tot een interessante en soms ondoorgrondelijke figuur. Zijn grappen zijn vaak hard, hij zoekt ook extremen op, maar op het toneel is hij, meer dan Teeuwen, bezig met een onderscheid tussen goed en kwaad. Waar Teeuwen empathie met ‘de zwakkeren’ steevast ridiculiseert, stelt Maassen de vraag: ‘Wanneer ben je een goed mens?’

Paradoxaal genoeg kwam juist hij de afgelopen jaren een aantal maal in het nieuws vanwege allerlei akkefietjes. Zo gooide hij tijdens een optreden in 2008 opzettelijk een fotocamera kapot. Er was afgesproken dat er niet gefotografeerd mocht worden, maar dat wist de fotografe niet. ‘Ik dacht dat zij mijn voorstelling aan het saboteren was,’ legde hij uit in 24 uur met…, ‘en toen dacht ik: dan maak ik jouw toestel kapot. Het was een beetje primitief misschien – oog om oog, tand om tand – maar het is wel een principe.’ Een jaar later viel hij tijdens een uitzending van De Wereld Draait Door ongemeen fel uit tegen Patricia Paay, die kwam vertellen over de foto’s die ze op haar zestigste voor Playboy had laten maken. ‘Mijn vriend is een necrofiel,’ zei hij onder meer. ‘Die zou dit wel kunnen waarderen.’ Maassen oogstte onbegrip en verontwaardiging, maar wie zijn shows bekijkt, begrijpt wél waar de uitbarsting vandaan kwam: het maakbare schoonheidsideaal is een verschijnsel waar hij graag zijn pijlen op richt. ‘Ik denk dat Theo zich, meer dan Hans, zorgen maakt om de samenleving,’ zegt Gijs van de Westelaken. ‘In principe is hij ook Brabantser en stukken zachtaardiger. Totdat hij opeens naast Patricia Paay zit, ha ha ha. Zoiets zou Hans dan weer niet doen.’

Waar Maassen zijn veranderende ideeën en zijn verwarring deelt met het publiek, blijft Teeuwen rechtlijniger. In Spiksplinter, zijn eerste Nederlandse show in zeven jaar, komen tussen alle fenomenale absurditeiten zijn vaste thema’s aan bod, onder meer in het vilein zoete walsje ‘Islam’. Daarin schakelt Teeuwen van het perspectief van de betrokken ‘linksmens’ (‘Islam, jou treft geen enkele blaam/ Je zult nog moeten leren met vrijheid om te gaan’), naar een oproep aan de gelovigen zich te bevrijden (‘Ga heerlijk zonnebaden, en doe dat lekker bloot/ Eet een stukje varkenskarbonade met een Jood’), om te eindigen met de conclusie dat je de zinloosheid van het bestaan moet accepteren (‘Want niemand kan je zeggen waar het leven over gaat’). Op de hoes van de dvd staat een gedicht van een ‘geniale’, maar niet bestaande dichter over empathie, waarvan de laatste woorden luiden: ‘Remember, feeling bad doesn’t make you good.’

Dat is een duidelijk statement, zonder twijfel. Als persoon gedijt Teeuwen nog altijd bij een zekere mate van mysterie en laat hij zich veel minder kennen dan Maassen. ‘Hans zal provocerend roepen dat hij hartstikke rechts is,’ zegt Gijs van de Westelaken. ‘Maar dat is hij natuurlijk niet. Volgens mij is hij nauwelijks veranderd – links is hij ook nooit geweest. Maar cabaret wordt nu eenmaal nog altijd vanzelf bij links ingedeeld. En daar moet hij tegenin, want hij wil zich niet laten vangen, niet tot een kerkje behoren.’

Op de vraag waar het misging tussen de twee voormalige geestverwanten heeft niemand een pasklaar antwoord. ‘Het persoonlijke leven zal zijn invloed hebben gehad,’ vermoedt Pieter Bouwman. ‘Om het heel simpel te zeggen: Hans zijn vriend werd vermoord, Theo is vader geworden.’

Maar of het wereldbeeld van de twee cabaretiers werkelijk zo uiteen loopt? In zijn voorlaatste show Zonder Pardon toonde Theo Maassen zich geëngageerder en ‘linkser’ dan ooit tevoren. Tegen een onheilspellend decor van een zwarte, druipende kaart van Nederland zette hij vraagtekens bij de vrijheid van meningsuiting, gaf en passant Theo van Gogh een veeg uit de pan en viel uit tegen, onder meer, de PVV. Maar helemaal aan het einde van het programma concludeerde hij: ‘Er is alleen maar sterk en zwak. Sterk overwint, zwak valt af. Zonder pardon.’ Waarna hij het publiek recht aankeek, en met gespreide armen zei: ‘Ik vind het zelf ook een kuteinde.’ Dat kan zijn, maar het is wel een conclusie waar Hans Teeuwen waarschijnlijk niet veel op af te dingen zou hebben.

Theo Maassen v s Hans Teeuwen; SPECIAL SATIRE