Een maandagavond in Buenos Aires. Het is halfnegen, de tangosalons zijn nog niet open. Echte porteños, zoals de bewoners van de metropool worden genoemd, dansen niet voor tienen.
In Villa Malcolm, een sociëteit in de trendy wijk Palermo Soho, is het al wel druk. Dansschool El Motivo organiseert er zijn wekelijkse practica, een oefenavond waarop ­iedereen na het betalen van een bescheiden entreegeld welkom is. Uit de muziekinstallatie klinkt oude tangomuziek. Vergane glorie die perfect past bij de sfeer die de stad uitademt tijdens de diepste economische crisis ooit. Maar onder het publiek in Villa Malcolm zijn nauwelijks veertigplussers. Hier geen oudere, statige mannen in zwarte pakken, noch opgepoetste vrouwen van middelbare leeftijd in hun zondagse jurk. In Villa Malcolm voldoet niets aan het clichébeeld van een Argentijnse milonga (tangosalon). De kleedstijl van de aanwezige twintigers en dertigers varieert van casual tot superhip. ‘Cargopants’, naveltruitjes, versleten jeans, voetbalshirts, tuinbroeken, wenkbrauwpiercings, alles kan, zolang het maar niet chic is. ‘Als je hier komt in de kleding die je naar een milonga zou dragen, dan ben je absoluut overdressed,’ zegt bezoekster Ana Maria Gonzales, een zevenendertigjarige psychologe. ‘Andersom zie je in sommige milonga’s wel meer casual geklede jonge mensen dan vroeger, maar vooral oudere vrouwen ergeren zich daar mateloos aan.’
Dat je in Villa Malcolm gekleed kunt gaan zoals je wilt, is prettig, maar eigenlijk bijzaak. Waar het mensen als Ana Maria echt om gaat, is dat hier nuevo tango, of neotango, wordt gedanst. Een vrijere tangovorm die de laatste paar jaar wereldwijd aan populariteit wint. In plaats van in strakke rondjes zie je de danskoppels hier sneller, swingender en meer ontspannen over de vloer bewegen. Ana Maria: ‘Ik danste al een jaar of acht klassieke tango, toen ik twee jaar geleden in aanraking kwam met neotango. Inmiddels geef ik de voorkeur aan die nieuwe stijl. Al die strenge regels van de authentieke dans spreken me niet meer aan.’
Is neotango de zoveelste tijdelijke danshype, of is de klassieke tango ten dode opgeschreven? De meningen in de tangoscene van Buenos Aires zijn verdeeld. Voor de een is neotango niets anders dan een natuurlijke evolutie van de tango, voor de ander mag het niet eens tango heten omdat het oude tradities niet respecteert. Volgens danser en choreograaf Pablo Inza (37) is er zelfs een ‘kleine oorlog’ gaande tussen de aanhangers van de traditionele dans en de vernieuwers. Inza, die zelf tot de laatste groep behoort, vindt het ‘dom en conservatief’ om tegen verandering te zijn. Nieuwe generaties kunnen zich volgens hem onmogelijk aangesproken voelen tot iets wat duidelijk niet van deze tijd is en dus zal neotango ooit ‘de normaalste zaak van de wereld zijn’.
Vernieuwing past bovendien in de geschiedenis van de tango, die ruim honderd jaar geleden ontstond in de sloppenwijken van Buenos Aires als een volksdans tussen twee mannelijke immigranten. Met de komst van Europese prostituees evolueerde de tango tot een intieme parendans in de bordelen, om uiteindelijk te eindigen als de, door de regering Juan Perón zwaar gesubsidieerde, dans van de Argentijnse elite in haar chique salons. Maar wie heeft ooit bepaald dat daar het plafond van de tango ligt, vragen de vernieuwers zich af. Tango ging altijd over sociale aanpassing, over het dichten van kloven. Waarom zou dat nu niet meer zo zijn? Alleen is de kloof nu veel groter. Tijdens het militaire bewind na Perón waren grote bijeenkomsten en dus ook milonga’s verboden. Toen de salons na het herstel van de democratie in 1983 weer mondjesmaat opengingen, leek het alsof de tijd had stilgestaan. Men danste er op exact dezelfde manier als in de ‘gouden’ jaren veertig en vijftig.
Begin jaren negentig kreeg een nieuwe generatie dansers het gevoel dat dit niet klopte. Onder hen Gustavo Naveira en Fabián Salas. ‘Wat zij toen bedachten, was revolutionair,’ zegt Luciana Valle (34), een van de organisatoren van de Practica El Motivo en een belangrijke vertegenwoordiger van de jongste generatie tangodocenten in Buenos Aires. ‘Om de onderliggende gedachte en de structuur van elke pas te kunnen bepalen, analyseerden ze de dans als een taal. En ze zagen dat die taal van vijftig jaar oud nodig naar het nu vertaald moest worden.’
Een jaar of tien geleden sloot Luciana Valle zich aan bij Salas en Naveira. ‘Inmiddels is er het etiket ‘neotango’ opgeplakt, maar wat wij doen, is niet totaal nieuw, vind ik. We beoefenen een geëvolueerde versie van de tango. Het is de manier waarop ik wil dansen omdat ik deze leeftijd heb en nu in deze wereld leef. Alles wat er de afgelopen decennia is veranderd, van technologie tot de verhouding tussen mannen en vrouwen, heeft invloed gehad op ons doen en laten, dus waarom niet op ons dansen?’
Neem de traditionele abrazo, de innige omhelzing die de vrouw zo weinig bewegingsruimte laat dat ze zich alleen maar met haar ogen dicht aan de wil van de man kan overgeven. Prachtig om naar te kijken, maar je kunt je afvragen of het nog van deze tijd is. ‘Vrouwen hebben nu een heel andere relatie met hun lichaam,’ aldus Luciana Valle. ‘We zijn er niet meer verlegen over en willen dat een omhelzing comfortabel aanvoelt. We willen meer ruimte om zelf te bewegen. Door met de basisregels te breken, kunnen we andere invloeden en technieken toelaten, bijvoorbeeld uit de moderne dans en de salsa, en zijn er meer lichaamshoudingen mogelijk. Dat maakt communicatie met elkaar gemakkelijker en het dansen leuker.’
Valle signaleerde onder haar generatie­genoten de behoefte aan een relaxte gelegenheid waar ze met deze dansvorm konden experimenteren en fouten mochten maken. In de milonga’s was dat niet mogelijk. Hooguit rond een uur of drie, vier ’s nachts, als de dansvloer wat leger is, gebeurt het wel dat mensen improviseren. Twee jaar geleden ­begon ze de oefenavonden met een paar collega’s. Valle: ‘We kozen meteen voor een eerder tijdstip, want we waren het zelf zat om pas midden in de nacht te kunnen dansen. We hebben overdag banen, zijn moeder, of hebben echtgenoten die niet dansen; we leiden gewoon niet hetzelfde leven als de oude milongueras.’
De practica werd in korte tijd zo populair dat meer neotangodocenten het voorbeeld volgden. Danser en choreograaf Pablo Inza begon anderhalf jaar geleden met Practica X, elke dinsdagavond in een reisbureau in het centrum van de stad, want hij vindt het belangrijk dat de Argentijnen blijven dansen.
Relatief gaan er nog altijd veel meer jongeren naar discotheken, maar sinds het begin van het nieuwe millennium is het aantal jonge porteños dat tango danst, aanzienlijk toegenomen. De opkomst van neotango speelt daar een grote rol in. ‘Jonge mensen zien dat tango niet zo conservatief is als ze altijd dachten, maar openstaat voor verandering,’ zegt Villa Malcolm-bezoekster Mariecruz Léon (25). Voor haar was neotango, toen ze er vijf jaar geleden in haar geboorteplaats Mar del Plata mee kennismaakte, zelfs een reden om met haar fotografiestudie te stoppen en haar leven te wijden aan de dans. Ze geeft les en maakt daarbij dankbaar gebruik van de vrijheden die neotango haar biedt. ‘De rollen zijn bijvoorbeeld minder strikt vastgelegd, dus kan ik vrouwen ook de leidende rol leren. De tango is zo complex, je begrijpt hem als vrouw veel beter als je ook de “mannenrol” goed kent. Neotango is voor mij geen nieuwe dans, maar zorgt voor een verdieping die er eerder niet was.’
Ook een nieuwe muziekstroming onder de naam neotango, een mix van dance en triphop met traditionele instrumenten als de bandoneon en de viool, heeft bij jongeren het idee weggehaald dat het om een stoffige dans voor oude mensen gaat. Het is muziek waarop je tango kunt dansen, maar die je ook in een bar of club kunt draaien. Een van de bekendste vertegenwoordigers is het Gotan Project, een samenwerkingsverband van Argentijnse muzikanten en Parijse dj’s. Toch moet de invloed van die muziek in de tangoscene volgens Pablo Inza niet worden overschat. ‘Op muzikaal gebied heeft het maar voor een beetje beweging gezorgd, niet voor een revolutie in dezelfde orde als Astor Piazzolla die heeft veroorzaakt. Het past bij elkaar, maar de dans heeft deze muziek absoluut niet nodig om zich verder te kunnen ontwikkelen.’
Ook voor Luciana Valle gaat het om twee verschillende dingen. Zij draait tijdens haar practica vooral traditionele muziek. Valle: ‘Ik geloof ook niet dat er een generatie komt die alleen maar op elektrotango wil dansen. Ik denk eerder dat er jonge muzikanten komen die nieuwe muziek gaan maken met bandoneon en viool. Het zal anders klinken, maar meer gelijkenis vertonen met de traditionele tango dan met de elektronische muziek. Zoals onze dans ook anders is, maar toch lijkt op de oude tango.’
Is het toeval dat de tangorevival onder ­jongeren samenvalt met de huidige economische crisis in Argentinië? De jongeren in Villa Malcolm en Practica X hebben zelf niet het gevoel dat de sombere toekomstverwachtingen hen doen teruggrijpen naar hun culturele erfgoed. Wat de crisis volgens Pablo Inza wél heeft bewerkstelligd, is dat neotango zich heel snel wereldwijd heeft verspreid. ‘Toen het in Argentinië economisch slechter ging, zochten veel jonge dansers en docenten hun heil in het buitenland. Zo verspreidden ze hun kennis en kunsten in Europa, Azië en de VS.’ Ook Inza zelf zat op 24 december 2001, drie dagen na de dramatische dag dat de regering alle spaartegoeden van de burgers bevroor, in het vliegtuig naar Stockholm. Sindsdien reist hij voortdurend de hele wereld over voor optredens en seminars. We spreken hem in Buenos Aires aan de vooravond van zijn vertrek naar ­achtereenvolgens Denemarken, Hongkong en Italië. Hij is toevallig even in zijn thuisstad om een tango- en theaterfestival voor te bereiden. Want behalve het stimuleren van de ‘sociale’ neotango heeft hij nog een missie: de tango als showdans verder ontwikkelen en ‘op het niveau van de moderne dans tillen’. Ook daar gaapt volgens Inza een generatiekloof. ‘Het standaardconcept van de macho met zijn met achterovergekamde haar en het arme meisje, dat gaat niet langer over ons.’
Door de reislust van veel neotangovoorvechters zijn het niet meer alleen Argentijnen die een stempel drukken op de verdere ontwikkeling van de dans. Het is de vraag of de Argentijnse tango straks nog wel Argentijns is. De Amerikaanse Sharna Fabiano, danseres en dj in Washington, durft het nu al een mondiaal verschijnsel te noemen. ‘Buenos Aires was het zelfs even kwijt doordat alle topdansers vertrokken waren. Nu gebeurt er weer van alles, maar de bijdrage van buitenlandse dansers is minstens zo belangrijk geworden.’
Marieke Timmer, docent bij de Rotterdamse tangoschool Cuartito Azul, gelooft dat neotango in het buitenland meer in de lift zit dan in Buenos Aires, omdat er in het buitenland nu eenmaal minder waarde wordt gehecht aan oude tradities. ‘Niet dat er hier geen kritiek is. Ook in Nederland is er genoeg weerstand, volgens sommigen is neotango slechts een “verhousete” en commerciële variant voor de jeugd.’ Maar, denkt Timmer, omdat Argentinië traditiegetrouw opkijkt naar Europa, stimuleert het de Argentijnen wel als ze zien dat neotango hier volop in bloei is. ‘Zeker nu er zoveel toeristen naar Buenos Aires reizen, willen ze niet achterblijven.’
En ja, ook in de traditionele tangoscene van Buenos Aires lijkt een beetje beweging te zitten. Toen Santiago Dorkas, een tweeëntwintigjarige kunstenaar en verkoper in een natuurvoedingswinkel, zich vorig jaar met lang haar, baggy broek en oversized T-shirt met zijn danspartner durfde in te schrijven voor een tangokampioenschap, werd hij vrijwel meteen gediskwalificeerd door een van de juryleden. ‘Allereerst omdat onze kleding niet voldeed aan de dresscode van de milonga,’ vertelt Santiago lachend. ‘Maar ook omdat onze manier van dansen geen tango zou zijn. Een ander jurylid vond wat we deden echter zo goed, dat er een derde bij moest komen om een beslissing te nemen. We mochten blijven en zijn tot de halve finale gekomen. Kampioen zijn we niet geworden, maar we hebben daar wel iets teweeggebracht.’
Productie en assistentie fotografie Liselotte Sieffers

Gerelateerd