&#8216;Dus de oudste komt vanaf juni drie dagen per week, en per april breng je je nieuwe kindje twee dagen?&#8217; resumeert de coördinator van het kinderdagverblijf. &#8216;Precies,&#8217; antwoord ik. Tevreden hang ik op. Ik voel me een professionele moeder die zonder twijfel een extra crèchedag regelt en alvast een plek reserveert voor de nog ongeborene.
Maar echt goed zit ik nog niet in mijn rol. Dat blijkt wanneer ik op dit bericht stuit: &#8216;Baby&#8217;s van drie maanden krijgen stress in crèche&#8217;. Orthopedagoog Esther Albers promoveerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen op onderzoek naar baby&#8217;s en kinderopvang. Negen maanden volgde ze 64 baby&#8217;s, thuis en op de crèche. Ze nam speekselmonsters af om de hoeveelheid het stresshormoon cortisol te meten, en maakte video&#8217;s van de wijze waarop de leidsters en de moeders de baby&#8217;s verzorgden. Ook testte ze de cognitieve ontwikkeling van de baby&#8217;s. Conclusie: de verhoogde cortisolwaarden van de baby&#8217;s bevestigden het vermoeden dat de vele indrukken en de scheiding van de moeder stressvol zijn voor een baby van drie maanden. En dat in een periode dat baby&#8217;s juist een band met hun verzorger beginnen te ontwikkelen.
Op crèches worden baby&#8217;s minder toegesproken en opgepakt dan thuis, vaak als gevolg van te grote groepen, terwijl die aandacht hun ontwikkeling nu juist zo ten goede komt. Het advies van de onderzoekster is dan ook om je kind pas vanaf een jaar naar de opvang te brengen.
De twijfel slaat alsnog toe. Flarden theorie van het vak ontwikkelingspsychologie komen langs: het belang van veilige hechting, een vaste verzorger, oogcontact, praten, knuffelen. Mijn dochter lag ook al met vier maanden in een wipstoel op de crèche. Het idee was dat ze zo aan de crèche gewend zou zijn voordat ze in de eenkennige fase kwam. Bovendien moest er brood op de plank. Als ik nu zo&#8217;n wurm zie liggen wanneer ik mijn dochter ophaal, ben ik blij dat ze al zo groot is en zelfstandig speelt. Maar straks ligt er dus weer een van mij hulpeloos te spartelen in een box.
Toch heb ik niet lang geaarzeld en kies ik ervoor ook de tweede naar de crèche te brengen, omdat ik zie hoe weerbaar en opgewekt mijn oudste zich gedraagt. Ze lijkt plezier te hebben op het kinderdagverblijf &#8211; meestal rent ze naar binnen -, raakt redelijk makkelijk gewend aan nieuwe mensen en lijkt tegelijkertijd gehecht aan haar vader en mij. Maar een onderzoek als dat van Albers haalt me uit mijn evenwicht.
&#8216;Het is voorstelbaar dat ouders zich veel gelegen laten aan dit soort resultaten,&#8217; zegt Wil Portegijs van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Uit haar onderzoek (2006) naar de factoren die bepalen voor welke soort opvang ouders kiezen &#8211; formeel of informeel &#8211; blijkt dat de kwaliteit van de opvang voor de meeste ouders doorslaggevend is, de kosten zijn van secundair belang. &#8216;Elk bericht in de krant over verhoogde cortisolwaarden of onlangs het bericht dat kinderdagverblijf Catalpa in handen van buitenlandse investeerders komt, hakt erin bij ouders. Zeker omdat ze vaak al argwanend zijn over kinderopvang.&#8217;
Het vertrouwen dat opvang goed is voor kinderen, is de afgelopen jaren wel toegenomen, blijkt uit de Emancipatiemonitor van het SCP. Portegijs: &#8216;Dat geldt vooral voor de naschoolse opvang voor basisschoolkinderen en de crèche voor peuters. De opvang van jonge baby&#8217;s stuit nog steeds op weerstand: in 2008 vond slechts een op de vijf ouders dat een goed idee.&#8217;
Conflictgedrag
Hoe kun je je als ouder het best verhouden tot alarmerende berichten over kinderopvang? Een manier is op zoek gaan naar meer informatie. Wat is bijvoorbeeld het effect van die hoge waarden van het stresshormoon cortisol? Langdurige blootstelling aan cortisol beïnvloedt de ontwikkeling van de hersenen, maar het is onduidelijk hoe extreem de stress moet zijn om die ontwikkeling langdurig negatief te beïnvloeden. Genen lijken bovendien een belangrijke bemiddelende rol te spelen.
Hoogleraar ontwikkelingspsychologie Marianne Riksen-Walraven is de promotor van het onderzoek van Albers. &#8216;We kunnen inderdaad niet zeggen hoeveel stress te veel is,&#8217; zegt ze. &#8216;Bovendien gaat het om gemiddelden; niet elk kind hoeft een verhoogde stresswaarde te hebben. We moeten de ontwikkeling van deze baby&#8217;s volgen om te kijken of die verhoogde stress inderdaad resulteert in de gedragsproblemen op latere leeftijd die zijn gevonden in het Amerikaanse onderzoek van het National Institute of Child Health and Human Development (NICHD). In dat onderzoek worden al jarenlang de effecten van kinderopvang gemeten, maar toen zij begonnen, werden die cortisolmaten nog niet gebruikt.&#8217;
Een conclusie die op het eerste oog eenduidig lijkt &#8211; crèche is slecht voor baby&#8217;s &#8211; blijkt complexer in elkaar te steken. Als je zoiets weet, kan het de twijfel relativeren, maar veel wijzer word je er niet van.
Wat het nog ingewikkelder maakt, is dat de discussies over de interpretatie van onderzoeksresultaten de wetenschappelijke kaders nog wel eens te buiten gaan. Neem het tumult rondom de Amerikaanse onderzoeker Jay Belsky, die betrokken is bij bovengenoemd onderzoek van het NICHD. Uit dat onderzoek bleek dat kinderen die vanaf de vroege babytijd naar de crèche gaan, agressief kunnen worden. Ze vertonen meer conflictgedrag en zijn ongehoorzamer en opstandiger dan leeftijdsgenootjes die niet naar een kinderdagverblijf gingen. Belsky beweerde dat dit gedrag besmettelijk is: kinderen met crèche-ervaring zorgen ervoor dat hun klasgenootjes zonder crèche-achtergrond ook opstandiger en ongehoorzamer worden.
In deze conclusie kon Louis Tavecchio, hoogleraar kinderopvang, zich niet vinden. Hij noemde Belsky destijds &#8216;bevooroordeeld&#8217; in een artikel in NRC Handelsblad van eind 2008. In datzelfde artikel was te lezen dat Belsky al in 1986 werd aangevallen wegens zijn kritische houding ten aanzien van kinderopvang. Voorvechters van de emancipatie verweten hem de vrouwen thuis te willen houden. Opmerkingen als deze illustreren dat wetenschappers zich op glad ijs begeven met uitspraken over een gevoelig onderwerp als kinderopvang. En het laat zien hoe de grenzen tussen wetenschap en politiek soms dreigen te vervagen.
Gastouders
Datzelfde gebeurt wanneer de politiek beleidswijzigingen een air van wetenschappelijke deskundigheid wil meegeven. Een voorbeeld. De groeiende vraag naar kinderopvang heeft ervoor gezorgd dat de kosten voor de overheid dit jaar vijftig miljoen euro hoger zullen uitpakken dan werd verwacht. Ouders moeten komend jaar dus weer meer betalen. Het onverwachte succes van gastouderschap draagt eraan bij dat de kosten de pan uit rijzen, en daarom gelden er sinds januari 2010 nieuwe regels voor gastouders: om in aanmerking te komen voor kinderopvangtoeslag moeten ouders gebruikmaken van een professionele gastouder. Deze moet aan deskundigheidseisen voldoen en de kinderen moeten worden opgevangen op een lokatie die door de GGD is gecontroleerd. De beleidswijziging wordt als volgt gemotiveerd: het dient de professionalisering van het gastouderschap, moet oneigenlijk gebruik tegengaan en het budget beheersbaarder houden.
Nu zou de recente beleidswijziging kunnen worden opgevat als zo&#8217;n aanbevolen investering; het gevolg is echter dat 25.000 ouders het verzoek om toeslag voor een gastouder hebben stopgezet of gewijzigd. De maatregel is dus een effectieve rem op de stroom van aanvragen gebleken.
Rien van IJzendoorn, pedagoog aan de Universiteit van Leiden: &#8216;Het gewijzigde beleid is alleen van belang voor de financiële beheersbaarheid van de kinderopvang en het tegengaan van misbruik door ouders. De kwaliteit zal er niet door worden bevorderd. En de teruggang in het aantal gastgezinnen door het nieuwe beleid is ontzettend jammer voor alle kinderen die op opvang zijn aangewezen. Gastouderopvang is een stabielere en dus betere vorm van opvang vergeleken met kindercentra, in ieder geval voor kinderen die minder goed met onrust kunnen omgaan.&#8217;
Er zijn wel manieren waarop de gastouderopvang verbeterd kan worden, aldus Van IJzendoorn. &#8216;Gastouders zouden ondersteuning moeten krijgen om verder te &#8220;professionaliseren&#8221; in plaats van diploma-eisen opgelegd te krijgen.&#8217;
De pedagoog laakt de bedrijfsmatige aanpak van crèches waarbij moet worden verdiend om aandeelhouders van dienst te zijn, zoals onlangs gebeurde met Catalpa. &#8216;Dat is op termijn fataal voor de kwaliteit; collega&#8217;s in het buitenland zijn stomverbaasd over deze ontwikkeling. &#8216;
Ook Wil Portegijs van het SCP vindt dat er tot voor kort vanuit de overheid te weinig nadruk werd gelegd op de kwaliteit van de opvang. &#8216;Jarenlang werd kinderopvang vooral als een instrument voor arbeidsparticipatie ingezet. Dat is geen argument voor ouders die net een kind hebben gekregen. Die willen vooral weten of de crèche goed is voor hun kind.&#8217;
Mediahype
De vraag rijst hoe politiek en wetenschap zich tot elkaar verhouden. Hoe wordt de onderzoeksagenda bepaald? Wie bekommert zich om de implicaties die het publiek maken van bepaalde onderzoeksgegevens kan hebben? Onderzoeken over de mogelijk schadelijke gevolgen van stress bij crèchebaby&#8217;s kunnen ouders doen besluiten af te zien van opvang. Of, wanneer hun financiële situatie dit niet toelaat, ze opzadelen met een schuldgevoel.
En op welke manier wordt er omgegaan met de resultaten? Wanneer uit onderzoek blijkt dat opvang schadelijk is voor jonge baby&#8217;s, zou de politiek dan geen actie moet ondernemen, bijvoorbeeld door het verlengen van ouderschapsverlof?
Ina Brouwer, voorzitter van brancheorganisatie MOgroep Kinderopvang: &#8216;Het onderzoek naar die jonge crèchebaby&#8217;s is typisch een voorbeeld van een onderzoek waar je veel vragen bij kunt stellen. Het ging bijvoorbeeld om baby&#8217;s die dertig uur per week naar de opvang gingen, en dat komt in Nederland nauwelijks voor. Het is goed voor een aardige mediahype, maar erg relatief.&#8217;
In de politiek wordt men altijd bestookt met tegenstrijdige resultaten, zegt Brouwer. &#8216;De afgelopen jaren is er wel steeds meer aandacht voor de pedagogische kwaliteit van de opvang. Het voorstel van de Taskforce Kinderopvang/Onderwijs (een initiatief van MOgroep Kinderopvang, het onderwijs, werkgevers en werknemers &#8211; MK) is bijvoorbeeld om hogere opleidingseisen te stellen aan twintig procent van de leidsters. Wetenschappelijk onderzoek heeft dus een signaalfunctie.&#8217;
Volgens ontwikkelingspsycholoog Riksen-Walraven kan een beleidsmaker twee kanten op met de conclusies van het onderzoek naar de jonge crèchebaby&#8217;s. &#8216;Je kunt zeggen: we weten niet zeker of het wel goed is voor zulke jonge baby&#8217;s, dus tot we dat zeker weten, moeten we een andere oplossing zoeken. Dat zou mijn insteek zijn. Maar de meeste beleidsmakers redeneren: het is nog niet aangetoond dat het echt slecht is; tot die tijd veranderen we het beleid niet.&#8217;
Brouwer van MOgroep Kinderopvang zegt: &#8216;Of je stuurt kinderen al vroeg naar de crèche en zorgt ervoor dat de kwaliteit goed is. Een goede crèche is doorgaans even goed, zo niet beter dan opvang door een grootouder&#8217; &#8211; waarmee ze het tegengestelde beweert van de eerdergenoemde pedagoog Van IJzendoorn. &#8216;Een veelgehoord bezwaar is een gebrek aan emotionele veiligheid voor die jonge baby&#8217;s. Daarmee komt het best goed met één leidster op vier baby&#8217;s.&#8217; Besluiten we dat niet te willen, zegt Brouwer, dan blijft er nog een optie over: het ouderschapsverlof moet worden verlengd tot een jaar, zoals in de Scandinavische landen. &#8216;Aan beide opties hangt een kostenplaatje. De keuze is een kwestie van politieke wil.&#8217;
Riksen-Walraven ziet zelf voldoende aanleiding om in elk geval verder te onderzoeken wat het effect van die vroege ervaringen is op de verdere ontwikkeling van een kind. Die vervolgonderzoeken moeten dan wel gefinancierd worden. Dat kan bijvoorbeeld via de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), die onderzoeksvoorstellen voornamelijk op hun wetenschappelijke kwaliteit beoordeelt. Maar van de honderden aanvragen wordt tegenwoordig slechts een klein percentage gehonoreerd.
Een andere manier is om de tafel gaan zitten met de overheid. En dan helpt het wanneer er al flink wat publieke discussies over het onderwerp zijn gevoerd, zoals het geval was met de resultaten over opstandige crèchekinderen van de Amerikaanse onderzoeker Belsky. De publieke onrust en Kamervragen die hierop volgden, zorgden ervoor dat de overheid meer geld in kinderopvangonderzoek is gaan investeren.
Bij het publiceren van onderzoeksresultaten komt de wetenschapper nogal eens in een spagaat terecht: om aandacht te trekken, moet er een stevig persbericht de wereld in worden gestuurd, maar dat staat vaak op gespannen voet met de genuanceerde en objectieve boodschap die een wetenschapper wil uitdragen. Riksen-Walraven: &#8216;Je wilt geen onnodige onrust creëren, maar je hebt de aandacht wel nodig om beleidsmakers in de uitkomsten van het onderzoek te interesseren en kans te maken op verdere financiering. Bovendien heeft de pers de neiging de conclusies zo kort en eenduidig mogelijk te formuleren.&#8217;
Met meer kennis kun je als ouder makkelijker feiten van interpretatie scheiden; toch rest een grote onzekerheidsmarge. Het betekent dat je op intuïtie moet varen en roeit met de riemen die je hebt. Misschien dat ik maar eens ga aanpappen met een oma, of twee.
Goede raad voor jonge baby&#8217;s
Wat te doen met jonge baby&#8217;s? De raad van ontwikkelingspsychologe Marianne Riksen-Walraven:
Als je je kind naar de crèche brengt, probeer dat dan wat later te doen dan met drie maanden &#8211; bijvoorbeeld tussen de zes en negen maanden. Vóór zes maanden is een baby nog erg kwetsbaar en volop bezig de ouders te leren kennen. Rond negen maanden worden de meeste kinderen eenkennig, wat de overgang naar de crèche moeilijker maakt &#8211; en dat wil je voor zijn.
Probeer de kwaliteit van de zorg in de gaten te houden: zijn er niet te veel verschillende leidsters? Heeft de leidster oog voor je kind, kan ze je aan het eind van de dag bijzonderheden vertellen? Is er veel onrust in de groep?
Probeer de duur van de opvang te beperken: op zijn hoogst drie dagen en, zeker in het begin, een beperkt aantal uren per dag.

Gerelateerd