Het is verleidelijk, nu Nieuw Rechts zich sterk maakt de vrijheid van een godsdienstige minderheid te beknotten, voor het gemak en vanwege de urgentie de ogen te sluiten voor de problematische relatie die ‘links’ tot lang heeft onderhouden met het vrijheidsbegrip. Ik bedoel communistisch en socialistisch links, en vanaf de jaren zestig ook een niet onaanzienlijk deel van de sociaal-democratie. Nieuw Linksers als Han Lammers en de zijnen vonden het in 1966 heel progressief om de DDR ‘onvoorwaardelijk te erkennen’. Gedogen of iets dergelijks was ze te min. Onvoorwaardelijke erkenning: je hoort Wilders watertanden bij deze totale overgave, die misschien ook de zijne zal worden.

Want toen Lammers in 1967 maar liefst ‘een week lang’ de gelegenheid kreeg rond te reizen in het ommuurde land, zag hij dat ‘vanuit het oosten de Muur er helemaal niet zo bedreigend uitzag’. Nee, beslist niet, met een retourticket Amsterdam op zak. Wel zocht de Nieuw Linkse onderzoeker in Oost-Berlijn...