<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Beloning voor blunderende officieren van justitie</h3>
De rechtbank in Den Bosch liet onlangs verdachten vrijuit gaan omdat het OM over de schreef was gegaan. Dat was niet voor het eerst. Uit onderzoek van Vrij Nederland blijkt dat officieren van justitie vaker willens en wetens fouten maken. Zonder dat er sancties volgen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Donderdag 23 juli was een zwarte dag voor het OM. Na ruim tien jaar politieonderzoek kwam &#8216;Peter uit Eindhoven&#8217; op vrije voeten. Volgens justitie ging het om de godfather van een grote Chinese maffiaorganisatie. De betrokken officier van justitie van het landelijk parket, Marjolein Verwiel, had opzettelijk een processtuk niet aan de verdediging gegeven. Er stond belangrijke informatie in: justitie had een deal gesloten met een getuige. En daar zat de pijn, want over die deal had het OM gelogen. In tegenstelling tot wat Verwiel op de zitting had gezegd, was de getuige een verblijfsvergunning en opname in een beschermingsprogramma toegezegd.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Verwiel zette de verdediging buiten spel en probeerde de rechtbank in haar opzetje te betrekken. Ze had de rechters zelfs gevraagd om het stuk na lezing te vernietigen. Dat hadden de magistraten telefonisch ook toegezegd, beweerde de aanklager. Maar de drie rechters ontkenden dit ten stelligste.
Met haar opstelling schond de officier het principe van een eerlijke rechtsgang, waarbij alle betrokken partijen recht hebben op dezelfde informatie. De sanctie was navenant: de rechtbank verklaarde het OM niet-ontvankelijk en verweet Verwiel &#8216;gebrek aan integriteit&#8217;. Peter en zijn medeverdachten konden gaan.
Inez Weski, advocaat van Peter: &#8216;Ik ben blij dat de rechtbank duidelijk heeft gemaakt dat zoiets niet kan in een strafproces. Dit zijn geen blunders meer van zo&#8217;n officier, dit is bewust handelen tegen alle regels in. Het OM stelt zichzelf boven de wet en compromitteert de rechtbank.&#8217;
Miljoenenclaims Binnen de opsporingsinstantie wordt daar anders over gedacht. Harm Brouwer, voorzitter van het college van procureurs-generaal, liet al snel weten dat het OM in hoger beroep gaat. In het VPRO-programma Schuld en Boete zei hij: &#8216;Waarheidsvinding is moeilijk. We gaan heus niet schouderophalend voorbij aan gemaakte fouten. Als iemand het te bont maakt, nemen we maatregelen.&#8217;
Klopt dat? Wie zich in het handelen van het OM verdiept, merkt dat de zaak van &#8216;Peter uit Eindhoven&#8217; en de wijze waarop het OM optreedt, niet op zichzelf staan. Toezeggingen aan getuigen worden vaker met opzet verhuld, verklaringen misbruikt, er wordt meineed gepleegd of zelfs bewijsmateriaal vernietigd (zie kader). Als die zonden boven water komen, is dat overigens altijd doordat advocaten ze tijdens het proces naar boven halen en leiden ze tot niet-ontvankelijkheid van het OM. Gevolg: zware criminelen belanden op straat en kostbaar politieonderzoek gaat verloren. Daarbij ziet de staat zich soms ook nog geconfronteerd met miljoenenclaims.
Dat laatste gebeurde vorige week. De Hells Angels eisten genoegdoening voor eerder gemaakte blunders van het OM. In een omvangrijke strafzaak tegen de motorclub hadden de officieren van justitie Ger Oldekamp en Michel Zwinkels geheimhoudersgesprekken (gesprekken tussen advocaat en cliënt) afgeluisterd en niet, zoals de wet voorschrijft, meteen vernietigd. De zwaarste sanctie volgde: het hof verklaarde het OM niet-ontvankelijk.
Grenzen Natuurlijk, meestal gaat het goed, vooral in &#8216;gewone&#8217; strafzaken. En als er fouten worden gemaakt, gebeurt dat vaak uit slordigheid of door een te hoge werkdruk. Maar bij sommige cases schiet het OM uit de bocht. Dat zijn dan wel vaak dossiers waaraan van hogerhand prioriteit is toegekend. Daardoor komen officieren van justitie in de verleiding om &#8211; al dan niet met permissie &#8211; de grenzen van de wet op te zoeken. Het gaat om spraakmakende zaken zoals moord, mensen- of drugshandel. Dan staan niet alleen de verdachten in de schijnwerpers, maar moet ook het OM zich waarmaken. Een veroordeling wordt dan van groot belang en dat staat waarheidsvinding &#8211; de basis van de rechtspraak &#8211; in de weg.
&#8216;De druk die op het OM staat om te slagen is gigantisch,&#8217; zegt oud-strafrechtadvocaat Cees Dekker: &#8216;Zo&#8217;n officier uit Den Bosch handelt in zo&#8217;n belangrijke maffiazaak niet op eigen houtje. Een rechter bruuskeren door hem neer te zetten als leugenaar? Dat denk ik toch niet. Zo&#8217;n vervolging gaat in overleg met een hoofdofficier van justitie. Ook het college van procureurs-generaal vindt het van het grootste belang dat mensensmokkelaars worden aangepakt en stelt dus prioriteiten. De Bossche rechtbank is dus met deze uitspraak over de integriteit van de officier ook op de tenen van de top van het OM gaan staan.&#8217;
Vraag een willekeurige strafpleiter naar een oordeel over het Openbaar Ministerie en er volgt een litanie. Dat lijkt een natuurlijke verhouding tussen de partijen in de rechtszaal. Toch is er meer aan de hand, blijkt uit een rondgang langs advocaten in geruchtmakende strafzaken: ze krijgen soms gelijk van de rechter. Advocate Weski: &#8216;Heel veel OM&#8217;ers doen goed en integer hun werk. Maar ik constateer bij sommige vertegenwoordigers van het OM een groeiende minachting voor het rechtssysteem. Die agressie keert zich steeds meer ook tegen rechters. Daar staan vaak geen sancties op. Ik kom officieren die zich hebben misdragen nog steeds tegen. Die hebben promotie gemaakt. Sommigen zijn zelfs rechter geworden. Onbegrijpelijk. Door gebrek aan sancties verdwijnt het vertrouwen in het OM. En als strafpleiters het schaamteloze optreden van een aanklager aan de kaak stellen, wordt hun verweten dat ze op de man spelen.&#8217;
Officieren hebben soms regelrecht lak aan de rechter, stelt Weski. Ze geeft een voorbeeld. De advocate staat de hoofdverdachte bij van de diamantroof op Schiphol (2005). Weski wilde stukken waar ze als verdediging recht op had. Het OM weigerde de stukken te geven, zelfs nadat de Haarlemse rechtbank daartoe bevel had gegeven. Daarop spande Weski een kort geding aan tegen de staat. De president van de Haagse rechtbank gaf haar gelijk: op straffe van een dwangsom van 20.000 euro per dag kreeg de officier van justitie te horen dat hij per ommegaande de stukken moest verstrekken.
De dwangsom is veelzeggend, volgens Weski. &#8216;De president gaat er kennelijk niet voetstoots vanuit dat het OM kan worden vertrouwd in de uitvoering van het vonnis.&#8217;
Inez Weski is niet de enige strafpleiter die dit overkomt. Uit meer vonnissen blijkt dat ook andere advocaten noodgedwongen een kort geding aanspanden om stukken te krijgen waar ze volgens de rechtbank recht op hebben.
Het OM motiveert zijn weigerachtige houding met een beroep op het onderzoeksbelang: hoe minder de verdachte weet, hoe beter dat is voor de &#8216;waarheidsvinding&#8217; in een zaak. Dat gaat blijkbaar boven het bevel van een rechter.
Demotie? Nee Wat gebeurt er met aanklagers die een tik op de vingers hebben gekregen van de rechter? Gaat het OM over tot sancties? Volgt er demotie? Nee. Blunderende en ook mogelijk strafbaar handelende officieren worden gepromoveerd en schoppen het, zoals Inez Weski al zei, soms zelfs tot rechter.
Bénedicte Ficq (Balpenzaak, Hells Angels) vindt het &#8216;verbijsterend&#8217; dat ontsporende officieren carrière kunnen maken binnen het OM. &#8216;Het wegmaken van bewijs is een strafbaar feit. Iemand die dat doet, hoort niet thuis bij het OM. De hoogste baas van het OM zou dat ook behoren te vinden. Zijn medewerkers moeten net als rechters honderd procent integer zijn. Dat is in het belang van het handhaven van de rechtsstaat.&#8217;
Ook advocaat Jacq Taekema vindt dergelijke promoties vreemd. Hij stond Kees B. bij die ten onrechte werd veroordeeld voor de Schiedammerparkmoord. De aanklagers in deze zaak hadden ontlastend bewijs achtergehouden. Hij verwoordt zijn kritiek voorzichtiger dan Ficq: &#8216;Ik heb Kees B. geadviseerd om een artikel 12-procedure aan te spannen. Dat doe je als je vindt dat het OM zich schuldig heeft gemaakt aan strafbaar gedrag. Je kunt daar niet zomaar aangifte van doen, want het OM kan niet zichzelf vervolgen. Kees B. had er echter geen behoefte meer aan. Maar dat ik me er sterk voor wilde maken, geeft aan hoe ik over het optreden van deze officieren denk. En nu zijn ze beiden rechter!&#8217;
Mestkar Harm Brouwer, de hoogste baas van het OM, ziet het anders. &#8216;Welk rechtsgevoel is ermee gediend als een officier van justitie publiekelijk wordt gestraft?&#8217; stelde de super-PG retorisch toen hij in het radioprogramma Schuld en Boete de vraag kreeg voorgelegd of er geen sancties van toepassing zouden moeten zijn als zijn mensen de regels overtreden. &#8216;Zo iemand hoeft niet op een mestkar te worden rondgereden. Daar ben ik het mee oneens.&#8217;
Sterker nog: strafrechtadvocaten die in de media kritiek uiten op het optreden van officieren van justitie, werden vorige week door Brouwer vermanend toegesproken. In De Pers stond in juni een portret van Koos Plooij (terreurzaken, Holleeder). In het artikel plaatsten verschillende strafpleiters kanttekeningen bij Plooijs onberispelijke reputatie. &#8216;Plooij doet niet aan waarheidsvindingen maar aan veroordelingen,&#8217; luidde kritiek. Twee advocaten beschuldigen de officier van justitie zelfs van meineed.
Zulke negatieve kritiek van de advocaten in de media past niet, schreef Brouwers in een brief aan de Orde van Advocaten. &#8216;Die beeldvorming geeft zorgen omdat daarmee het vertrouwen dat de samenleving moet hebben in goede rechtspleging en daarmee in het functioneren van de rechtsstaat, kan worden ondermijnd.&#8217;
De baas stelt zich voor zijn troepen, de advocatuur krijgt de schuld. Maar in historisch perspectief is het verzoek van Brouwer slechts een poging om de boodschapper te onthoofden. Terwijl introspectie van zijn eigen organisatie meer op zijn plaats lijkt.
</div>
<div class="wpg-element paragraaf-kader">
<h3>Verzwijgen en verhullen</h3>
Iglo-zaak CIE-Officier ROLF DE GROOT overtrad de regels in de Iglo-zaak, een grote drugscasus. De conclusie van de rechtbank in 1999: &#8216;Hij heeft gezwegen, c.q. verhuld waar waarheid gesproken en openbaarheid betracht had moeten worden.&#8217; Dat had hij eerder in een grote zaak ook gedaan. De Groot is tegenwoordig raadsheer bij het hof in Arnhem.
Vals geld-zaak Officier van justitie LEX MOOY misleidde in 2002 de rechtbank in een vals geld-zaak. Hij zorgde ervoor dat een politie-infiltrant niet ter zitting verscheen en zweeg vervolgens over zijn eigen rol. De rechtbank verklaarde het OM niet-ontvankelijk. Later bleek dat hij nog meer onoorbare opsporingsmethoden had verzwegen. Uiteindelijk werd het bewijsmateriaal uitgesloten en werden de verdachten vrijgesproken. Mooy is nu raadsheer in Den Bosch.
Iglo-zaak II Officier ANNEMIEKE ZWANEVELD gaf eind jaren negentig in de Iglo-zaak bevel om een advocaat af te luisteren die geen verdachte was. Dat is verboden. Het OM werd niet-ontvankelijk verklaard. Ze is nu rechter in Rotterdam. In die rol oordeelde ze in 2006 samen met haar collega-rechters opnieuw curieus: ze legde het OM geen sancties op toen bleek dat geheimhoudersgesprekken niet waren vernietigd.
Hells Angels-zaak Officieren van justitie MICHiEL ZWINKELS en GER OLDEKAMP luisterden gesprekken af tussen advocaten en cliënten en vernietigden deze niet. Ze hielden hun faux pas stil voor de rechter. Het Amsterdams hof verklaarde in 2007 het OM niet-ontvankelijk. De Hells Angels kwamen vrij en Oldekamp kreeg de zwarte piet toebedeeld. Hij is inmiddels advocaat-generaal bij het Amsterdamse parket.
Lancee-zaak De Schiermonnikoogse politiechef René Lancee werd eind jaren negentig ten onrechte beschuldigd van incest. In deze zaak vol blunders en gerommel met getuigenverklaringen was MONTE VAN CAPELLE de aanklager. Hij is tegenwoordig hoofdofficier van justitie in Assen.
Juliët-zaak Officier van justitie CEES SPIERENBURG ontkende in 1997 voor de rechter een gemaakte kroongetuigendeal in een grote drugszaak. Door zijn &#8216;meineed&#8217; moest de rechter de verdachten vrijuit laten gaan. Spierenburg werd uiteindelijk vrijgesproken, ondanks het feit dat het gesprek over de deal op band stond. Hij is tegenwoordig de landelijk officier voor synthetische drugs.
Power-zaak Prestigieuze drugszaak. Officier van justitie SASKIA DE VRIES hield belangrijk bewijsmateriaal voor de verdediging achter. Daarover loog ze in hoger beroep, oordeelde het hof. De Vries is nog altijd aanklager namens het landelijk parket. In 2006 deed ze de zaak tegen drugshandelaar Mink Kok. Ook daarin hield ze informatie achter. In twee recente cases &#8211; Holleeder en een Joegoslavische moordzaak &#8211; klaagden de advocaten opnieuw over manipulatie van het bewijs.
Balpen-moord Officier van justitie CHARLES VAN DER VOORT liet in deze moordzaak uit 1991 bewijsmateriaal verdwijnen. Hij is sinds vorig jaar landelijk hoofd advocaat-generaal.
Schiedammerpark-moord Kees B. werd in 2004 ten onrechte veroordeeld voor moord op het meisje Nienke. Officier was BERNADETTE EDELHAUSER; MARIËTTE RENCKENS deed als advocaat-generaal het hoger beroep. Door tunnelvisie werd bewijs achtergehouden. Beide aanklagers zijn inmiddels rechter.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Herstel</h3>
In Vrij Nederland 22 augustus 2009
In het artikel &#8216;Sjoemelen loont&#8217; (VN 33) is het citaat van advocaat Jacq Taekema juridisch niet correct weergegeven. De verdediging van Kees B. heeft wel aangifte gedaan tegen de officier van justitie en de advocaat-generaal. Vervolgens is onderzoek door de rijksrecherche gedaan. Die rapportage bood alle aanleiding om tot vervolging over te gaan. Het OM weigerde dat en seponeerde de zaak volgens Taekema. &#8216;Dan rest enkel de art. 12 Sv-procedure bij het gerechtshof (als correctiemechanisme). Het hof kan dan om een bevel worden gevraagd alsnog tot vervolging over te gaan. Die procedure heb ik cliënt aangeraden. Cliënt heeft erover nagedacht, maar had er geen zin meer in.&#8217;
</div>