<div class="lead">
Een Amerikaanse vriendin met schulden vroeg Simone van Saarloos om geld. Moest ze wel of niet geven?
</div>
Ik dacht dat het een spambericht was. Afkomstig van een vriendin. Gehackt, dacht ik, vanwege het geldbedrag dat werd genoemd. Ik zat op de fiets, gleed met mijn duim over het scherm van mijn telefoon en in de haast zag ik vooral het geldbedrag, vergezeld van een dollarteken, $, dat altijd nep oogt. Er stonden geen spelfouten in het bericht. Het was een werkelijke hulpvraag: kan ik 2500 dollar van je lenen?
Mijn vriendin woont in de Verenigde Staten. Voor Vrij Nederland schreef ik al eens over het dorp waar ik een jaar verbleef en naar school ging. Het stuk – <a href="https://www.vn.nl/terug-naar-winters-mill-high-school/" target="_blank">hier te lezen</a> – schetst de context. Het probleem van mijn vriendin is exemplarisch voor wat vele Amerikanen financieel meemaken, maar haar vraag is specifiek, haar leven is, zoals ieder leven, specifiek.
Al jarenlang heeft mijn vriendin twee banen. Overdag werkt ze als receptioniste in de praktijk van een tandarts, ’s avonds staat ze achter de bar of serveert ze eten in een restaurant. Het restaurant waar ze de laatste jaren werkte, ging afgelopen herfst failliet. Omdat ze vanwege haar baan overdag weinig flexibel is, kon ze maar geen nieuwe baan vinden in de horeca. De afgelopen maanden lukte het niet om al haar rekeningen te betalen, maar de groeiende achterstand was te overzien, dacht ze. Twee weken geleden vond ze een tweede baan in een café. Ze kon de openstaande rekeningen gauw betalen, wist ze. Maar toen ze ’s nachts van haar nieuwe werk kwam, bleek haar auto verdwenen. Weggesleept, vanwege de achterstallige betalingen. Zonder haar auto kan ze niet naar haar werk. Zonder vervoer kan ze niet verdienen wat ze nodig heeft om te voorkomen dat haar spullen in beslag worden genomen. Ze probeerde een lening aan te vragen zodat ze de schuldeiser kan betalen om haar auto terug te krijgen, maar wie schulden heeft mag geen schulden hebben.
Ten einde raad berichtte ze mij. Met een verhaal dat te vol en te fataal klinkt om waar te zijn. Ten einde raad lijkt op spam.
Ik vroeg een goede vriend – twee keer mijn leeftijd, drie keer zo rijk en immer beschikbaar voor praktisch advies – om raad. Hij antwoordde: ‘ik heb altijd geleerd dat geld lenen tot problemen leidt.’
In dit geval leken de problemen me dringender dan de problemen die er uit voort kunnen komen.
Nadat het geld was overgemaakt en ik haar een screenshot stuurde van de overdracht – alsof ik net vliegtickets had gekocht voor een leuke vakantiebestemming en deze doorstuurde om samen voorpret te beleven –, schreef ze mij een kort bericht dat vrij groot op mijn scherm verscheen, met een paar enters, waardoor de paar woorden heel veel ruimte kregen:
&#8216;I cannot find words to thank you.&#8217;
‘Dankjewel’ is inderdaad niet echt een geraffineerd woord. Het is het eerste woord dat je leert als je in een ander land bent, om het vervolgens veelvuldig te gebruiken. In een café hoor ik het mezelf voortdurend zeggen: dankjewel voor het water, dankjewel voor de koffie, dankjewel voor het bestek, dankjewel voor het afruimen.
Het <a href="http://www.nu.nl/wetenschap/4131651/schotten-hebben-421-woorden-sneeuw.html" target="_blank">schijnt</a> dat de Schotten 421 verschillende woorden hebben voor sneeuw. Dankjewel daarentegen is een woord dat weinig varianten kent. En misschien is dat wel logisch, omdat dankjewel slechts een korte respons is op een aardig gebaar, terwijl dankbaarheid een voortdurende ‘staat van zijn’ impliceert. En dan vraag ik me af: kan je werkelijk een voortdurende staat van dankbaarheid ervaren? Is dankbaarheid niet bedoeld om te erkennen dat de ander moeite doet? Dan is het gevoel van dankbaarheid afhankelijk van de ander die de erkenning ontvangt en ervaart.
*
‘I felt like I was drowning &amp; sinking lower &amp; lower into the fucking ocean of debt.’ 
Wat mij verbaast is het idee dat een gift je blij moet maken terwijl sommige giften slechts een reddingsboei zijn. Moet je blij zijn met een reddingsboei als je aan het verdrinken bent? Of mag je dan ook gewoon bevreemding voelen over het feit dat je aan het verdrinken bent?
En wat als je in het diepe wordt gegooid? Ja, dat is een passender beeld voor de situatie van mijn vriendin: ze duwen haar het water in en gooien er een reddingsboei achterna. 
Ik wil dat ze die weigert, uit romantiek. Ik wil dat ze schreeuwt en roept ‘fuck jullie!’ Ik wil haar steunen zonder het systeem te steunen dat haar hulpbehoevend heeft gemaakt. Maar het is makkelijk roepen als je mond niet volloopt met water.
‘I have to play by their rules, that’s all I can do’, zegt ze.
En dus vindt ze iemand die haar naar het juiste kantoor van de schuldeiser kan rijden, drie uur bij haar vandaan. En dus wacht ze op een bankje bij de receptie van de garage, omdat de regels voorschrijven dat er twee uur tussen de betaling en het uitleveren van haar auto moet zitten. En dus mist ze een dag van het werk dat ze overdag doet, zodat ze kan verdienen wat ze probeert af te betalen.
Elke dag dat zij niet betaalt, komt er 80 dollar boete bij. Het duurt drie tot vijf dagen voor het geld van mijn rekening op de hare staat. De som is inmiddels opgelopen naar $2.820,-
Er zijn mensen die geld verdienen aan haar schulden. Alsof ze daardoor sneller kan afbetalen. Alsof de schuldeiser dat bedrag nodig heeft om die dag te kunnen eten.
‘You have to wonder how they sleep at night.’
Ik denk aan het nummer ‘<a href="https://www.youtube.com/watch?v=1f8S5u01E0Y" target="_blank">Dear Mr. President</a>’ van zangeres Pink. Ik denk aan de metaforen die we gebruiken, wanneer we niet begrijpen dat iemand geen last heeft van een zeurend geweten. ‘Hoe kan zij zorgeloos slapen, wat ziet hij als hij in de spiegel kijkt?’ Met beide uitspraken drukken we de hoop uit dat dat iemand met zichzelf wordt geconfronteerd. Beide metaforen voelen ontoereikend. Misschien moeten we wat minder hoop vestigen op innerlijke bijsturing en het eigen, individuele geweten.
Ik groeide bijvoorbeeld op met het spreekwoord: ‘Bemoei je liever met de balk in je eigen oog dan met de splinter in het oog van een ander.’ Waarom helpen we elkaar niet de balken weghalen?
Het is de ander die je moet confronteren. Daar is geen spiegel of stille nacht of naar binnen gekeerd oog voor nodig. ‘De hel dat zijn de anderen,’ schreef Sartre (dat weet iedereen). Die uitspraak wordt nogal vaak voor allerlei karretjes gespannen, laat ik dat hier dan ook maar doen: de hel dat zijn de anderen, omdat je van jezelf anders een hemel bereidt die voor anderen de hel is.