<div class="lead">Elke subcultuur krijgt zijn eigen tv-show in de tijd van Peak TV: het gouden tijdperk voor tv. Is een universele kwaliteitsserie nog mogelijk? ‘Waarschijnlijk idealiseren we wat we ons herinneren als de geweldige tv van toen.’</div>
Als The Sopranos ter sprake komt, klinkt regisseur Jill Soloway enthousiast en melancholiek tegelijk. Het was een van haar favoriete televisieseries. ‘Dat niveau van storytelling is wat we allemaal hopen te bereiken,’ zegt de bedenker van Transparent, een gelauwerde reeks op Amazon over een oudere transvrouw.
The Sopranos, een HBO-serie gemaakt door David Chase, markeerde in 1999 het begin van het gouden tijdperk voor tv. Soloway genoot niet zozeer van het ‘gewelddadige maffia-gedoe’, maar wel van het familiedrama onder leiding van die grootse acteur, wijlen James Gandolfini: ‘De lasagna-dinners. De ruzies en liefde. De crimineel en zijn therapeut.’ Het was een serie voor iedereen, een evenement waar de hele familie – het hele land – zondagavond voor ging zitten. Uit een nog eerder, korter ‘gouden tv-tijdperk’ was M.A.S.H. een ander voorbeeld: de finale van die serie trok in 1983 105 miljoen kijkers. Nu is een reeks een succes als er drie miljoen mensen kijken.
<h5>Balkanisering</h5>
De melancholie van Soloway komt voort uit het besef dat de tv-serie als bindend fenomeen vrijwel niet meer wordt gemaakt. Televisie in het tijdperk van Peak TV, zoals dat heet, betekent fragmentatie naar identiteit – niet eenheid. De paradox: het aantal series en de kwaliteit ervan is nooit groter geweest, maar ze worden bekeken binnen hyperspecifieke groepen en subculturen, op het moment en de plek die ze zelf kiezen. All in the Family was één keer per week op de buis, door en door Amerikaans, voor iedereen. De vrouwen-in-de-gevangenis-serie Orange is the New Black is te allen tijde te zien op Netflix, gericht op een kleine groep binnen de elite van progressieve kijkers in grote steden. Hoeveel kijkers zo’n serie trekt, is niet bekend. Netflix brengt geen kijkcijfers naar buiten. Dat het er niet heel veel kunnen zijn, staat vast.
Met haar evenzeer particuliere series – Transparent en de nieuwe serie I Love Dick zijn niet voor iedereen – draagt Soloway ook bij aan de balkanisering. Ze haalt haar schouders op. ‘Waarschijnlijk idealiseren we de series die we ons herinneren als de geweldige tv van toen. The West Wing? Mooi, maar wat er nu wordt gemaakt, is absoluut even goed.’
<h5>Emotionele diepgang</h5>
In de woorden van actrice Tatiana Maslany, die vijf hoofdrollen speelde in de sciencefiction-thrillerserie Orphan Black: ‘In films kunnen minder risico’s worden genomen. De opbrengst is te belangrijk.’ Dit ‘vitale tv-tijdperk’ noemt ze amazing, juist omdat individuen en groepen die tot voor kort zelden op tv waren nu een kans krijgen. ‘De stemmen van vrouwen, gays en gekleurde acteurs en schrijvers worden eindelijk gehoord. Kwaliteit blijkt overal te zitten,’ zegt Maslany.
<figure id="post-375775 media-375775" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/maria-austria_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/maria-austria_preview-320x317.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/maria-austria_preview-640x634.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/11/maria-austria_preview-1280x1268.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>Foto: Sem Presser/MAI.</figcaption></figure>
Veel series die we ‘universeel’ noemen, benadrukt zij, waren dat alleen in aantallen kijkers, niet in inhoud. Het ging vrijwel altijd over blanke hetero’s en hun gezinnen, The Cosby Show daargelaten. Tot Will &amp; Grace in 1998 begon, kon een homo zichzelf niet herkennen op het televisiescherm. Latino’s duiken momenteel op in prima series als Narcos en Jane the Virgin met ster Gina Rodriguez. Maar tot het begin van deze eeuw waren ze nauwelijks te vinden op het kleine scherm.
Soloway twijfelt er niet aan dat een serie voor een breed, groot kijkerspubliek nog steeds succes kan hebben. ‘Ik denk dat veel tv-makers een serie voor de grote massa willen maken,’ zegt Soloway, die scenario’s schreef voor Six Feet Under, een andere HBO-serie die vooruitliep op Peak TV. ‘Ik droom zelf in elk geval van een serie met de emotionele diepgang van Transparent, maar dan met een groter panorama, een reikwijdte die je zelden meer ziet.’ Is ze er al mee bezig? ‘Yep,’ zegt Soloway. Kan ze er meer over zeggen? ‘Nog niet.’
<h5>De laatste ‘serie voor iedereen’</h5>
Game of Thrones wordt wel de laatste ‘serie voor iedereen’ genoemd. Is alleen een fantasiewereld met draken nog in staat om kijkers in Oklahoma en New York, Australië en Chili te bereiken en verenigen in hun liefde voor de fantasiewereld?
Juist platforms als Netflix en Amazon zouden de volgende klapper kunnen voortbrengen – een combinatie van kwaliteit, diepgang en een brede doelgroep. Maar ook op de Amerikaanse kabel wordt sterke comedy en drama geleverd. Denk aan HBO met Girls en AMC met Breaking Bad. De traditionele networks geven zich evenmin gewonnen: NBC heeft de multiculti familieserie This is Us, FX maakt Atlanta en Fargo, Fox bracht de originele 24 voort, alsmede de helemaal niet slechte opvolger 24 Legacy.
Ambitie en aandrang genoeg, maar is er al een opvolger van Breaking Bad of The Wire of, verder terug, de vederlichte maar fijne serie Friends? This Is Us heeft zeker de ambitie om een groot publiek aan te spreken met het emotionele verhaal over een tweeling en hun aangenomen zwarte broertje van dezelfde leeftijd. In deze tijd van politieke en maatschappelijke polarisatie probeert bedenker Dan Fogelman om van This Is Us een serie te maken over iedereen. De ouders zijn blank en getrouwd. De kinderen hebben twee huidskleuren. De vader, echtgenote en kinderen van een van de drie zijn zwart, een van de tweelingen is extreem dik. Het ontbreekt alleen nog aan een gay en een rolstoel. Dat klinkt cynisch, maar Fogelman creëert bewust een collage van minderheden en probleemgevallen om zo een wijd vangnet te spannen.
<q class="pull-left">Is alleen een fantasiewereld met draken nog in staat om kijkers in Oklahoma en New York, Australië en Chili te bereiken en verenigen in hun liefde voor de fantasiewereld? </q>Het kan ook anders. Een andere onverwachte hit van het net afgelopen tv-seizoen met een bereik vergelijkbaar met Game of Thrones is The Sinner van het USA Network, in Nederland te zien op Amazon en YouTube. Jessica Biel is hoofdrolspeler (Cora) en tevens coproducent. De belangrijkste bijrol is voor Bill Pullman als de morsige detective Ambrose. Zij tweeën vormen een formidabel duo in dit psychologische crime-drama over de vraag waarom een jonge moeder een moord pleegt op een druk strand. Niets aan de serie is multicultureel of politiek-correct. Maar de thema’s zijn universeel: trauma, geweld, liefde, geloof en de vraag of verlossing ooit mogelijk is na een moord. Kijkers meldden zich in groten getale: het is de meest bekeken kabelserie van de afgelopen maanden.
<h5>Controle achter de schermen</h5>
Fase 1 van de ‘Golden Age of Television’ was een mannelijke aangelegenheid. Mannen schreven over mannen: David Chase bedacht The Sopranos, David Simon maakte The Wire, Vince Gilligan schreef Breaking Bad en Better Call Saul. In de nieuwe fase van het gouden tijdperk is dat veranderd. Net als zo veel hitseries (Scandal, Crazy Ex-Girlfriend) laat The Sinner zien dat de traditionele modus – mannelijke hoofdpersoon in crisis, zie ook Mad Men – niet langer de maatstaf is. Deze serie draait om een vrouw – een vrouw die moordt. De detective en echtgenoot dienen haar verhaal, niet andersom. 
Naast de hoofdrol heeft Biel een functie als producent. ‘Ik heb het zelf kunnen ontwikkelen met de scenarioschrijver en regisseur,’ zegt zij. Het komt de kwaliteit van een serie ten goede, vindt Biel, als je controle uitoefent achter de schermen. Dat een actrice als zij die kans krijgt, is tekenend voor de nieuwe tv-wereld. In de film-business zetten A-actrices als Charlize Theron en Reese Witherspoon gelijksoortige stappen, maar dat zijn uitzonderingen. Bovendien is ook Witherspoon de tv-wereld in gedoken met de serie Big Little Lies, als actrice en producent.
Net als veel andere acteurs en tv-schrijvers is Biel een liefhebber van het medium omdat er zo veel tijd en ruimte is om karakters op te bouwen en subplots uit te diepen. Biel stond op basis van de brave serie Seventh Heaven en de actiefilm Total Recall niet bekend als een topactrice. Mooi, zeker, maar goed? In The Sinner zijn haar talent en toewijding plotseling samengekomen in een overtuigende rol, iets dat haar naar eigen zeggen nooit zou lukken in een film. ‘Tv is de plek voor zo’n uiterst complex verhaal,’ zegt de actrice. ‘Het stigma waar tv mee kampte, is weg. Nu kun je er dingen doen die nergens anders mogelijk zijn.’ Een verhaal als The Sinner zou vroeger een indie zijn geweest, denkt zij, een onafhankelijke arthousefilm. ‘Dankzij het format kun je verhalen vertellen uitsmeren, verhalen die eerder niet werden verteld.’
Hetzelfde argument komt naar boven in Difficult Men, een boek van Brett Martin over de grondleggers van het gouden televisietijdperk. ‘De nieuwe structuur maakt enorme creatieve vrijheid mogelijk,’ schrijft hij. ‘Personages kunnen langdurig ontwikkeld worden, verhalen kunnen vijftig uur of langer worden verteld, het equivalent van talloze films.’
<q class="pull-left">De nieuwe structuur maakt enorme creatieve vrijheid mogelijk. Personages kunnen langdurig ontwikkeld worden, verhalen kunnen vijftig uur of langer worden verteld.</q>Nu de technologie van Silicon Valley alle begrenzingen in Hollywood heeft neergehaald, is het in zuidelijk Californië een bonanza voor creatieve geesten met een vlotte pen of een acteerdroom. Dezer dagen worden er in de tv-wereld elk jaar zo’n 450 scripted shows gemaakt – geschreven drama- en comedyseries. Nooit eerder daalden zo veel acteurs en scenaristen neer in Los Angeles om er content aan te leveren. Nooit was het aanbod voor de kijker zo overweldigend.
<h5>Verlengstukken van Instagram</h5>
Totdat betaalzender HBO (‘It’s Not TV. It’s HBO’) en de streamingdiensten het landschap omploegden, moest een serie wel voor iedereen zijn. Anders was het financieel niet haalbaar. ‘Ik noem dat het vrijdagavondfenomeen: je wilde tv maken die het hele gezin op dat moment samen kon consumeren,’ zegt Jill Soloway. ‘Maar het probleem was dat jouw series, die voor jou en je omgeving betekenis hadden, nooit gemaakt konden worden.’
In reactie zien we de fragmentarisering die we van universiteiten en Facebook kennen: elke identiteit zijn eigen serie, elke groep zijn eigen held. Insecure gaat over een single Afro-Amerikaanse vrouw. Master of None draait om een Indiaas-Amerikaanse alleenstaande acteur. Als comedies zijn beide geslaagd. Een groot publiek zullen ze niet gauw bereiken.
Soloway ziet de meeste series als verlengstukken van Instagram. ‘Sociale media reflecteren onze levens en tv-series reflecteren onze social media.’ Zo kunnen creatieve Hollywood-types aandacht eisen voor ‘racisme, seksisme, transgender issues, islamofobie’, zegt Soloway. Maar: ‘We moeten uit zien te vinden waar we het met z’n allen over eens kunnen zijn.’
Geen sinecure, in een tijd van Trump en Black Lives Matter. Maar niet onmogelijk, zoals Game of Thrones laat zien. David Benioff bedacht die reeks met collega D.B. Weiss met het specifieke plan om een groot publiek wereldwijd aan te spreken. Benioff is een bekende Amerikaanse scenarist en showrunner: een über-regisseur die overzicht heeft over de complete serie, terwijl verschillende afleveringen vaak diverse regisseurs kennen. ‘De meeste Amerikaanse series gaan over Amerikanen en doen wat lokaal of kneuterig aan,’ zegt hij. ‘Wij wilden laten zien dat je een universele kwaliteitsserie kunt maken. Met elementen van klassieke tragedie. Maar níét Amerikaans.’ Benioff was niet verrast dat zijn serie een hit werd, wel dat ook Amerikanen enthousiast meekeken naar de avonturen van Daenerys Targaryen en Jon Snow.
Een mondiaal bereik voor kwaliteitsseries spreekt content-producenten als HBO, Netflix en Amazon vanzelfsprekend aan: hun kijkers zijn in potentie in elk land te vinden. Netflix had dit vroeg door. De amusante, politiek-incorrecte serie Lilyhammer, een Noorse crime-comedy met een Amerikaanse gangster gespeeld door Steven Van Zandt, was oorspronkelijk gemaakt voor een Noors publiek. De producenten sloten een deal met Netflix en begin 2012 was het de eerste original die Netflix verspreidde, nog vóór House of Cards.
‘Netflix en wij hadden door dat het niks meer uitmaakt waar een serie wordt gemaakt,’ zegt Anders Tangen, die het tweede en derde seizoen van Lilyhammer produceerde. ‘Het is misschien naïef, maar ik ben ervan overtuigd dat een goeie serie voor iedereen kan zijn.’ Nadat hij zich vestigde in Los Angeles heeft Tangen dat opnieuw bewezen met Norsemen. Die nieuwe vikingserie van zijn productiebedrijf is opgenomen in het Noors en Engels. De in Scandinavië bekende acteurs speelden elke scène óók in Engels-met-accent. De serie is een hilarische combinatie van Monty Python en Game of Thrones, zoals meer dan één recensent heeft opgemerkt: perfect gekostumeerde vikingen bedienen zich nonchalant van postmoderne kretologie en slachtoffertaal. Netflix pikte het eerste seizoen meteen op en dankzij een intensieve reclamecampagne op social media – die Tangen zelfstandig uitvoerde – is het een comedyhit voor de streamingdienst.
‘Alles is zo donker en negatief vandaag de dag,’ zegt Tangen. Niet alleen de werkelijkheid, ook series als Game of Thrones en Vikings, merkt hij op. ‘Ik denk dat onze series aanslaan omdat we kiezen voor over-the-top humor, een intelligent en onbeleefd soort humor, met sterke dialoog.’ Net als Amerikaanse succesverhalen als Silicon Valley is die vaak cynische humor herkenbaar. Volgens Tangen kenmerkt dat de tijd van Peak TV: ‘Neem kijkers serieus en vertel herkenbare verhalen. Als je op de een of andere manier de waarheid vertelt, kan niemand klagen. Dát is universeel.’
<h5>Overgave aan de nieuwe tijd</h5>
Ook ervaren acteurs kiezen voor tv. Een meerjarig televisiecontract was tot voor kort ‘een zelfgekozen verbanning, een gevangenisstraf’, vertelde Robert De Niro eerder dit jaar toen hij nonchalant aankondigde dat ook hij overstag is. De held van Raging Bull gaat in een tv-serie spelen: een nog ongetiteld drama met Julianne Moore, voor Amazon geschreven en geregisseerd door David O’Russell (van de film Silver Linings Playbook). 
De Niro’s overgave aan de nieuwe tijd – als een van de laatste der Mohikanen – is logisch. De meeste acteurs weten al jaren dat het interessantste, lucratiefste werk bij de televisie te vinden is.
<q class="pull-left">Ook ervaren acteurs kiezen voor tv. De meeste acteurs weten al aren dat het interessantste, lucratiefste werk in televisie te vinden is.</q>Shonda Rhimes, het brein van hitseries als Grey’s Anatomy en Scandal. ‘We hoeven niet meer te denken aan begrenzingen. Het verhaal voert ons waar het ons naartoe voert. Er zijn alle mogelijk types mensen en dus zijn er eindeloos veel verhalen.’
<h5>De ‘grote serie’</h5>
En voor kijkers? John Landgraf, directeur van zender FX, bedacht de term Peak TV – niet als eretitel, maar als probleem. Het is steeds moeilijker om kwaliteit op te sporen in de honderden series die elk jaar alleen al in Amerika worden geproduceerd, oordeelde hij. Soms hoor je het ook op Twitter: er is veel te veel tv. Fanatiek tv-kijker en recensente Willa Paslin zei er dit over op webmagazine Slate: ‘Ik zie niet in dat we kijkers benadelen. Het kan zijn dat ze nieuwe series niet kunnen vinden, maar alleen omdat ze druk naar series kijken die ze al mooi vinden.’
Actrice Tatiana Maslany (nu in de film Stronger) vindt het eveneens onzin dat het overweldigende aanbod een probleem zou zijn. Dat het misgaat met sommige ‘grote’ series, zoals The Get Down van Baz Luhrmann, die Netflix na één peperduur seizoen afblies, geeft slechts aan dat de markt zijn werk doet. Kwaliteit zal zegevieren, denkt Maslany. ‘Het is toch geweldig dat we niet alleen maar aan de entertainmentwaarde hoeven te denken? We kunnen ons nu afvragen of een verhaal ook belangrijk is.’ 
Toch hoopt ook zij wel dat de ‘grote serie’ blijft bestaan: ‘We zijn graag alleen, om in alle privacy tv te kijken. Maar het is bijzonder, en goed, om een kijkervaring collectief te delen, om het samen te beleven.’
<div class="info-box-red-border">
De citaten in dit verhaal komen uit persoonlijke gesprekken en groepsinterviews met de Hollywood Foreign Press Association, waarvan de auteur lid is.
</div>

Gerelateerd