Column
De altijd in glitter gestoken Amerikaanse pianovirtuoos Liberace kon niet altijd rekenen op de welwillendheid van critici. In zijn autobiografie nam hij daarom bescheiden wraak door te vertellen hoe hij op zijn manier onder die kritiek had geleden: &#8216;I cried all the way to the bank.&#8217;
De uitspraak van Liberace zou afgezaagd zijn als het beeld van iemand die lachend van of naar een bank wandelt dezer dagen niet een geheel nieuwe inhoud had gekregen. Met name door het groteske gedrag van Sir Fred Goodwin, tot voor kort de directeur van de Royal Bank of Scotland, de bank die ABN Amro overnam zonder daar het geld voor te hebben. Door de financiële hoogmoed van Goodwin zou de Royal Bank of Scotland compleet failliet zijn gegaan als de Engelse regering hem niet had gered met twintig miljard pond belastinggeld. Goodwin stortte ondertussen duizenden mensen in het ongeluk.
Sir Fred Goodwin (hij had de bijnaam &#8216;Fred the Shred&#8217;, de versnipperaar, omdat hij bedrijven en banken placht op te kopen, ze versnipperde en dan doorverkocht) moest de bank natuurlijk verlaten. Dat deed hij met een bulderende lach: Goodwin krijgt van zijn vijftigste tot zijn vijfenzestigste elk jaar zevenhonderdduizend pond als compensatie voor al het leed dat hem is aangedaan. De Engelse regering vindt dit onverteerbaar en wil dat dit wordt afgeblazen. Ze wil ook zijn titel terug. Maar dat schijnt juridisch niet zo eenvoudig te zijn.
Met je zakken vol goud lachend de door jou ingestorte bank verlaten: dat is precies het beeld dat Margaret Atwood onverteerbaar en onrechtvaardig vindt in Payback, Debt and the Shadow Side of Wealth, een intelligent, geestig en informatief boekje over bijbelse, literaire, historische en actuele schuld en de donkere kanten van de rijkdom. Ze schreef het boek net voor het uitbreken van de kredietcrisis (het verschijnt dit jaar bij Prometheus). Atwood had de voortekenen goed gezien. Het gaat bij haar over economie, hypotheken en hogere financiële manipulaties, maar vooral over schuld als een maatschappelijk, religieus en psychologisch fenomeen. Over schuld en de balans tussen mensen.
Schuld blijkt ineens overal mee te maken te hebben. De gelovige christen die zo deugdzaam is omdat hij de schuld die Jezus op zich heeft genomen, wil terugbetalen. De moderne hedonist die rijk wordt met het maken van schulden. De hele wereld die dagelijks meer in het krijt van de aarde komt te staan omdat haar schatten worden geplunderd.
Atwood heeft altijd gedacht dat alle negentiende-eeuwse romans over de liefde gingen, maar naarmate ze ouder werd, drong het tot haar door dat ze eigenlijk allemaal over geld en schuld gingen: Uncle Tom&#8217;s Cabin, Wuthering Heights, Vanity Fair, Little Dorrit, A Christmas Carroll, zelfs Madame Bovary. In zijn strijd om de liefde van Cathy krijgt Heathcliff in Wuthering Heights zijn rivaal Linton er onder door te zorgen dat Linton financieel afhankelijk van hem wordt.
Fred Goodwin is een &#8216;Scrooge nouveau&#8217;, de hedendaagse versie van de geldwolf Scrooge in Dickens&#8217; A Christmas Carroll. Scrooge is de klassieke pathologisch hebzuchtige: een benepen en verkrampte figuur die zijn fortuin vergaart door alles en iedereen uit te persen, ook de armen. Scrooge is een smoezelig type, in vergelijking met hem is Goodwin een mannelijke Barbie, steriel gekapt, gesneden pakken, een glazen paleis als kantoor, glimmende auto met chauffeur &#8211; maar verder in alles even platvloers gewetenloos als Scrooge. Elke lezer van A Christmas Carroll voelt zijn bloed koken bij het lezen over Scrooge&#8217; ongenaakbare geldzucht. Dezelfde emoties roept Goodwin (what&#8217;s in a name) nu op met zijn weigering om schuld te bekennen en in te binden met zijn financiële eisen. Alsof het uit een roman van Dickens komt: de ruiten van zijn huis in Edinburgh werden ingegooid. Had hij van het kapitalisme maar geen karikatuur moeten maken.