Artsen zonder Grenzen schrikt niet terug voor stevige uitspraken als humanitaire waarden in de knel komen, bijvoorbeeld als het gaat om het lot van vluchtelingen. Maar is dat niet in strijd met hun neutraliteit?
In de afgelopen maanden heeft Artsen zonder Grenzen zich uitgesproken over een groot aantal onderwerpen. Het gebrek aan medicatie voor diverse ziekten. Het veroordelen van bombardementen op haar ziekenhuizen. Maar ook het beleid van de Europese Unie en haar lidstaten ten aanzien van vluchtelingen. Dat stelling nemen ziet Artsen zonder Grenzen als een kerntaak, de zogenaamde ‘pleitbezorging’. Als hulpverleners via hun werk tegen grove misstanden aanlopen, willen zij daar niet over zwijgen.
Weerstand en onbegrip
Deze pleidooien roepen echter ook weerstand of onbegrip op. Artsen zonder Grenzen krijgt dan het verwijt dat zij zich te politiek opstelt. Deze kritiek komt ook vanuit de eigen achterban: de donateurs die het werk van de medische noodhulporganisatie mogelijk maken. ‘Ik zie Artsen zonder Grenzen als een organisatie die zich volledig richt op het bieden van hulp en zich verder niet bemoeit met discussies die in de media gaande zijn,’ stelt donateur en zelfstandig communicatieadviseur Martijn de Groot. ‘Die discussies zijn belangrijk en nuttig, maar moeten door anderen worden gevoerd. Ik denk dan: richt je op je eigenlijke werk, in crisissituaties snel goede hulp verlenen, punt. Mijn bereidheid tot geven wordt minder als ik zie dat zij zich in allerlei debatten gaat mengen.’
Niet onverschillig
Maar betekent het mengen in publieke debatten ook automatisch dat neutraliteit in het gedrang komt? ‘Wij zijn neutraal in partijpolitieke zin,’ zegt Hernan del Valle, hoofd operationele communicatie van Artsen zonder Grenzen. ‘Wij zijn níet neutraal of onverschillig als het gaat om geweld, misbruik of doelgerichte verwaarlozing van mensen. Zwijgend toekijken is dan geen moreel verantwoorde optie.’
Uitspreken over achterliggende oorzaken
Voor Artsen zonder Grenzen gaat pleitbezorging verder dan alleen het wereldkundig maken van de directe waarnemingen door hulpverleners. ‘We zien het als een plicht om ons ook uit te spreken over de achterliggende oorzaken van het lijden van de mensen die onze artsen behandelen,’ vervolgt Del Valle. ‘We willen degenen ontmaskeren die politiek of op een andere manier verantwoordelijk zijn voor geweld of verwaarlozing.’
Alarm slaan
Journaliste en schrijfster Linda Polman schetste met haar boek ‘De crisiskaravaan’ al eens een kritisch beeld van humanitaire organisaties. Hoe kijkt zij naar deze kwestie? ‘Het is heel belangrijk dat hulporganisaties als Artsen zonder Grenzen alarm slaan over oorzaken van onrecht,’ stelt Polman. ‘Dat doen maar weinig organisaties, bijvoorbeeld als het gaat over de nalatigheid van de Europese staten bij de hulp aan vluchtelingen. Eigenlijk zou de hulpsector als geheel de politiek krachtiger moeten aanspreken.’
‘Niet alleen politiek’
Toch plaatst Polman ook hier een kritische noot. ‘Artsen zonder Grenzen heeft een aantal jaar geleden met een zelfkritisch boek over haar eigen werk (‘Humanitarian Negotiations Revealed’, red.) de hulpsector uitgedaagd. Ik vind het wel jammer dat het daarbij gebleven is. De organisatie zou vaker de collega’s moeten aanspreken in plaats van alleen de politiek.’
Stilte helpt zelden
Daarnaast rijst de vraag: wat levert dergelijke pleitbezorging op, naast weerstand en kritiek, voor de mensen die Artsen zonder Grenzen wil helpen? ‘Onze mogelijkheden om iets te veranderen aan een situatie hangen af van de invloed die we kunnen uitoefenen op de betrokken partijen – regeringen, financiers, gewapende groepen en lokale leiders,’ zegt Del Valle. ‘Maar ik geloof dat het onze plicht is om misbruik aan de kaak te stellen, zelfs als we niets aan een situatie kunnen doen. Stilte helpt slachtoffers maar zelden. Sterker nog, helpen in stilte kan een situatie juist laten voortduren.’
Ageren tegen een regering, zo is Artsen zonder Grenzen ontstaan. Tussen 1967 en 1970 heerst een ongekend bloedige burgeroorlog in de regio Biafra in Nigeria. Het Rode Kruis is in het gebied, maar mag volgens haar mandaat geen hulp verlenen zonder toestemming van de regering. Twee Franse artsen kunnen zich daar niet in vinden. Zij vinden dat álle slachtoffers van oorlogen medische zorg moeten krijgen, desnoods tegen de wil van de regering in. Zij richten daarom een eigen organisatie op: Médecins Sans Frontières, of Artsen zonder Grenzen. Jacques de Milliano is een van de oprichters van de Nederlandse tak van Artsen zonder Grenzen. Rechtvaardigheid en opkomen voor anderen zijn voor hem nog steeds belangrijk thema’s.
Lees een interview met De Milliano en meer over het werk van Artsen zonder Grenzen.