Nog steeds is het moeilijk te geloven en te begrijpen dat iemand die het zo goed voor elkaar had als Dominique Strauss-Kahn niet zijn verstand gebruikte maar doorzette nadat het kamermeisje &#8216;nee&#8217; had gezegd &#8211; als het inderdaad zo gebeurd is. Maar op zo&#8217;n cruciaal moment niet over consequenties nadenken is nu precies wat mannen als DSK kenmerkt, legt seksuoloog Gertjan van Zessen uit. &#8216;Ze proberen tot hoe ver ze kunnen gaan, vaak flirten ze op een wat agressieve manier, ze zoeken de grens op en gaan er soms overheen.&#8217;
De honderden mannen die hij de afgelopen jaren in zijn spreekkamer zag, kwamen daar terecht omdat hun bestaan van liegen en bedriegen was uitgekomen. Vaak hielden ze er al jarenlang verborgen levens op na. Dagelijks urenlang porno kijken, dwangmatig prostitueebezoek, voortdurend met andere vrouwen naar bed gaan. In 1996 promoveerde Van Zessen op het onderwerp promiscuïteit en twee jaar geleden verscheen zijn boek Seksverslaving, waarin hij niet alleen uitlegt wat mannen bezielt die er meerdere relaties op nahouden, maar ook hoe het hun gezin treft als het geheim uitkomt.
We zitten in zijn ordelijke spreekkamer in Lunteren. De laatste jaren is het opvallend druk, vertelt Van Zessen, soms melden zich meerdere patiënten op een dag. Meestal is het de vrouw die hem benadert. &#8216;Via e-mail zoekt ze contact. Haar man, zegt ze, beseft nu zijn geheime leven is uitgekomen dat hij moet worden behandeld.&#8217; Omdat de behandeling niet in alle gevallen wordt vergoed, ziet Van Zessen in zijn praktijk veel mannen met goede, vaak leidinggevende banen.
&#8216;Stupide,&#8217; is zijn reactie op de affaire-DSK.
Waarom?
&#8216;Kennelijk dacht hij dat hij ermee weg kon komen.&#8217;
Denken mannen in zo&#8217;n situatie daar concreet over na? Of doen ze het in een impuls?
&#8216;Dat laatste. What was he thinking? Waarschijnlijk niets.&#8217;
Maar dan is het toch niet stupide van hem?
&#8216;Iemand in zijn positie met zo&#8217;n seksueel beheersingsprobleem had daar wat aan kunnen doen. Zijn opdringerig seksueel gedrag is niet van de ene op de andere dag ontstaan. Dit is het eind van een langdurig proces waarbij iemand stelselmatig heeft afgeleerd om over de gevolgen van zijn gedrag na te denken.&#8217;
Ook Van Zessens patiënten hebben zich jarenlang laten meeslepen door hun eigen obsessie. Ze laten zich pas behandelen als hun gedrag op straat ligt, als hun vrouw erachter is gekomen, zegt de seksuoloog. &#8216;Als ze hier samen zitten, zegt zijn vrouw: &#8220;Hoe kan het in godsnaam dat je voortdurend naar de hoeren bent gegaan, dat je je relatie met mij en met je kinderen, je goede baan, je toekomst op het spel hebt gezet.&#8221; Zijn antwoord is eigenlijk altijd hetzelfde: omdat hij daar niet over heeft nagedacht.&#8217;
Seksueel rustelozen gaan steeds maar door met het najagen van seksuele ervaringen en denken niet aan de schade die dat kan aanrichten. Deze groep wordt ook wel seksverslaafd genoemd, hun gedrag vertoont overeenkomsten met andere verslavingen. Hoewel dat niet helemaal opgaat: ze worden niet gedreven door een grote behoefte aan seks, maar eerder door gevoelens van eenzaamheid, minderwaardigheid, een niet op te vullen leegte.
Van Zessen koppelt obsessief seksueel gedrag aan een gebrekkig zelfgevoel. &#8216;Inzicht in je eigen gedrag neemt toe naarmate je tevredener bent met jezelf. Strauss-Kahn heeft het ver geschopt, maar hij kent ook leegte, ook hij heeft zijn destructieve kanten. Mannen in machtige posities kennen zeker angst, net als jij en ik.&#8217;
Maar deze mannen zoeken toch juist het avontuur?
&#8216;Het is niet het soort mannen dat gaat bungeejumpen, vaak gaan ze uit verveling op pad. De meeste seksverslaafden zijn in de rest van hun leven juist uitermate gecontroleerd. Vermoedelijk had DSK de ervaring dat veel vrouwen een eind met hem meegingen, omdat macht erotiseert. Ik heb mannen geïnterviewd die vanuit een statistisch model vrouwen benaderden. Ze hielden bij wanneer en hoe vaak ze een vrouw het bed in kregen. Als het lukte, was dat een stimulans om door te gaan, een bevestiging van henzelf. Als je eenmaal een succesvolle stijl ontwikkelt in het benaderen van vrouwen en niemand houdt je tegen, kun je een eind komen.&#8217;
Van Zessen heeft de indruk dat het aantal seksverslaafden toeneemt. Zeker de dwangmatige pornokijker is in opmars, niet zelden zijn mannen daar tien uur per dag mee bezig. Het is makkelijk bereikbaar en goedkoop, de dagen dat je voor een seksfilm op je brommer naar de videotheek moest, zijn lang voorbij. In zijn praktijk ziet hij ook jonge mannen van achttien, negentien jaar die hulp zoeken omdat ze een groot deel van hun tijd op pornosites zitten. &#8216;Ik werk graag met ze, ik vind het fantastisch dat ze zich realiseren dat ze iets aan hun obsessie moeten doen, dat ze de stap zetten om hulp te zoeken.&#8217;
Van Zessen komt er telkens op terug dat seksverslaving voor veel mannen meer een gewoonte is dan een spannende jacht op mooie vrouwen. Vooral de pornokijker leidt in contactuele zin een nogal armoedig bestaan: &#8216;Zo gauw zijn vrouw naar yoga is, gaat hij naar zolder en doet hij de computer aan, niet omdat hij opgewonden is maar omdat dit zijn patroon is.&#8217;
Geldt dat ook voor mannen die proberen vrouwen het bed in te krijgen?
&#8216;Zij grijpen de mogelijkheden die zich aandienen, ze hebben hun oog niet op een speciale vrouw laten vallen, maar ze spreken degene aan die toevallig in de buurt is. Kijk naar Tiger Woods en nu naar Arnold Schwarzenegger, het laatste nieuws is dat hij er dertien maîtresses op na zou hebben gehouden. Als je een machtig man bent, groei je naar een positie waarbinnen je weinig correctie krijgt, niet wordt tegengesproken. In het geval van DSK kun je zeggen: wat gemeen van die man dat hij die arme vrouw heeft overrompeld. Maar waarschijnlijk zijn er eerder ook vrouwen geweest die het fantastisch vonden dat hij ze die aandacht gaf.&#8217;
En als je nou denkt dat deze mannen intens van escapades genieten, nee, zegt Van Zessen: &#8216;Meestal zijn deze mannen ambivalent over seks, ze doen het vooral vanwege de fix, het lekkere gevoel dat ze er even aan overhouden; en het doet hun zelfbeeld goed.&#8217;
Alle energie die gaat zitten in het niet uit laten komen van hun geheime leven zorgt voor een deel van de spanning. Toch zijn mannen vaak opgelucht als het uitkomt. Sommige huwelijken overleven de klap, in andere gevallen zegt de vrouw meteen dat hij zijn koffers kan pakken. &#8216;Zulke ontboezemingen tasten haar gevoel van eigenwaarde aan. Haar man die haar een paar maanden eerder bij hun twaalfeneenhalfjarig huwelijk nog had toegefluisterd hoeveel hij van haar hield. Zij vraagt zich alleen maar af welke leugens hij haar nog meer heeft verteld.&#8217;
Drieëntachtig procent van de mannen kijkt wel eens naar porno en maar een klein percentage krijgt daar op den duur problemen mee. Het is net als met vreemdgaan, de meeste mannen fantaseren erover maar durven het niet in praktijk te brengen. &#8216;De interessante vraag is: waarom slagen de meeste mensen erin zichzelf te corrigeren als seks een verslaving dreigt te worden, en mijn patiënten niet?&#8217; Van Zessen hamert op de hunkering naar aandacht, naar bevestiging. &#8216;Het is leuk om naar de hoeren te gaan of om af en toe vreemd te gaan, maar als je het doet vanuit een gevoel van leegte kan het verkeerd gaan. Liefdevolle en intieme seks is bevredigender en beter voor je gevoel van eigenwaarde dan stiekeme seks. Mijn patiënten willen het liefst met hun eigen vrouw vrijen maar kunnen dat vaak niet. Het is killing als dat uitkomt.&#8217;
Schamen ze zich als ze op pad gaan?
&#8216;Nauwelijks, juist omdat ze zulke gevoelens hebben weggedrukt. In hun achterhoofd speelt wel dat ze het eigenlijk niet zouden moeten doen, dat ze vaker met hun vrouw uiteten zouden moeten gaan, maar veel dieper gaat het niet. De morele dimensie is interessant: waarom heeft voormalig wethouder Rob Oudkerk dat niet beseft toen hij naar de heroïnehoertjes aan de Theemsweg ging? Waarom trok hij niet thuis aan zijn piemel in plaats van de meest kwetsbare meisjes te pakken? Het is een mooi voorbeeld van jezelf stelselmatig afleren naar de consequenties te kijken. Dat zie ik hier zo vaak.&#8217;
De therapie van Van Zessen lijkt op het eerste gezicht nogal eenvoudig: &#8216;Ik dwing ze opdrachten te vervullen die hen een gevoel van eigenwaarde geven. Ik vraag ze te stoppen voor iemand die over wil steken. Of bloemen voor zichzelf te kopen; daarna moeten ze zichzelf complimenteren. Het is een klein gebaar en het is haalbaar. Ik wil dat deze mannen aandachtig gaan leven, kleine geluksmomenten creëren waar ze bewust bij stilstaan. Biologisch zijn we namelijk nogal achteloos. Bij de eerste dag in Frankrijk oogt het anders, ruikt het anders, je huid voelt zacht en soepel in de warmte als je naar de bakker loopt. Na vier dagen sjok je alweer door de schaduw op weg naar diezelfde bakker. We werken op routine.&#8217;
Na een aantal sessies, waar in de meeste gevallen een paar weken tussen zitten, zien de mannen vaak een gedragsverandering. Ze zijn zich bewuster van zichzelf, ze praten en vrijen weer met hun vrouw. Na zes maanden en na een jaar komen ze op herhaling bij Van Zessen om te bespreken hoe het gaat, of er sprake is van terugval.
Het vervullen van opdrachten lijkt simpel maar toch werkt het, zegt Van Zessen. Al hebben sommige mannen de neiging te grote dingen te doen &#8211; ze gaan naar een driesterrenrestaurant. &#8216;Ik benadruk dat het iets kleins moet zijn. Vaak zijn deze mannen uitstellers, als jij tien uur per dag achter porno zit, heb je je administratie niet op orde. Ik vraag ze bijvoorbeeld om een map te ordenen.&#8217;
Zou u DSK ook kleine opdrachtjes geven.
&#8216;Aan patiënten in een hoge positie vraag ik precies hetzelfde, ik stel ze voor eens een keukenkastje uit te ruimen in plaats van een bedrijf te verkopen. Ze moeten weggooien wat weg kan, de planken goed schoonmaken zodat het er weer lekker ruikt en alles netjes terugzetten. Daarna moeten ze zich afvragen of het geluksgevoel dat ze op dat moment ervaren groter is dan wanneer ze een grote deal hebben gesloten. Het kastje wint altijd.&#8217;