Biografie / Coco Chanel
Modeontwerpster Gabrielle &#8211; aka Coco &#8211; Chanel (1883-1971) was een overlever. Daarover zijn biografen Hal Vaughan en Lisa Chaney het eens. Gabrielle werd geboren in een straatarm gezin. Na de dood van haar moeder kwam ze samen met haar twee zussen in een katholiek weeshuis terecht. Ze was toen elf. Ondanks die kansarme start groeide ze uit tot een van de invloedrijkste vrouwen van de twintigste eeuw. Haar stijlvolle mantelpakjes staan evenzeer symbool voor Parijs als de Eiffeltoren. Chanel vond dat vrouwen er niet bij moesten lopen als een versierde kerstboom. En ze hoefden ook niet te pronken met hun &#8216;vrouwelijke vormen&#8217; &#8211; dat kwam misschien omdat ze die zelf niet had. Hartsvriendin Misia Sert zei over haar: &#8216;Ze legde rijke vrouwen een duur soort eenvoud op en verdiende er miljoenen mee.&#8217;
Gerekruteerd als spionne
Hal Vaughan spit vooral Chanels oorlogsverleden uit. Zijn biografie heet heel stoer In bed met de vijand. Coco Chanels geheime oorlog. Volgens hem kreeg Chanel het antisemitisme met de paplepel ingegoten: &#8216;We weten bovendien dat katholieke instituten zoals Aubazine de jeugd in die tijd indoctrineerden met hun afkeer van de joden.&#8217; De bewering lijkt me kort door de bocht. Feit is wel dat Chanel tijdens de oorlog in het Ritz-hotel woonde. Dat deed ze voor de oorlog ook, maar tijdens de oorlog werd het hotel door de Duitsers bezet. Chanel had ook nog eens een verhouding met baron von Dincklage, een Duitse officier die al jaren in Frankrijk actief was als spion. Volgens Vaughan rekruteerde Von Dincklage ook haar. In 1941 ging Chanel op &#8216;missie&#8217; naar Madrid. In 1943 trok ze samen met Von Dincklage &#8216;naar het door bombardementen geteisterde Berlijn om Chanels diensten als agent aan te bieden aan SS-Reichsführer Heinrich Himmler.&#8217; Aldus getuigde een Duitse officier die in 1944 naar de geallieerden overliep. Ook zou Chanel ervan overtuigd zijn geweest dat ze Churchill tot vredesonderhandelingen met Hitler kon overhalen. Zij en Churchill waren immers maatjes. In 1927 al bracht hij enthousiast verslag over haar uit in brieven aan zijn vrouw. En later dineerden ze samen wanneer Churchill in Parijs was.
Die vriendschap, zo vermoeden beide biografen, is hoogstwaarschijnlijk Chanels redding geweest. Kort na de bevrijding van Parijs werd ze gearresteerd en ondervraagd, maar een paar uur later was ze weer op vrije voeten. Daar zou Churchill zelf voor hebben gezorgd. Chanel werd niet vernederd zoals andere Franse vrouwen die met de vijand hadden &#8216;geheuld&#8217;. Ze kreeg de raad zich gedeisd te houden. Negen jaar lang leefde ze samen met Von Dincklage in vrijwillige ballingschap in Zwitserland. Pas in 1953 ging ze opnieuw in Parijs aan de slag. Haar eerste modeshow werd een flop, de tweede was een gigantisch succes. Over haar oorlogsverleden werd in alle talen gezwegen.
Hand op de knip
Lisa Chaney minimaliseert de collaboratie van Chanel. &#8216;Haar&#8217; Chanel was nooit actief als spionne. &#8216;Waarschijnlijk wist Dincklage dat ze zou hebben geweigerd, en dus bood hij haar diensten aan zijn oversten aan zonder haar medeweten.&#8217; Tussen haakjes voegt ze eraan toe: &#8216;Het bewijst haar onschuld niet, maar Gabrielle steunde altijd de Britten en ze huilde toen de Duitsers Frankrijk bezetten.&#8217;
Chaney ziet Von Dincklage als Chanels zoveelste minnaar in een lange stoet met onder anderen Igor Strawinsky, Salvador Dalí en de steenrijke hertog van Westminster. Chanel nam tussen de bedrijven door ook minnaressen. Cocteau, die haar goed kende, noemde haar een pederast: &#8216;Ze had de seksuele honger van een man en zoals een man was ze uit op veroveringen.&#8217;
Telkens opnieuw verbond Chanel haar leven met dat van een man, maar tegelijk was ze onafhankelijk. Deze uiterst elegante vrouw had iets mannelijks, waardoor haar relaties met mannen gedoemd leken. Haar grote liefde Arthur Capel trouwde uiteindelijk met de conventionelere Diana Wyndham. Chanel was in die tijd geen geschikte bruid voor een man als Capel. Ze had hem ontmoet op het landgoed van Étienne Balsan, met wie ze er woonde, samen met nog een andere maîtresse van Balsan. Chanel behoorde tot wat de demi-monde werd genoemd: de wereld van vrouwen die zich in ruil voor seks door mannen lieten onderhouden. Demi-mondaines werden geschuwd in deftige kringen, al konden ze aanzien genieten wanneer ze bijvoorbeeld de status van courtisane bereikten.
Chanel had weinig keus. Indien ze niet iemands maîtresse was geworden, zou ze haar leven hebben gesleten als slecht betaalde naaister in een atelier. Als maîtresse wilde ze iets omhanden hebben. In het weeshuis had ze leren naaien en een tante had ze hoeden zien maken. Daar begon ze nu ook mee. Ze richtte een appartement van Capel in als atelier en wat later opende ze een winkel in Parijs en daarna een in Biarritz. Toen ze besefte dat Capels fortuin haar handeltje sponsorde, nam ze zich voor haar schuld af te lossen. Geld verdienen werd een obsessie. Met geld kocht ze haar onafhankelijkheid, haar trots en eigenwaarde. Algauw had ze er zoveel van dat zij haar minnaars kon onderhouden. De rollen werden omgedraaid. En ook voor haar broers en zusjes zorgde ze. &#8216;Ik heb heel veel geld verdiend,&#8217; verklaarde ze, &#8216;en ik heb erg veel uitgegeven.&#8217;
Zelfs op het toppunt van haar rijkdom was ze beducht voor een terugkeer naar de bedelstaf. En dus kon ze plotseling haar hand op de knip houden. Bij het begin van de oorlog meldde ze haar broers dat ze hen niet langer financieel kon steunen. Intussen woonde ze in Hôtel Ritz en had ze een auto met chauffeur én brandstof. Tijdens de oorlog was dat hoogst uitzonderlijk.
Over iemand als Coco Chanel zouden twee aparte biografieën geschreven moeten worden: één over haar werk, en één met alle smeuïge details over haar liefdes en karakter. Nu dreigt het werk overschaduwd te worden door het leven, terwijl haar roem op haar werk is gebaseerd. Chaneys biografie is me dikwijls te braaf. Zij wil Chanel vooral bewonderen als een van de eerste moderne, onafhankelijke vrouwen. Vaughan is dan weer wat drammerig, alsof hij met Chanel en met alle collaborateurs een appeltje te schillen heeft. Eén ding is duidelijk: het laatste woord over Coco Chanel is nog lang niet geschreven. 
*** Lisa Chaney, ‘Chanel. An Intimate Life’, Fig Tree, 496 p., € 20,99
*** Hal Vaughan, ‘In bed met de vijand. Coco Chanels geheime oorlog’, vertaling Hanneke Bos en Liesbeth Hensbroek, Contact, 352 p., € 24,95

Kristien Hemmerechts

Gerelateerd