Met wie dán, Tjeenk Willink?

Alexander Pechtold is geen man van grote woorden, maar op het filmpje dat hij maandagavond online liet zetten klonk hij ronduit pissig. De tweede poging om een coalitie te vormen van VVD, CDA, D66 en GroenLinks was een paar uur eerder mislukt. Poserend in zijn zwaar gelambriseerde fractiekamer in het voormalige ministerie van Justitie sprak de D66-leider zijn bittere teleurstelling uit. Een kabinet met GroenLinks zou over een riante meerderheid in de Kamer hebben beschikt en had progressief en conservatief Nederland met elkaar kunnen verbinden. Het politieke midden had populisten van rechts en links zijn vuist kunnen laten zien, naar het voorbeeld van Emmanuel Macron in Frankrijk. Maar in Nederland hadden de middenpartijen een van de laatste kansen om het oprukkende populisme te stoppen aan zich voorbij laten gaan.

Pechtold sprak van ‘politieke onmacht, grenzend aan politieke onwil.’ Waren zijn boze woorden alleen tot wegloper Klaver gericht, of ook tot Mark Rutte en Sybrand Buma die tijdens de ‘pre-verkenning’ van informateur Herman Tjeenk Willink waren blijven hameren op maatregelen om de vluchtelingenstroom uit Afrikaanse landen als Nigeria en Somalië een halt toe te roepen?

Tjeenk Willink zelf probeerde tijdens zijn geïmproviseerde persconferentie in het Koetshuis van de ambtswoning van de premier zijn teleurstelling zo goed mogelijk te verbergen. Nee, Jesse Klaver had hem niet in een depressie gestort, zei hij in antwoord op de vragen van de journalisten die tegenwoordig ook van een informateur graag willen weten wat er op zo’n moment door hem heen gaat. Maar de oud-vicepresident van de Raad van State wilde wel kwijt dat hij het buitengewoon betreurde dat zijn poging een groen-rechts kabinet te vormen op niets was uitgelopen. En dat hij het een schande vond dat bijna alle politieke leiders zich voor een meerderheidskabinet hadden uitgesproken maar in de praktijk steeds iemand roet in het eten gooide.

Wie de soft-spoken Tjeenk Willink langer kent dan vandaag, weet dat hij behoorlijk de pee in had. in 2010 had hij zich er al voor ingezet GroenLinks de Trêveszaal binnen te loodsen. Dat was toen mislukt want Rutte was bang voor de PVV en wilde liever over rechts regeren. Nu herhaalde de geschiedenis zich, met de vluchtelingen als onneembare hindernis. Wie van zijn hart al helemaal geen moordkuil maakte, was premier Rutte. Hij zei verbijsterd te zijn over het afhaken van GroenLinks. Binnen Europa waren sociaaldemocraten als Sigmar Gabriel en linksliberalen als Emmanuel Macron wél bereid een dam tegen de vluchtelingenstroom uit Afrika op te werpen. Waarom Jesse Klaver, de Nederlandse JFK, dan niet?

Wie de soft-spoken Tjeenk Willink langer kent dan vandaag, weet dat hij behoorlijk de pee in had.

Hebben Rutte en Buma een punt? In elk geval hadden ze sinds het hervatten van de besprekingen de indruk gekregen dat met Klaver misschien alsnog te praten viel over het vluchtelingenplan. In de Eerste Kamer had GroenLinks-fractieleider Tineke Strik, in een vorig bestaan consulent bij VluchtelingenWerk Nederland, eind april vraagtekens geplaatst bij de kwaliteit van de rechtsbescherming in landen als Libië, Mali en Niger die door de EU werden geacht in ruil voor financiële steun vluchtelingen op te nemen. Maar tegen de achterliggende filosofie – vang vluchtelingen als het even kan in de eigen regio op – had ze zich in de senaat niet verzet.Tijdens een symposium op Clingendael waren VVD-er Han ten Broeke en GroenLinkser Bram van Ojik elkaar zo dicht genaderd dat aanwezigen zich afvroegen of de vluchtelingenparagraaf in het regeerakkoord al rond was.

Dus viel het onverbiddelijke nee van Jesse Klaver tegen het EU-plan de informateur en de onderhandelaars van de andere partijen rauw op het dak. Waarom was de GroenLinks-leider akkoord gegaan met een nieuwe verkenningsronde als hij een deal toch onder alle omstandigheden afwees? Wilde GroenLinks eigenlijk wel regeren? In het kamp-Klaver werd er maandagavond op gewezen dat Jesse van te voren toch duidelijk had gezegd dat VVD en CDA aan de bezwaren van GroenLinks tegemoet moesten komen, en dat hadden ze niet gedaan. Iedereen kon weten dat Jesse vond dat politieke vluchtelingen en oorlogsslachtoffers asiel in Europa moesten kunnen blijven aanvragen. Ook in het eindvoorstel van Tjeenk Willink werd dat niet gegarandeerd. Vanwaar dan die gespeelde verontwaardiging van Rutte en Buma?

Ondanks de grote verkiezingsoverwinning (van 4 naar 14 zetels) laat GroenLinks de beker opnieuw aan zich voorbij gaan. Tjeenk Willink blijft hopen op een meerderheidskabinet dat een inhoudelijk antwoord heeft op de grote vragen van deze tijd: de opwarming van de aarde, de toenemende sociaal-economische scheidslijnen, internationale ontwikkelingen als de Brexit en het aan de macht komen van Trump. Maar met wie? De volgende vraag is of de sociaal-liberalen van D66 er aan toe zijn onaangename compromissen over de donorweek, de wietwet en de wet op het voltooid leven te sluiten met Gert Jan Segers.