Een groen-rechtse regering maakt nu meer kans dan in 2010

De vorige keer dat Mark Rutte bij een kabinetsformatie met GroenLinks aan tafel zat, liep het helemaal verkeerd af.

Het was zomer 2010 en de VVD was voor het eerst in de geschiedenis de grootste partij geworden, na een campagne vol ruige rechtse taal (‘U weet wat er gebeurt als je links het beheer geeft over de Sahara? Dan is binnen de kortste keren al het zand op’). Het liefst wilde Rutte de PVV ertoe verleiden regeringsverantwoordelijkheid op zich te nemen, in de hoop dat het gevaar van het rechtspopulisme dan kon worden beteugeld. Maar voor zo’n constellatie was ook het CDA nodig, en die partij was zo vlak na de verkiezingen nog niet toe aan samenwerking met Wilders. Dus onderhandelde de VVD drie weken lang met PvdA, D66 en GroenLinks over de vorming van een coalitie die van de Haagse journalisten de naam ‘Paars-plus’ meekreeg. GroenLinks was het plusje.

De gesprekken tussen Mark Rutte, Job Cohen, Alexander Pechtold en Femke Halsema liepen uiteindelijk op niets uit. Dat kwam niet door een gebrek aan persoonlijke chemie. De sfeer in de Ministerskamer van de senaat was allerhartelijkst. Drie van de onderhandelaars (Rutte, Pechtold en Halsema) hadden elkaar een paar maanden eerder beter leren kennen tijdens een bezoek aan Suriname. Ze verkeerden zo vaak in elkaars gezelschap dat de journalisten die waren meegereisd ervan uitgingen dat ze samen in het volgende kabinet wilden. RTL Nieuws berichtte zelfs al over het Roti-akkoord dat in het voormalige overzeese gebiedsdeel zou zijn gesloten. Pechtold zei daarover in een interview met Vrij Nederland: ‘Wat klopt, is dat Femke, Mark en ik met zijn drieën zijn gaan zwemmen in de Surinamerivier. Tussen de piranha’s. We bespraken dat we van dezelfde generatie zijn. Rutte is van 1967, Halsema van 1966, ik van 1965. We zijn volwassen geworden in de jaren tachtig. Dat schept een band.’

Goede relaties zijn niet genoeg voor het slagen van een kabinetsformatie.

Geen Paars-plus

Van de onderhandelaars in de Ministerkamer viel alleen Job Cohen (1947) enigszins uit de toon. Maar goede relaties zijn niet genoeg voor het slagen van een kabinetsformatie. Rutte moest na een rechtse campagne de draai naar centrumlinks maken en dat kostte hem moeite. Vooral omdat zijn achterban niet gecharmeerd bleek van ‘Paars-plus’. Partijkopstukken als Hans Wiegel, Frank de Grave en Ed Nijpels keerden zich tegen de gesprekken met links. Volgens een peiling van Maurice de Hond hoopte tachtig procent van de VVD-kiezers op een coalitie met CDA en PVV. Nog geen tien procent zag Paars-plus zitten. Op de VVD-site kwamen woedende reacties binnen: ‘Meneer Rutte, luister aub naar de achterban!!! Geen PvdA en andere linkse partijen!!!’, ‘Paars-plus is KIEZERSBEDROG. WE ZIJN BELAZERD!!!’, ‘Ik stem al 30 jaar VVD en ik ken in al die tijd nu alleen maar EEN verrader: Mark Rutte’.

Binnenskamers verzekerde Rutte zijn gesprekspartners dat hij zich door die e-mailtjes niet van zijn stuk zou laten brengen. Maar een paar weken later zette hij de verhoudingen op scherp: er moest voor miljarden worden bezuinigd, hij werkte niet mee aan maatregelen als verlaging van de hypotheekrenteaftrek en invoering van een kilometerheffing. Exit Paars-plus.

Een paar maanden later stond het VVD/CDA-kabinet met gedoogsteun van Wilders op het bordes van Huis ten Bosch.

Net zo geharnast

Gaat de VVD nu wel met GroenLinks in zee? De besprekingen die op dit moment onder leiding van informateur Schippers in de Stadhouderskamer plaatsvinden, hebben meer levensvatbaarheid dan de paars-groene formatieonderhandelingen van 2010. In plaats van de PvdA zit het CDA aan tafel, de VVD kan volhouden dat het niet over een liberaal-linkse coalitie maar over een middenkabinet gaat. Zeven jaar geleden wisten Cohen, Pechtold en Halsema dat de VVD ook de mogelijkheid had over rechts te regeren, want samen met CDA en PVV beschikte Rutte over een alternatieve Kamermeerderheid. Nu hebben de liberalen vóór de verkiezingen uitgesloten dat ze met Wilders gaan regeren of zijn gedoogsteun aanvaarden. Dat Zwaard van Damocles hangt dus niet boven de groen-rechtse onderhandelingen.

Getalsmatig zou Rutte wél kunnen uitwijken naar een kabinet met de ChristenUnie en/of de PvdA. Maar de ChristenUnie zit er als het om het klimaat of de opvang van vluchtelingen gaat bijna net zo geharnast in als GroenLinks en Gert-Jan Segers zal het zonder twijfel aan de stok krijgen met Alexander Pechtold over de donorwet en de wet op het voltooid leven.

En de PvdA? In de politiek is niets ondenkbaar, maar doorregeren bij negenentwintig zetels verlies ligt nou ook weer niet echt voor de hand. Bovendien: tegenstanders van Paars-plus als Nijpels en De Grave lopen dit keer wél warm voor groen-rechts. Net als een deel van het bedrijfsleven. Ed Nijpels stelt zich zelfs op als een soort peetvader van Jesse Klaver.

Toch ben ik benieuwd wat er gebeurt als aan tafel bij Edith Schippers onderwerpen als de verpakkingstaks, de afvaltaks en de kilometerheffing ter sprake komen. Dreigt de VVD-achterban dan alsnog te gaan muiten? Of juist de aanhang van GroenLinks?