<div class="wpg-element lead-bold">
In zijn nieuwe roman &#8216;De zonnewijzer&#8217; zijn moord, sm, opplaknagels en verkleedpartijen aan de orde van de dag. Gaat het wel goed met Maarten &#8216;t Hart? &#8216;Om vanuit Leonie te schrijven, ben ik een tijdje als vrouw aan het werk gegaan.&#8217;
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
In Maassluis was bij ons om de hoek de winkel van schoenmaker Booster,&#8217; vertelt Maarten &#8216;t Hart. &#8216;Voor het raam zat een meisje op zo&#8217;n stoppageapparaat ladders in nylonkousen op te halen. Het was een mooi, lief meisje, met opvallend lange nagels. Over die nagels wond mijn moeder zich vreselijk op. &#8220;Die del met die klauwen,&#8221; brieste ze als ze weer langs de schoenmaker was gelopen. Door die afschuw, die woede van mijn moeder kreeg het hebben van lange nagels voor mij als jongen iets zondigs en slechts. Daardoor ben ik het opwindend gaan vinden. Dat meisje is later ouderling geworden. Niks spectaculaire nagels meer.&#8217;
Maarten &#8216;t Hart is er nog altijd door gefascineerd. Zijn alter ego Maartje tooit zich graag met lange zwartgelakte nepnagels. &#8216;Vrouwen die zich af en toe als man willen voordoen,&#8217; zegt hij, &#8216;plakken bijna allemaal een snor op. Dat is voor hen kennelijk essentieel. Voor mannen die zich nu en dan als vrouw manifesteren, horen opgeplakte nagels als vanzelfsprekend bij het tenue.&#8217;
In zijn pas verschenen literaire thriller De zonnewijzer heeft &#8216;t Hart zich met overgave uitgeleefd in het fenomeen van de gedaanteverwisseling. De dode is al gevallen op de eerste bladzijde: Roos, begin veertig, roodharig, extravagant en hartsvriendin van hoofdpersoon Leonie. De wat muizige maar slimme Leonie – een oude bekende voor lezers van &#8216;t Harts twintig jaar oude misdaadroman De kroongetuige – is tot haar verbazing de enige erfgenaam. In het testament staat één voorwaarde: Leonie moet in de deftige flat van Roos gaan wonen en haar drie poezen verzorgen. Dat doet ze. Ze doet zelfs meer: ze kruipt zozeer in de huid van haar overleden vriendin, dat ze zich steeds meer met haar identificeert. Ze hult zich &#8216;met een geheime bezetenheid&#8217; in Roos&#8217; flamboyante kleren, maakt zich op als Roos, laat zich haar kapsel aanmeten. En ze plakt haar extreme nagels op – een ritueel dat &#8216;t Hart gedetailleerd en met kennis van zaken beschrijft.
&#8216;Ik laat Leonie het model Curve Oval dragen,&#8217; zegt &#8216;t Hart, &#8216;dat doe ik als Maartje zelf ook. Je hebt ze zelfs nog langer, Long Beak, maar dat kon ik Leonie niet aandoen.&#8217; &#8216;t Harts ervaring blijkt uit de beperkingen waar Leonie mee te maken krijgt: met die nagels kun je geen bankbiljetten tellen, je kont afvegen is lastig, je kunt niet pinnen – &#8216;dat doe je met je knokkels&#8217; – geen lucifer afstrijken, en chips uit een zakje pakken, lukt ook nauwelijks.
&#8216;Hoe dat precies gaat,&#8217; zegt de schrijver, &#8216;je kont afvegen met van die nagels, zou ik eigenlijk aan een vrouw moeten vragen. Ik heb wel bij vrouwen geinformeerd hoe ze dan knoopjes vastmaken. Maar die kont, dat vond ik een stapje te ver.
Om vanuit Leonie te schrijven, ben ik een tijdje als vrouw gekleed aan het werk gegaan. Maar alleen gedurende de eerste twee of drie hoofdstukken, daarna had ik dat niet meer nodig. Al was het natuurlijk erg leuk om te doen. Ook andere schrijvers hebben de neiging om zich op specifieke wijze op het schrijven voor te bereiden. Ethel Portnoy bijvoorbeeld kleedt zich fraai aan en maakt zich zorgvuldig op voordat ze aan het werk gaat. En van Toergenjev is bekend dat hij, als hij ging schrijven, bij voorkeur met zijn voeten in een teiltje warm water zat. Maar als het schrijfwerk eenmaal goed loopt, dan heb je al dat gedoe niet meer nodig, dan gaat het vanzelf. Bovendien: met lange nagels kun je niet tikken.&#8217; Waar hij even later aan toevoegt, met een blik op de vleugel die in zijn ruime woonvertrek staat, het Wohltemperierte Klavier opengeslagen: &#8216;En piano spelen evenmin.&#8217;
In De zonnewijzer vermoedt Leonie al snel dat Roos&#8217; officiële doodsoorzaak: een coma na een zonnesteek, opgelopen tijdens een zonnebad op het strand, niet de ware kan zijn. Er zijn aanwijzingen dat haar vriendin is vermoord. Bovendien: waar komt al dat geld vandaan op Roos&#8217; bankrekening en waarom vallen de duizendjes bij bosjes uit haar boeken? Zulke bedragen verdien je niet als laborante op een biologisch laboratorium. Doordat ze zich met toenemend succes transformeert tot Roos komt Leonie in contact met haar dubieuze kennissenkring, met als opvallendste figuur de charismatische bouwvakker Freek. Lid van een sm-clubje, waarin Roos, in bijbehorende suggestieve kleding, optrad als meesteres, met zweep en plasseks. Freek heeft een zwaar gereformeerde achtergrond waar hij met afgrijzen op terugkijkt. In dit personage, dat &#8216;t Hart opvoert in hilarische dialogen, kon de schrijver een van zijn favoriete thema&#8217;s kwijt, zijn kritiek op het geloof der vaderen. Freek: &#8216;De Heilige Vader? Die knul met dat geborduurde biljartlaken om? Mummelmans de eerste, daar heb ik toch zo&#8217;n schijt ân, die is tegen alles waar de mensheid bij gebaat zou zijn.&#8217; &#8216;t Hart heeft niet alleen de strips van Haagse Harry goed bestudeerd, hij moet ook veel genoegen hebben beleefd aan het creëren van de stotterende notaris. Een hoogtepunt uit de roman is hoofdstuk 25, dat uitsluitend bestaat uit een dialoog tussen Freek en de notaris aan het ziekenhuisbed van Leonie, op wie een moordaanslag is gepleegd.
&#8216;Ik heb ontzettend veel plezier gehad bij het schrijven van dit boek. Soms moest ik hardop lachen om mijn eigen grappen. De personages Freek en de notaris zijn met mij op de loop gegaan, ze zijn belangrijker geworden dan het verhaal zelf. Sommige personages willen maar niet gaan praten, deze twee wel. En nog leuk ook. Dat heb je zelf niet in de hand, ze gaan in je hoofd een eigen leven leiden. Ze hebben het stuur overgenomen. Ik had ze aanvankelijk een veel kleinere rol toegedacht. In De Jacobsladder had ik dat ook. De grootvader kwam in eerste instantie niet in het schema voor, maar hij heeft uiteindelijk het hele boek in handen genomen.
Er is meer dat me verraste tijdens het schrijven van De zonnewijzer. Ik had niet voorzien dat zowel Freek als de notaris affectie voor Leonie zou opvatten. Al charmeerde ze in De kroongetuige de inspecteur – gemodelleerd naar K.L. Poll, bij leven de letterenpaus van NRC Handelsblad. In de Zweedse film die naar dat boek is gemaakt gaan ze zelfs met elkaar naar bed. Maar zo&#8217;n scène heb ik – nog – nooit geschreven. Terwijl ik werkte aan De zonnewijzer ging ik zelf ook een beetje van haar houden, maar ik vermoedde niet dat ze een vrouw zou zijn naar wie de harten van anderen uitgaan. Ik vind haar zelf echt leuk. Zozeer, dat ik snel verder over haar ga schrijven. Nee, ik denk niet dat ze kiest voor Freek of de notaris, vermoedelijk duikt er een derde persoon op. Mijn Duitse uitgeefster&#8217; – &#8216;t Hart is daar ook bestsellerauteur – &#8216;zegt voortdurend dat ze &#8220;eine große Liebe&#8221; wil. Wie weet een vrouw, dat zat al enigszins in De kroongetuige. En natuurlijk was Leonie een beetje verliefd op Roos, al was Roos zelf niet in echte liefde geïnteresseerd. Maar ik zie nog maar een paar hoofdstukken van het vervolg voor me.
Ik wist ook niet van tevoren wie de dader zou zijn, al heb ik er allerlei hints in verwerkt. Ik heb het bijna voltooide manuscript aan een paar mensen laten lezen en ze gevraagd: vertel eens, wie heeft het gedaan? Sommigen dachten: de notaris, maar ze kwamen vooral met de meest wilde speculaties. Mensje van Keulen had het uiteindelijk goed, maar ja, ze had drie mogelijkheden geopperd, dan zit de goede er allicht bij. Ik heb ook aan vriendinnen gevraagd of ze Leonie een geloofwaardige vrouw vonden. Ze hadden allen wel een paar opmerkingen, maar niet allemaal dezelfde. Het meeste commentaar heb ik opgevolgd. Ik liet het Leonie bijvoorbeeld hebben over een mantel in plaats van een jas.&#8217;
&#8216;t Hart speelt in beide thrillers met citaten van filosofen, ook een van zijn bekende hebbelijkheden. In De kroongetuige zweert Leonie bij Nietzsche. Zijn opmerking &#8216;Leef in het verborgene, opdat je leven kunt&#8217; is haar uit het hart gegrepen, en ze is het volstrekt met hem eens als hij het heeft over &#8216;dat verfijnde gevoel, dat eenzaamheid heet&#8217;. In De zonnewijzer is ze hetzelfde personage, met dezelfde achtergrond, maar nu ze zich in Roos inleeft, komt er een andere filosoof aan te pas: Schopenhauer. De eerste keer dat Leonie hem aanhaalt, peinst ze over wat hij schrijft over de onveranderlijkheid van het menselijk gedrag. &#8216;De rol die wij op ons hebben genomen,&#8217; zegt hij, &#8216;moeten we tot het bittere einde blijven spelen.&#8217; Maar zij, slim als ze is, ziet dat die bewering tevens een uitweg biedt. Als het dan toch om een rol gaat, dan kun je ook van rol wisselen. Wat zij vol overgave doet.
&#8216;Die ontsnappingsmogelijkheid,&#8217; zegt Maarten &#8216;t Hart met een verlegen lachje, &#8216;heeft Schopenhauer vast niet zo bedoeld. Het is waar, ik heb een tijdlang met Schopenhauer gedweept, zoals ik schreef in Een deerne in lokkend postuur, maar toen was ik een jaar of twintig. Die Welt als Wille und Vorstellung is niet lang geleden in het Nederlands verschenen. Ik ben het gaan herlezen. Het viel me vreselijk tegen, een deceptie, al is het erg mooi geschreven. Ooit vond ik het geweldig. Je moet boeken die je vroeger bewonderde eigenlijk niet herlezen. Maar ik deed het wel en kwam toen dat citaat tegen. Het paste prima op deze plaats in het boek.&#8217;
&#8216;t Hart is een meester in het illustreren van de meest uiteenlopende situaties met passende citaten. Als Leonie nadenkt over &#8216;haar doldwaze verlangen&#8217; om in Roos&#8217; huid te kruipen, beseft ze dat haar vriendin haar daar in feite toe heeft aangezet. Want het was Roos, smijtend met geld, die haar meesleepte naar dure winkels en bij voorkeur tweemaal hetzelfde pakje kocht, zodat ze er &#8216;als zusjes&#8217; konden uitzien. Dat brengt haar op Schopenhauers uitspraak: &#8216;Imitatie van andermans eigenschappen en eigenaardigheden onteert iemand veel meer dan het dragen van andermans kleren.&#8217;
&#8216;Dat komt uit Die Kunst, glücklich zu sein,&#8217; legt &#8216;t Hart uit. &#8216;Een heel dun boekje. Niet zo vreemd, trouwens, gezien het onderwerp. Zulke citaten zitten bij mij klaar voor gebruik in het hoofd. Je moet natuurlijk wel controleren of het klopt. Schopenhauer doet in dit boekje een beetje aan angsthazenfilosofie: je moet, zegt hij, gewoon thuisblijven, niet de deur uitgaan, dan overkomt je niets akeligs. Ja, ik weet dat ik zelf evenmin graag het huis uitga. Maar ik héb ook iets angsthazerigs.&#8217;
Zijn personage Leonie heeft hij daar in elk geval van bevrijd. Ze is ondernemend, al is het aanvankelijk tegen wil en dank. Ook is ze niet bang uitgevallen. Van Schopenhauers &#8216;onteren&#8217; is geen sprake: zij neemt niet het karakter van Roos aan, draagt slechts haar dure kleren en gebruikt haar make-up. En die nagels, natuurlijk. Daarvan maakte &#8216;t Hart een running gag. Als lezer verwacht je dat die opplaknagels als moordwapen zullen worden gebruikt.&#8217;Ik heb het wel overwogen,&#8217; geeft &#8216;t Hart toe. &#8216;Als Leonie in dat ziekenhuisbed ligt, van iedereen verlaten, had ik het hoofd van de moordenaar van Roos dreigend boven Leonie kunnen doen opdoemen. Als laatste redmiddel kon Leonie dan met haar nepnagels, rats, rats, rats, de huid boven de wenkbrauwen van haar aanvaller openrijten, zodat het bloed in diens ogen stroomde. Dat heb ik niet gedaan. Door het hele boek heen heb ik valse verwachtingen gewekt.
Alle thrillers eindigen altijd met een enorme geweldsclimax, waarbij iemand spectaculair omkomt. Ik wilde juist alles wat in normale thrillers voorkomt óf parodiëren – Leonie die op de fiets een Saab achtervolgt, is een pastiche op de onvermijdelijke, woeste achtervolgingsscènes – óf het tegenovergestelde doen van wat wordt verwacht. Daarom ligt de dader aan het eind vredig in bed. Die wordt bewust ongemoeid gelaten. Voor mezelf heb ik de mogelijkheid opengehouden dat de dader toch iemand anders zou zijn. Dat is trouwens nog steeds mogelijk, want spijkerharde bewijzen ontbreken.&#8217;
De schrijver wil best vertellen waarom zijn heldin Leonie heet. Nee, niet naar zijn zusje Lenie. &#8216;Toen ik als student in ditzelfde huis in Warmond kamers had gehuurd, woonde op zolder een echtpaar. De vrouw, een mooi, donker meisje, heette Leonie. Ik was wég van haar. Later is ze met haar man naar Afghanistan gegaan, ik heb haar uit het oog verloren. Maar mijn personage is niet zo beeldschoon. Hoezeer ze ook haar best doet om op haar spectaculaire vriendin te lijken, daar slaagt ze niet helemaal in.&#8217;
Als Leonie een haarkunstenaar vraagt om dezelfde coupe als die van Roos zegt de man verwijtend: &#8216;U hebt een vrij bol gezicht, u wilt er toch niet uitzien als prinses Irene?&#8217; Waarom Irene en niet Beatrix? &#8216;t Hart schiet in de lach: &#8216;Ja, Beatrix heeft een nóg boller hoofd, maar die vergelijking zou te ver gaan. Zo&#8217;n hoofd heeft mijn Leonie niet. Irene heeft een mooier gezicht, maar wel met veel rimpels, zoals ik de kapper laat zeggen, net als Beatrix, trouwens. Als je tegenover de koningin staat, weet je niet wat je ziet. De eerste keer dat ik haar ontmoette zei ze precies wat al die andere vrouwen van middelbare leeftijd tegen me zeggen: &#8220;Mijn zoon heeft een scriptie over u gemaakt.&#8221; Willem Friso was het, geloof ik, of hoe ze ook allemaal mogen heten. Die middelbare moeders zeggen ook allemaal dat ze hun kind bij die scriptie hebben geholpen. Zo ook Beatrix. Ze had al mijn boeken gelezen, interviews met mij op de televisie gezien. Ook een interview, kort voor onze ontmoeting, in de Ontbijtshow van de Tros. Moet je je voorstellen: de vorstin zit &#8216;s morgens vroeg in haar paleis naar de radio te luisteren omdat ze wil weten wat er omgaat bij haar onderdanen. Ze was in ieder geval zeer goed op de hoogte, ze wist alles. Dat heeft mijn bewondering wel doen toenemen. Al vind ik het koningshuis eigenlijk maar zo zo. Al dat jagen, dat is helemaal niks.&#8217;
De naam Leonie komt dus van iemand uit de werkelijkheid. Hoe zit het met de drie andere personages, Roos&#8217; poezen? &#8216;t Hart legt welwillend uit: &#8216;Ober, Lellebel en Tijg zijn gebaseerd op poezen die ik ken. Ze heten ook werkelijk zo. Ober en Lellebel zijn van Annemiek Schrijver, die televisie-interviews maakt in de serie ©Mens. Tijg is van mijn Italiaanse vriendinnetje. Alle drie de dieren vertolken een aspect van Roos. Ober, zwart met een wit befje, is de toegewijde laboratoriummedewerkster. Rooie Tijg is de supervrouw. En Lellebel – haar naam zegt het al. De echte karakters van de poezen heb ik in het verhaal verwerkt. Lellebels pootjes zagen er precies uit alsof er een jarretelletje aan was bevestigd. Ik, met mijn dirty mind, dacht meteen aan de combinatie poesje en jarretels. Daarom beschrijf ik het dier alsof ze netkousen aan haar bespikkelde wit-zwarte pootjes draagt. Lellebel is helaas dood.&#8217;
Maarten &#8216;t Hart heeft zich ook in andere vormen van lellebellerigheid terdege gedocumenteerd. De sm. Het is een belangrijk thema in het boek, maar wie zich verheugt op eindelijk een &#8216;t hartiaanse sm-scène vangt bot. &#8216;Dat valt weer onder het hoofdstuk van het wekken van valse verwachtingen. De lezer denkt: vroeg of laat komt er een sm-orgie, maar nee. Onderweg naar de sm-boot vertelt de vervangster van Roos als meesteres Leonie nauwgezet wat dit metier zoals inhoudt – &#8220;een kleed kloppen is zwaarder werk&#8221; – maar dan hoeft het échte gedoe er eigenlijk niet meer in. Ik ben voor het boek wel naar een open middag van club Doma in Den Haag geweest. Zo pik je vanzelf wat jargon op. Het was een oerhollandse, keurige club. Netjes en clean, helaas niks engs of gruwelijks, weinig opwindend, heel anders dan ik had verwacht. Een meisje werd vastgebonden, een ander meisje moest haar slaan en dat ging maar door en door en door. Het was stampvol in dat kleine zaaltje. Het raarste vond ik eigenlijk dat er allemaal bekenden tussen het publiek zaten. Een eigenaardige ervaring, want die mensen kom je daarna weer op straat tegen.&#8217;
Hoe zal het verder gaan met Leonie? Haar schepper is grootmoedig: &#8216;Van mij mag ze nog best een tijdje de kleding en het voorkomen van Roos nabootsen, dat gun ik haar. Mijn Duitse uitgeefster denkt dat Leonie, nu ze de dood van Roos heeft verwerkt, weer zichzelf wordt. Maar van mij mag ze nog wel een tijdje doorgaan met die metamorfose. Freek zegt in De zonnewijzer: &#8220;Dat betijt wel.&#8221; Maar dat weet ik zo net nog niet. Het vervolg moet nog worden geschreven.&#8217;
</div>