<div class="wpg-element paragraph">
02-03-2002 Ab van Ieperen
Regisseur Lucrecía Martel leerde vertellen in de Argentijnse provincie, waar lange, ingewikkelde, groteske verhalen hét middel zijn om je angsten te bevechten. Ze debuteert nu met &#8216;La ciénaga&#8217;, een film over onbehagen en crisis in de Argentijnse middenklasse.
Aan de oppervlakte van La ciénaga, het speelfilmdebuut van de Argentijnse Lucrecía Martel, gebeurt er weinig. Onderhuids dreigt er des te meer. De alcoholische matriarch Mecha brengt met gezin en personeel de zomer door op een landgoed dat net als de eigenaars betere tijden heeft gekend. Iets voorbij het zwembad waaromheen de volwassenen apathisch rondhangen, is een bos met moerassen vol groot en klein gevaar. Als de dronken Mecha zich heeft verwond en het bed moet houden, komt uit een nabije stad haar onbemiddelde nicht Tali over, met echtgenoot en vier kinderen.
Voortdurend dreigt er onweer, er worden plannen gesmeed die nooit zullen worden uitgevoerd, de kinderen jagen elkaar de stuipen op het lijf of krijgen incestueuze pubergevoelens, het personeel wordt gekoeioneerd. Het script lijkt een kruising tussen Anton Tsjechov en Tennessee Williams; de film die door een uitgekiende fotografie aan schijnbaar banale scènes vervreemdende accenten geeft, herinnert door de latente dreiging en bizarre humor vooral aan Luis Buñuels werk. Lucrecía Martel (35) werkt momenteel met een schrijfbeurs in Parijs.
Ik las uw, voor een regisseur verrassende, uitspraak: &#8216;I don&#8217;t like movies very much, but it happens to be what I do best.&#8217;
&#8216;Ik ben geen echte cinefiel. Voor mij betekent een uitje niet per se de bioscoop. Als puber heb ik van mijn vader een camcorder gekregen. Ik maakte voortdurend videofilmpjes van de familie, zonder er belang aan te hechten, zonder te denken: hierin wil ik doorgaan. Maar achteraf gezien is dat misschien tóch van invloed geweest. Ik was vooral gefascineerd door techniek, machinerieën. En film is een interessante mix van mechanische en spirituele aspecten.
Toen ik op mijn negentiende van Salta in het noordwesten naar Buenos Aires ging om communicatie te studeren, kwam ik min of meer bij toeval terecht op een cursus animatiefilm. Vervolgens heb ik me aangemeld voor de filmacademie, maar vanwege de crisis waarin het land verkeerde – economisch, academisch – ging die opleiding niet door. De beslissende invloeden komen niet uit de film, maar uit onze orale vertelcultuur. Verhalen die mijn oma voorlas of uit het hoofd vertelde, verhitte discussies aan tafel thuis. Typisch iets van de Argentijnse provincie, die mensen zijn geneigd tot lange, ingewikkelde of soms groteske verhalen. Vertelsels als middel om je angsten te bevechten, begrip zoeken door uit te beelden wat je bezighoudt, en soms lukt je dat. In Buenos Aires benaderen mensen elkaar en hun problemen veel directer, moderner. Maar ik zit nog continu met mijn oren in de wind, gesprekken van anderen af te luisteren.&#8217;
Was het in zo&#8217;n weinig florissante filmcultuur lastig om te debuteren, als vrouw met alleen wat tv-ervaring?
&#8216;Met dank aan de vrouwenbeweging vóór mijn tijd. Binnen de middenklasse waarin ik ben opgegroeid, heb ik nooit moeite gehad om geaccepteerd te worden. Integendeel, het is momenteel zelfs zeer bon ton vrouwen kansen te geven en te stimuleren, voor zo lang het duurt, dus daar heb ik graag gebruik van gemaakt. Ondanks de moeilijke economische situatie zijn er veel nieuwe filmmakers in Argentinië die een enorme inzet hebben.
Je kunt niet spreken van een nouvelle vague: we hebben geen gemeenschappelijke theoretische basis, dus lopen onze stijlen erg uiteen. Maar omdat we uit eenzelfde generatie komen, zijn er wel veel inhoudelijke of thematische overeenkomsten.&#8217;
&#8216;La ciénaga&#8217; speelt in de regio waar jij bent geboren en opgegroeid.
&#8216;Die film komt volledig voort uit mijn herinneringen, maar dat wil niet zeggen dat de personages en gebeurtenissen echt hebben bestaan. La ciénaga gaat niet over problemen in mijn familie, ik wilde vooral een sfeer vormgeven die ik kende. Ik heb zo&#8217;n beetje overal uit geput: mijn milieu, autobiografie en verhalen van vriendinnen, maar die gebruikt als materiaal. Ik wilde geen families als prototypes neerzetten en algemeengeldigheid pretenderen. Misschien voel ik me daarin ouder dan mijn jaren – een jongere hoort geen begrip te hebben voor ouderen – ik heb altijd sympathie gekoesterd voor de generatie van mijn moeder, die steeds thuis moest zitten en het huishouden doen. Dus wilde ik een specifieke familie portretteren waarin vrouwen het voor het zeggen hebben en mannen min of meer op de achtergrond blijven. Al zijn er bij alle kinderen en adolescenten die erin rondlopen ook een aantal jongens.&#8217;
De geraffineerde opbouw wijst op een zorgvuldig storyboard.
&#8216;Ik heb er een getekend voor de producent, om hem gerust te stellen. Dat heb ik achtergelaten in Buenos Aires, zeventienhonderd kilometer van waar we filmden. Ik had het niet nodig. Ik ging wel altijd naar de lokatie met een duidelijk idee hoe een scène eruit moest zien, maar ter plekke werd de scène pas echt ontwikkeld met mijn cameraman.
De film heeft geen klassieke verhaalconstructie die naar de dramatische ontknoping werkt. Het is een optelsom van momentopnamen die soms ernstige gevolgen hebben en soms simpelweg voorbijgaan. Het wezenlijkste element van La ciénaga is onbehagen. Toen ik kind was, had Argentinië een repressieve militaire dictatuur. Ik heb die niet expliciet willen tonen, mijn film niet willen situeren in de tijd dat er zomaar dertigduizend mensen verdwenen, maar toch bepaalt dát elk aspect. Het beeld van de middenklasse die in crisis is. Een klasse die geen eigen tradities heeft om kracht uit te putten en evenmin middelen om zekerheid mee te kopen. En ook geen duidelijke regels waarmee ze haar seksualiteit beleeft. Enerzijds het verlangen dat alles blijft zoals het is, anderzijds die immense angst dat de geschiedenis zich zal herhalen. Dat leidt tot een onbenoembaar gevoel van verlamming die alles verstikt en verstart. Ik ben begonnen dit scenario te schrijven als horrorfilm, daarom was het grappig dat een Franse criticus over mijn personages schreef als aliens.&#8217;
Je film toont niet alleen verval bij middelbare personages, maar ook een jochie met een glazen oog, een meisje met een beugel.
&#8216;Ik kom uit een gezin met zeven kinderen, voor mij waren ongelukjes en kwetsuren aan de orde van de dag. Ik maak geen onderscheid tussen lichaam en ziel: als iemand van buiten wordt gekwetst, werkt dat ook door van binnen. En al die verwondingen kun je tevens gebruiken om te communiceren met de buitenwereld. Wanneer je zo vol wanhoop zit, is taal ontoereikend om die te uiten.&#8217; Lachend: &#8216;Al heb ik liever een goed gesprek dan dat we elkaar gaan slaan, hoor.&#8217;
Was het intimiderend om als debutant te werken met steractrice Graciela Borges?
&#8216;Ze was altijd getypecast als mooie chique dame, dus leek het best riskant voor haar om een dergelijke rol te accepteren, een tirannieke alcoholist. Graciela heeft zich zonder restrictie aan me overgegeven, dan is het geweldig om te werken met iemand met zoveel ervaring. In de regio waar de film is gesitueerd, was hooguit drie keer eerder gefilmd.
Dat maakte het lastig lokale acteurs te vinden voor de bijrollen en de kinderen. Mensen die hebben geleefd in angst voor een dictatuur, mag je nooit autoritair benaderen. De productie was gevestigd in een rancho, waar ik met een vriendin proefopnamen draaide, lange gesprekken voerde met iedereen, ook met ouders van die kinderen, tot we elkaar goed kenden en ze mij vertrouwden.&#8217;
De door Borges gespeelde matriarch geeft voortdurend af op &#8216;die luie, onbetrouwbare indianen&#8217;. Bijna aanstootgevend.
&#8216;In Wenen sprak ik iemand die Argentinië erg goed kent, hij zei ook dat wat bij ons alleen grappig wordt gevonden in het buitenland vaak kwetsend overkomt. Zelf ben ik zo gewend aan die houding tegenover indianen dat ik haar niet ervaar als schokkend of heb weergegeven om te willen schokken. Vijfhonderd jaar racisme is geheel geïnternaliseerd in de samenleving, werkt door in het spraakgebruik zonder dat iemand erover nadenkt of er iets kwalijks mee bedoelt.
Zelf ben ik anti-racist, maar toen thuis werd aangebeld door iemand in ziekenhuiskleren met een donkere huid, riep ik tegen mijn moeder: de verpleegkundige is er! Nee, zei hij, ik ben niet de verpleger, ik ben de specialist.
De laatste jaren komen er meer indianen in hogere beroepsgroepen. Maar een indiaanse arts die zijn werk goed doet, wordt niet geprezen; er wordt gezegd: best een aardig doktertje. Hij wordt toch gekleineerd. Ik zal Argentinië niet verdedigen, maar ik geloof niet dat het bij ons erger is dan elders. Als ik in Frankrijk of Duitsland zie hoe Arabieren worden benaderd, word ik ook niet vrolijk.&#8217;
Is het mijn perverse gevoel voor humor dat ik &#8216;La ciénaga&#8217; vooral ervaar als komedie?
&#8216;Ik vind zelf dat er veel geestige scènes in zitten. Het doet me genoegen als dat wordt onderkend, want soms krijg ik het vervelende gevoel dat ik de enige ben die erom kan lachen. De waardering die de film uiteindelijk in Argentinië heeft gekregen, is heel erg in gang gezet door de bekroning in Berlijn en alle internationale aandacht. Voordien waren er maar een paar critici die hem apprecieerden. Er was vooral veel discussie over sociale en inhoudelijke aspecten, niet over de filmische of artistieke kwaliteit.&#8217;
Je schrijft een nieuw script, in Parijs, met een beurs van de Cinéfondation.
&#8216;Dat is een buitenkansje. Maandenlang in alle rust aan je scenario schrijven, zonder enige pressie en in totale vrijheid. Maar als je dat wilt, kun je wél steun of advies krijgen van ervaren professionals, zoiets helpt enorm. Het wordt een film over mijn perceptie van de wereld toen ik zelf tiener was. Over een meisje van veertien uit een wat rare familie, dat een beetje mystiek is en seksueel ontwaakt, geobsedeerd raakt door een man van zestig. Een film met veel humor, hoop ik. Zwarte humor.&#8217;
</div>

Ab van Ieperen

Gerelateerd