Memoires
De cartoonist Jules Feiffer was een bange man. Het motto van zijn autobiografie zou eigenlijk &#8216;Bang geboren, bang gebleven&#8217; moeten zijn.
Een voorbeeld van die angst: in 1961 moest Feiffer (hij was toen al vijf jaar de vaste cartoonist van de New Yorkse Village Voice) naar Massachusetts om op de universiteit van Harvard een toespraak te houden. Staande, alleen, op een toneel moest hij een door hem geschreven toneelstuk toelichten, dat door een studentenclubje gespeeld zou worden. De gedachte alleen al joeg gruwelijke angsten door hem heen. De ergste daarvan was dat iedereen in de zaal direct zou merken dat hij niet gestudeerd had. Hij ontmoette in die angsttijd een goede vriendin, de comédienne Elaine May, en vertelde haar hoe nerveus en bang hij was. Elaine May zei: &#8216;Je moet doen wat ik ook wel eens doe. Gewoon denken dat de hele zaal vol stomkoppen zit. Domme dwazen.&#8217; Goede raad, maar Feiffer had er niks aan omdat hij zeker wist dat hijzelf een nog grotere stomkop was. Maar toen gebeurde er iets wonderlijks: toen op die bewuste avond zijn naam geroepen werd, en hij het toneel opliep, wíst hij dat hij Cary Grant was. En Cary Grant deed het schitterend, goeie timing, met veel gelach op de momenten dat dat moest. Achteraf, schrijft Feiffer, &#8216;vraag ik me nog steeds af hoe Grant ermee is weggekomen &#8211; want wij lijken helemaal niet op elkaar.&#8217;
Cary Grant was toen op het toppunt van zijn langdurige Hollywood-roem; het was dus niet vreemd dat hij af en toe in het brein van de tekenaar opdook. Feiffer had bijvoorbeeld niks met president John F. Kennedy. Hij was geen fan en bespotte hem graag in zijn cartoons. Maar de moord in Dallas veranderde dat beeld. Feiffer begreep toen dat John F. Kennedy had moeten boeten voor de glamour en de stijl die hij zelf naar Washington had gebracht: hij was de Cary Grant van het Witte Huis geweest.
Maanden later, toen de Village Voice van 14 mei 1964 verscheen, was te zien (én te lezen) dat Feiffer opnieuw aan Cary Grant had gedacht. Ik schrijf dit alles zo uitvoerig op, omdat diezelfde Feiffer-cartoon kort daarna, op 12 september 1964, in Vrij Nederland stond. De eerste van een lange, lange reeks.
Feiffer laat achterin zijn boek, Backing into Forward, weten dat hij zich door vrienden met veel moeite heeft laten overhalen zijn memoires op schrift te stellen. De auteur beschrijft smakelijk hoe geweldig hij zijn moeder haatte, want die kankerde altijd tegen hem over zijn vader, haalde allerlei rotstreken uit (ze gaf Jules&#8217; lievelingshondje aan een boer omdat het beestje dan meer ruimte had) en begon dán te zeuren waarom hij haar zo haatte.
Op zijn zestiende (1945) ging Feiffer werken in de studio van striptekenaar Will Eisner, waar het stripblad The Spirit werd gemaakt. Daar begon ook het verhaal van Jules&#8217; gruwelijke maagpijnen: gekweld en boerend zat hij achter zijn tekentafel. Een collega met wie hij bevriend raakte, een inkleurder, zei: &#8216;Die maag is psychosomatisch.&#8217; Ook dáárvan raakte Feiffer weer ondersteboven, hij kende het woord niet en dacht dat zijn collega eigenlijk bedoelde dat hij geen moeilijke woorden kende &#8211; en inderdaad, lange woorden checkend, bleek hij er veel niet te kunnen gebruiken. Tot zijn vriend hem weer eens over zijn maag aansprak &#8211; en hij, handen wanhopig boven zijn hoofd, riep: &#8216;Ja, ik geeft het toe, ik háát mijn moeder!&#8217; Dat was lachen. Maar óók waren vanaf dat moment zijn maagpijnen voorgoed verdwenen.
Hij werd verliefd op Doris, die kort daarop naar Californië verhuisde, waarna hij besloot &#8211; óók omdat hitchhiking in de mode kwam &#8211; dwars door Amerika naar haar toe te liften. Weer een smakelijk verhaal.
Feiffers rubriek heette in het begin &#8216;Sick, sick, sick&#8217;. Omdat sick humor in was: overal maakten &#8211; vaak in besloten kring &#8211; komieken als Lenny Bruce, Shelley Berman en Mort Sahl harde grappen. Maar Feiffer kwam tot de conclusie dat niet de humor sick was, maar Amerika zelf. Want steeds meer lezers vroegen hem: &#8216;Mag je dat allemaal wel opschrijven?&#8217; &#8216;Je kan toch niet álles zeggen!&#8217; (Hij was de eerste tekenaar die, vanaf 1963, het Vietnam-beleid afkraakte &#8211; onder bijval van vooral jeugdige lezers.) Feiffer kwam tot de conclusie dat Amerika zo onzeker was, dat niemand meer durfde zeggen wat hij vond. Dat kwam door de felle communistenjacht van McCarthy, de demonstraties van de zwarten die hun eigen plaats in de maatschappij maar ook in bus en trein opeisten, en de felle haatcampgnes van de toen beginnende Nixon. Van die tijd geeft het boek van Feiffer een prachtig beeld.
En verder komt elke komiek en auteur van enige naam er in voor, want ook toen Feiffer al zeer beroemd was, bleef hij bang. En zocht dus alle collega&#8217;s op om wat moed ingesproken te krijgen. Feiffer tekende door tot 1996, maar Vrij Nederland beëindigde de publicatie in 1990, omdat het krantenformaat werd vervangen door het huidige magazineformaat. De laatste Feiffer verscheen in VN op 17 februari 1990.
Jules Feiffer
Backing into Forward
Random House
444 p., € 29,95
vn.nl voor de eerste en laatste cartoon in Vrij Nederland

Gerelateerd