Roman / ‘Het bamischandaal’
Een knalrood omslag, stripfiguren op voor- en achterkant, grote letters voor een onzinnige titel: Het bamischandaal. De nieuwe roman van P.F.Thomése oogt bijna als een album van Suske en Wiske. Natuurlijk: Het bamischandaal heeft niet hetzelfde formaat als zo’n strip; Gerrit de Jager (De familie Doorzon) tekent niet exclusief voor kinderen zoals Willy Vandersteen; de titel allitereert niet: De bami buffelaars was passender geweest.
Maar het signaal is duidelijk: net als in voorganger J. Kessels: The Novel (2009) neemt Thomése vrijaf van de literatuur met een L in deze nieuwe J. Kessels-roman. Wederom schelmse slapstick over de (bestaande) vriend en vaste reisgenoot van Thomése, de man die nooit danst en nooit lacht, hardboiled drinker en roker die z’n bestaan naar een strak omhuifd wereldbeeld leidt als in een gevoelige countrysong: J. Kessels uit de Koekenbak­kerstraat in Tilburg.
En nu dan het vervolg, met nog grotere smeerpijperij. J. Kessels is verliefd geraakt op een dienstertje bij de afhaalchinees in Tilburg-Noord, waar hij regelmatig bami betrekt. Zozeer dat hij het rondborstige meisje gevolgd is naar Shanghai. Z’n verontruste vrienden Peerke Sonnemans en P.F. Thomése reizen hem achterna, in de hoop hem al fietsend ergens in die metropool te vinden.
‘Niet beter, wel beter!’ – zo afficheert de schrijver z’n tweede Kessels-roman. Alsof het meer van hetzelfde is. Toch kun je Het bamischandaal in een ander licht zien dan J.Kessels: The Novel. Namelijk in dat van zijn Albert Verweij-lezing 2011, ‘Het raadsel der verstaanbaarheid. Over de kunst van het authentieke’. Daarin ontvouwde hij strijdbare inzichten over de literatuur. Ik parafraseer: pas uit haar eigen vernietiging kan nieuwe kunst ontstaan, een nieuwe, subversieve vorm. Hij neemt stelling tegen de gestolde vorm in de literatuur, want die ‘inhoud’ is niets dan cliché en conventie, het soort eenduidige ‘werkelijkheid’ dat door de literatuur vernietigd moet worden. Thomése ontwaart een ware ‘Kulturkampf’, een strijd met als inzet de hegemonie van de taal. Zijn lezing besluit met een beeld van een ‘soort survival of the fittest’ voor schrijvers. Deze ‘paradijsvogels’ moeten hun ‘reservaat’ verlaten en het zien te redden daarbuiten. Degenen die niet omkomen, zullen zich aanpassen aan de nieuwe situatie en sterker worden.
Tegelijkertijd schildert Thomése de schrijver in die lezing af als een kwikzilverachtige verschijning die zichzelf almaar tegenspreekt, waaruit blijkt dat hij zich door de metamorfiserende aard van z’n kunst niet wil laten vastnagelen. Altijd oppassen dus. Toch kun je Het bamischandaal goed als illustratie zien van deze recent geformuleerde inzichten.
Absurde schijnlogica
Het doet een beetje denken aan wat zanger Bono Vox zei voordat U2 het Beatles-nummer ‘Helter Skelter’ inzette, dat eerder inspireerde tot een moordpartij: ‘Charles Manson stal dit van The Beatles en wij stelen het terug.’ Nu gaat het wat ver om deze beruchte moordenaar op hetzelfde plan te stellen als de makers van het televisieprogramma Oh oh Cherso, maar het principe is hetzelfde. Waarom zou de kunst dat banale deel van de werkelijkheid moeten excommuniceren?
Thomése pakt in zijn groteske over de avonturen van vrijwel achterlijke, vuilbekkende, geile, homofobe supporters van respectievelijk Willem II en NAC in een exotisch land waar ze geen fuck van (willen) begrijpen, terrein terug dat eerder zonder enig schot is overgeleverd aan de proleten van de reallife-televisie. Daarmee vitaliseert hij de literatuur.
Uiteraard is er een cruciaal verschil tussen Het bamischandaal en een uiting als Oh oh Cherso: de taal. Thomése beschrijft dat universum waarin het personage Peerke denkt dat Jean-Paul Sartre een porno-acteur was in barokke taal: al blijft hij volledig in het taalregister van die domme gasten, toch zullen ze er als ze het zouden lezen niks van begrijpen: te schuimend, en wah-zeggie-nou? De vertelstem is die van de schrijver en hoofdrolspeler, genaamd P.F. Thomése, die voortdurend zijn eigen beweringen ontkracht, die het verhaal nog meer op losse schroeven zet en vooral: die maar door blijft lullen. Knap hoe Thomése deze hardop denkende stem weet vol te houden, zonder te verslappen.
Naar receptuur van crimekoning Elmore Leonard (en diens discipel Quentin Tarantino) voert Thomése beperkte types op die zichzelf uiterst serieus nemen. Dat levert vooral in de dialogen een absurde schijnlogica op, waar zo’n figuur zelf heilig in gelooft. Zo merkt Peerke op – ze zijn dan voor de slotfase beland in ‘het huis van de Rijzende Zon’ – dat hij ineens ‘als een paard’ moet schijten. Volgens J. Kessels – die overigens pas op pagina 177 hoestend en vloekend op het toneel verschijnt – kan Peerke wel bij de blinden in dat huis op de pot. ‘Dat maakt hun niks uit.’ ‘Hoezo niet?’ vraagt Thomése. ‘Ze kunnen toch wel ruiken?’ Zegt J. Kessels: ‘Het zijn Chinese blinden.’ En daar laat hij het bij.
Hoe heet dat
Het bamischandaal is te melig voor woorden, en dat leidt tot een aanhoudende slappe lach. Soms komt dat door drie volstrekt overbodige woordjes (‘hoe heet dat’): ‘Aan de andere kant was ik razend nieuwsgierig hoe haar kont er zonder kleren uit zou zien. En ook van voren, hoe heet dat, haar kut.’ Of, we zijn dan al geruime tijd in Shanghai, zo’n zin: ‘Op de paden waren allerhande Chinezen bezig “de typische Chinees” uit te hangen.’
Er zit iets afgrondelijk pesterigs in dit boek. Om te beginnen in de oneerbiedige benadering van het decor. Terwijl ‘schrijvende ambassadeurs’ als Adriaan van Dis onlangs op kosten van het Letterenfonds naar China gingen om literaire handelscontacten op te doen en geduldig te werken aan een verhoopte verstandhouding waarin uiteindelijk zachtjes over de mensenrechten gesproken kan worden, zit Thomése dat thuis eventjes te verzieken door deze roman te schrijven waarin ‘de Chinees’ met wijsheid uit Kuifje en de Blauwe Lotus geduid wordt.
Nog pesteriger is de benadering van literatuur, specifiek het edele ambt van de schrijver als auctor intellectualis in deze ‘nep-Chinese-pseudo-pornoroman van P.F. Thomése’. Niet alleen lezen we een roman waarin de personages – de schrijver is er een van – het heft in hun ontregelende handen hebben en er dus een chaos van maken, ook vindt de schrijver dit boek maar niks: ‘Het was van begin af aan een zinloze onderneming geweest, dit hele Bamischan­daal. Ik had, als ik eerlijk ben, al spijt gekregen voordat ik vertrokken was. Waar sloeg het allemaal op!? Een schrijver zoals ik, wie ik ook was, had toch heel wat belangrijker dingen om over te schrijven? Dingen die de literatuur waardig waren, om het voor de verandering een keer correct te formuleren. Die de mensheid een stapje verder gingen brengen. [&#8230;] Nou, op dit lamme bamigelul zaten ze in elk geval niet te wachten.’
Zou het? Dit extreme bombardement aan taalgrappen, dubbelzinnigheden en kolderieke situaties, de antiliteratuur van Brusselmans voorbij, is aan mij besteed.
Aan een ‘thema’ doet Thomése niet, of je moet je tevreden stellen met de observatie dat de Chinezen in China dunne bami eten. In de dikke bami, die van thuis bij de afhaalchinees, stoppen ze namelijk ‘spul’ waar je zo verslaafd aan bent. Aldus Peerke.
Het is allemaal bevrijdende vorm en sardonisch schrijfplezier bij Thomése, de grootste stilist in ons taalgebied. Hebben we gelijk die ontbrekende Suske en Wiske-titel: De voze virtuoos.
**** P.F. Thomése, ‘Het bamischandaal’, Atlas Contact, 272 p., € 16,95 (gebonden, € 21,95)

Jeroen Vullings

Gerelateerd