Hoe vinden we tienduizend vermiste kindvluchtelingen?

Eind vorige maand liet politieorganisatie Europol weten dat 10.000 minderjarige asielzoekers worden vermist. Ze zijn bij aankomst in Europa geregistreerd, maar bevinden zich nu buiten zicht van officiële instanties. Kinderrechtenorganisatie Save the Children vreest dat sommigen van hen in handen van mensenhandelaren zijn gevallen. Anderen zitten waarschijnlijk in de illegaliteit, maar wel veilig bij familieleden.

‘We moeten ons meer bewust zijn van mensenhandel’

Politicoloog Jeroen Doomernik doet onderzoek naar immigratie en asielbeleid. Hij neemt de cijfers met een korreltje zout. ‘Dubbeltellingen vertroebelen het beeld. Bovendien doen volwassenen zich soms voor als minderjarigen om meer kans te maken op een asielstatus.’ Volgens hem heeft de illegaliteit ‘een beperkt absorptievermogen. Als er zoveel kinderen in het criminele circuit zaten, zou dat opvallen’. Doomernik vindt dat we ons meer bewust moeten zijn van mensenhandel. ‘Iedereen moet een oogje in het zeil houden. Nieuwe gezichten in de prostitutie mogen bijvoorbeeld niet onopgemerkt blijven.’ Daarnaast moet de asielaanvraag voor kinderen makkelijker en sneller verlopen. ‘Dan wordt het voor degenen die illegaal bij familie verblijven aantrekkelijker zich bij de autoriteiten te melden. De lange wachttijden en onzekerheid konden wel eens een reden zijn dat veel jongeren buiten zicht van officiële instanties willen blijven.’

‘Zet een crowdsourced speuractie op’

Mediawetenschapper Mirjam Prenger ziet een belangrijke rol voor de journalistiek bij het opsporen van de verdwenen kinderen. ‘Een mooi voorbeeld is Ghost Boat, een crowdsourced speurtocht gepubliceerd door mediaplatform Mindshakes over een boot die in 2014 op de Middellandse Zee verdween, inclusief 243 vluchtelingen.’ Door te bloggen en lezers te betrekken bij het onderzoek proberen de makers het mysterie op te lossen. ‘Iets dergelijks moet ook mogelijk zijn voor de vermiste kindmigranten.’ Prenger vindt dit onderwerp zelfs interessanter: ‘Het is actueel en heeft het nobele doel levende kinderen te vinden. Journalisten kunnen de afgelegde routes traceren om te onderzoeken wie het officiële pad verlaat, en waar precies. Daarna kan een grote zoekactie van start gaan met behulp van social media en een speciale website. Journalisten, fotografen, wetenschappers en lezers moeten samenwerken om zoveel mogelijk kinderen op te sporen.’

‘De belangrijkste puzzelstukjes zijn jonge migranten zelf’

Antropologe Sandra Evers werkt al jaren met kinderen. ‘We hebben meer gegevens nodig om te verklaren waarom die kinderen onvindbaar zijn. Als blijkt dat het vooral om tieners gaat, moeten we jongeren die nu in de opvang verblijven betrekken bij het onderzoek. Door hen te ondervragen kom je erachter wat er met hun leeftijdsgenoten gebeurd kan zijn.’ Evers: ‘Het is eigenlijk vreemd dat we dit soort moeilijke vragen niet met jongeren zelf bespreken. Het zijn altijd de volwassenen die ergens hun licht over laten schijnen. Maar de belangrijkste puzzelstukjes zijn jonge migranten zelf.’

Bijzonder hoogleraar criminologie Richard Staring weet dat je de kinderen kan terugvinden door ‘gewoon te gaan zoeken’. Hij schreef in 2010 met José Aarts Jong en illegaal in Nederland, na veel gesprekken met jongeren wier asielaanvraag was afgewezen. ‘Veel van die zogenaamd verdwenen jongeren zaten gewoon in opvangcentra of woonden bij kennissen. Ze hadden uitgebreide netwerken en hielpen elkaar te overleven.’ Volgens Staring verkeren de minderjarigen waar Europol het over heeft lang niet allemaal in direct gevaar. ‘Zo’n persbericht is ook een politiek statement: hulpinstanties zijn zwaar overbelast. Het is deprimerend hoeveel er mis is met de basale humanitaire zorg. We lijken in Nederland alleen maar bezig te zijn met het zo snel mogelijk terugsturen van vluchtelingen.’

‘Investeer in de positie van jonge vluchtelingen in Turkije’

Volgens Staring weten minderjarige Afghanen die hun land ontvluchten voor armoede en onveiligheid dat ze in Nederland weinig kans maken op asiel. ‘De enige manier om uit de illegaliteit te komen, is trouwen, maar ook dat is praktisch onmogelijk gemaakt. Ze zullen de poging niet eens wagen en blijven illegaal. Dat is op lange termijn desastreus. Er bestaat voor hen geen toezicht, geen opleiding, geen regulier werk.’ Staring vindt het lastig een concrete oplossing te formuleren. Recent deed hij onderzoek in Turkije, voor migranten een veilig maar uitzichtloos land. ‘Nu reizen heel veel migranten door naar Europa omdat Turkije hun niets biedt. ‘Als we de stroom van het aantal illegale kindmigranten naar Europa willen stoppen, moeten we investeren in de positie van migranten in Turkije.’

‘Stop met het terugsturen en uitzetten van kinderen’

Internationaal jurist Maarten den Heijer wijst erop dat de Europese autoriteiten volgens internationale afspraken verplicht zijn extra kwetsbare migranten, zoals minderjarigen, te beschermen. ‘Dat kan bijvoorbeeld door speciale opvangcentra of tijdelijke pleeggezinnen. Maar door de enorme aantallen vluchtelingen van de laatste tijd houdt niemand zich nog aan die regels.’ Het verbaast hem dan ook niet dat jongeren er zelf op uit gaan. ‘De aankomst in Griekenland verloopt chaotisch en alle lidstaten hebben een ander migratiebeleid. Eigenlijk zou Europa een groot centraal opvangcentrum moeten bouwen, bijvoorbeeld op Lesbos. Vanaf daar moet goed transport geregeld zijn naar de andere lidstaten, gewoon per bus of per vliegtuig. Zo houd je het overzichtelijk en voorkom je dat kinderen op eigen houtje door Europa gaan zwerven.’

Politiek filosofe Luara Leite Ferracioli heeft nog een manier om kinderen terug te vinden. ‘Lidstaten moeten direct stoppen met het opsluiten en terugsturen van kinderen. Als alle minderjarigen de garantie hebben dat ze geholpen worden en niet beter af zijn in de illegaliteit, zullen ze zich vanzelf aangeven. De voorwaarden voor asiel zijn nu veel te streng voor hen. Kinderen kunnen meestal niet goed aantonen dat ze politieke vluchteling zijn. We moeten de definitie van vluchteling zo aanpassen, zodat alle gevluchte kinderen daar automatisch onder vallen. Kinderen komen namelijk echt niet voor de lol op eigen houtje naar Europa.’