Profiel van Peter van Heemst
Er zit een nieuw gezicht in de Rotter­damse gemeenteraad, maar welke Rotter­dammer kent hem onderhand niet? Duim omhoog, niks geen flauwekul, zeg maar gewoon Peter. Spreekt ministers bij de voornaam aan, maar bleef eenvoudig. Voelt zich in ieder geval niet te hoog gestegen om mee te kakelen in het gekrakeel rond de dorpspomp, waar het gemeenteraadswerk in de praktijk vaak op neer komt. Al voelt het lokale pluche nog onwennig vergeleken met de comfortabele Tweede-Kamerzetel die PvdA-veteraan Peter van Heemst zich de afgelopen vijftien jaar de zijne mocht noemen. Als parlementariër hamerde Van Heemst voortdurend op luisteren naar de kiezer. Toevallig had hij vaak net een vertegenwoordiger van het electoraat ontmoet in de persoon van ene ‘mevrouw Van Crooswijk’. Die fluisterde hem steevast in wat hij zelf ook al vond.
Nu is Van Heemst teruggekeerd naar de stad waar hij drieënvijftig jaar geleden werd geboren en waar hij altijd bleef wonen. Als ‘Rotterdammer in hart en nieren’ stroopt hij de mouwen op voor al die hardwerkende Rotterdammers die hun bekomst hebben van met graffiti ondergespoten gebouwen, de coffeeshops die slim denken te zijn door zich tegenover een lagere school te vestigen, de nietsnutten die in het portiek pissen en de criminele moslims die tijdens het plegen van een kraak citaten uit de koran mompelen.
Met Peter van Heemst als lijsttrekker incasseerde de PvdA in Rotterdam bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen 77.468 stemmen, goed voor achttien zetels. Vier meer dan Leefbaar Rotterdam, dat met de uitgesproken Marco Pastors aan het roer in de afgelopen vier jaar de politiek in de traditioneel rode Maasstad domineerde. VVD, CDA en SP moeten genoegen nemen met elk drie zetels.
Windvaan
Triomfator Van Heemst glundert in de raadszaal vanachter zijn gepoetste brillenglazen. Hij draagt zijn puike, donkere pak met een streepjesoverhemd, vanzelfsprekend zonder das, net als Wouter Bos. Burgemeester Opstelten, die de nieuwe gemeenteraad gaat installeren, vertelt zijn gehoor dat hij de gemeentepolitiek net een zeilboot vindt.
Een halfuur voordat de nieuwe raad geïnstalleerd zou worden, had Marco Pastors het politieke bedrijf al met de scheepvaart vergeleken. Kijk, op elke boot wappert nu eenmaal een windvaan en dat is precies de rol die Van Heemst volgens Pastors op het lijf geschreven is. ‘Van Heemst,’ zegt Pastors, ‘is gewoon een opportunist die met alle winden meewaait.’ Daarmee doelt hij op de ferme uitspraken van zijn opponent die in november vorig jaar nog parlementariër was. Pastors moest vertrekken als wethouder omdat hij zich niet had gehouden aan de afspraak om te zwijgen over de heikele problematiek der culturele minderheden. Een GroenLinks-motie, gesteund door de PvdA, bracht hem ten val. Maar toen lijsttrekker Van Heemst op de markt in Rotterdam-West een microfoon van het Radio 1-journaal onder zijn neus kreeg, sprak hij zich in wel erg warme bewoordingen uit over Pastors. ‘In mijn overtuiging zou een eigenzinnig geluid de ruimte moeten krijgen,’ zei Van Heemst. Hij voegde er ongevraagd aan toe dat Pastors in hem een ‘medestander’ had, want het staat natuurlijk buiten kijf dat moslims hun misdragingen niet mogen rechtvaardigen door zich te verschuilen achter hun geloof. ‘Ik had het zelf zo kunnen zeggen en ook zo moeten zeggen,’ deed Van Heemst daar dezelfde avond in het NOS Journaal een schepje bovenop.
Het lokale partijkader was not amused over deze doorzichtige poging om Leefbaar-stemmers naar de PvdA te lokken. Binnen twee dagen nam Van Heemst zijn uitspraken terug. ‘Ik zat gewoon fout,’ gaf hij toe. ‘Het is dom voor een politicus om iets te zeggen dat verwarring sticht.’
Wie mocht denken dat Marco Pastors in zijn nopjes was met de invoelende waardering die Van Heemst voor hem uitsprak, heeft het mis. In de fractiekamer van Leefbaar Rotterdam legt Pastors nog één keer uit waarom hij de vriendelijke woorden van de sociaal-democratische volksvertegenwoordiger van meet af aan wantrouwde. De verstandhouding met de lokale PvdA beschouwt hij al jaren als ‘goed verziekt’ en Van Heemst heeft daar nooit afstand van genomen. En nu zegt Van Heemst dat hij al in 2002 van mening was dat de PvdA zich verzoenlijk moest opstellen tegenover Leefbaar Rotterdam en die partij bij de collegevorming moest betrekken. Pastors: ‘Het is gek, maar ik heb hem dat destijds nooit horen zeggen. Dan had het toch in de krant gestaan? In debatten heeft hij een grote mond over Antillianen die keihard moeten worden aangepakt, maar zodra er een Antilliaan in de zaal zit, durft hij niets meer te zeggen. Hij houdt geen voet bij stuk.’
Neppoliticus
Felix Rottenberg was twaalf jaar geleden PvdA-voorzitter. In die hoedanigheid zette hij Van Heemst bij de Tweede-Kamerverkiezingen hoog op de kandidatenlijst. Maar na de veelbesproken faux pas in november omschreef Rottenberg zijn voormalige oogappel in zijn Parool-column als een ‘kakelende, zichzelf tegensprekende ijdeltuit’, een ‘windvaan’, een ‘meeloper’ en een ‘namaakpoliticus’. Meest verontrustend van alles: ‘Van Heemst is een belangrijke souffleur van Wouter Bos. Mannen zoals Van Heemst, in de frontlinie van de lokale politiek, bepalen in hoge mate het denken over brandende kwesties, zoals het moslimfundamentalisme.’
Gevraagd om een reactie hield Van Heemst zich in een radioprogramma diplomatiek op de vlakte. Hij had de woede-uitbarsting van Rottenberg niet gelezen, ‘maar ja, een Amsterdammer die zich over een Rotterdammer uitlaat, dat verklaart veel’. Persoonlijk had Van Heemst meer waardering voor een positief profiel waarmee de Volkskrant paginabreed uitpakte onder de kop ‘Stoer, eigenzinnig en authentiek’. Kijk, dat zijn kwalificaties waarin hij zich herkent.
Het keffertje van de Goudsesingel gaat prat op zijn eigenzinnigheid. De eerste proeve van tegendraadsheid leverde Van Heemst al in 1977. Vijfentwintig was hij, oud genoeg om zich aan het Binnenhof als tassendrager en persoonlijk medewerker van PvdA-kamerlid Hans Kombrink te bekwamen in de fijne kneepjes van het politieke métier. Samen met een andere dwarsligger uit de partij daagde hij dat jaar kabinetsformateur Joop den Uyl voor de rechter omdat die zich niks zou aantrekken van een uitspraak van de PvdA-partijraad. In een kort geding eiste het duo onmiddellijke stopzetting van de formatiewerkzaamheden door Den Uyl op straffe van een dwangsom van tienduizend gulden per dag. Binnen het etmaal was de juridische procedure weer van de baan. De twee jonge dissidenten namen genoegen met de toezegging dat ze hun grieven op het partijcongres mochten toelichten en koesterden zich in de publicitaire belangstelling die ze met hun actie oogstten. Het schaadde hun ambities niet, integendeel. De PvdA was in die tijd dol op aanstormend kader met frisse inzichten en dadendrang.
Binnen minder dan een jaar na het afgeblazen kort geding werd Peter van Heemst bevorderd tot lid van de Provinciale Staten Zuid-Holland, een functie waarin hij het negen jaar uitzong. Successen uit die tijd zijn niet bekend, maar blijkbaar deed hij het goed genoeg om in 1987 in dezelfde provincie door te stomen naar de Gedeputeerde Staten. Daar liet hij bij zijn afscheid in 1991 een blijvend aandenken achter in de vorm van de naar hem zelf genoemde Peter van Heemst-trofee. De wisselprijs bestaat uit een brok beton en wordt elke vier jaar door de laatste winnaar toegekend. Voorlopig staat de trofee op de schoorsteenmantel te verstoffen bij het GroenLinks-Statenlid Alex Oudehand, die voldoet aan de criteria die volgens Van Heemst beloond moeten worden: ‘Integer, betrouwbaar, heldere redeneertrant met logische onderbouwing, niet dogmatisch, innovatief en inspirerend.’
Het zijn kwaliteiten waar hij zich in de Tweede Kamer gaarne op liet voorstaan. Na de voor de PvdA dramatisch verlopen Statenverkiezingen was hij in 1991 zijn baan als Zuid-Hollandse gedeputeerde kwijt, maar dankzij het teleurgesteld afhaken van twee parlementariërs die het WAO-standpunt van de partij verfoeiden, was er een vacature in de Haagse fractie. Direct na zijn aantreden haalde Van Heemst de krant met zijn opmerkelijke pleidooi om de PvdA te laten breken met het derde kabinet-Lubbers.
Van Heemst had zichzelf al lang van zijn zwaar gereformeerde achtergrond bevrijd, maar tijdens het debat over de zondagsrust keerde hij zich in 1994 mordicus tegen plannen om de regels voor sluitingstijden op die dag soepeler te hanteren.
In 1996 botste hij met premier Kok over de aanleg van de HSL-tunnel. Van Heemst had de fractie met succes weten te bewerken om het traject van de hoge snelheidstrein via Den Haag te laten verlopen, maar Kok wilde per se een tunnel door het Groene Hart. Als de PvdA-fractie voet bij stuk zou houden, dreigde Kok naar de koningin te stappen – waarop Van Heemst guitig riposteerde dat hij in dat geval een eindje zou meelopen. Dat was lachen, maar uiteindelijk gebeurde het natuurlijk precies zoals de premier vond dat het moest gaan.
Toen het parlement voor de vraag kwam te staan of Nederland troepen naar Irak moest sturen, ging de PvdA-fractie na moeizaam wikken en wegen overstag. Minus één afgevaardigde. Je bent eigenzinnig of je bent het niet.
‘Het is waar dat Peter eigenzinnigheid als een deugd beschouwt, maar dat moet wél eigenzinnigheid op zijn voorwaarden zijn,’ zegt Thanasis Apostolou die tot 2002 in de fractie zat. Toen Apostolou voor de derde keer tegen de euthanasiewet stemde, vroeg Van Heemst zich publiekelijk af of zijn fractiegenoot wel bij de goede partij zat. ‘Ik was woordvoerder minderhedenbeleid, maar Van Heemst vond dat ik helemaal op de verkeerde lijn zat,’ herinnert Apostolou zich. ‘Hij bewonderde Bolkestein met zijn uitspraken over het terugsturen van buitenlanders die weigeren zich aan te passen. Ik moest op de lijn van Bolkestein gaan zitten, vond Peter.’
Wouter Gortzak, die in dezelfde periode in de PvdA-fractie zat, kan erover meepraten. ‘Het ging af en toe hard tegen hard. Ik mocht Van Heemst wel, al vond ik hem soms te populistisch. Peter liet zich er op voorstaan dat hij beter dan de gemiddelde bestuurder begreep wat onder het volk leefde. Bram Peper had een bloedhekel aan hem, die vond hem eigenwijs en pedant.’
Peper wil daar niets over kwijt, maar oud-kamerlid, partijgenoot en omstreden ex-wethouder Rob Oudkerk flapt er spontaan uit dat hij Van Heemst ‘een irritant jongetje met altijd botte grappen en cynische opmerkingen’ vond en ‘een solist’ waar hij zich vreselijk aan ergerde. ‘Ik had soms iets van: geef me een karabijn, dan breng ik hem tot rust. Ook Melkert en Wallage werden soms gek van hem. Hij maakte vaak van die opmerkingen dat je dacht: god, wat een lul. Hij is dol op roddelen, een echte tante Bep. Aan de andere kant: ik heb liever tweeënveertig van zijn soort dan een fractie vol braaf stemvee. Laten we het er op houden dat hij voor negentig procent geestig en joviaal is en voor tien procent een serpent.’
Ook oud-PvdA-kamerlid Marja Wagenaar memoreert zijn scherpe tong. Zijn loeiharde standpunten over veiligheid en integratie baarden opzien in de fractie, maar zal hij zich daarmee in de Maasstedelijke gemeenteraad blijvend kunnen onderscheiden? ‘Hij krijgt straks een zware kluif aan de Rotterdamse PvdA. Die is namelijk minder vernieuwd dan het lijkt,’ vreest Marja Wagenaar. Vergeleken bij de Amsterdamse gemeenteraad is die in Rotterdam trouwens een gevaarlijke slangenkuil, weet Gortzak. ‘In Amsterdam geven de opponenten elkaar na afloop van het debat keurig een hand, maar in Rotterdam háten ze elkaar echt voor het leven.’
Goede sier
Gevleugelde uitspraak van progressieve dwarsligger Van Heemst: ‘Als we veiligheid, migrantenproblematiek en het drugsbeleid aan rechts overlaten, laat de kiezer de PvdA links liggen.’ Met VVD’er Korthals ontvouwde hij het voorstel voor een later aangenomen wet ter beteugeling van overlast door drugspanden. Met CDA’er Van Haersma Buma nam Van Heemst het initiatief voor tien maatregelen ter bestrijding van graffiti, waaronder de invoering van de identificatieplicht voor de volgens het voorstel minimaal achttienjarige kopers van spuitbussen. Meer dan eens werd Van Heemst ervan beticht dat hij goede sier probeerde te maken met plannetjes die door anderen waren bedacht. Wóést waren ze bij de VVD en D66 toen meedenker Van Heemst met een gezamenlijke motie aan de haal ging. De Rotterdamse wethouder Geluk was in de aanloop naar de jongste stembusstrijd verbolgen toen lijsttrekker Van Heemst hem net te vroeg af was met plannetjes om coffeeshops aan een strenger beleid te onderwerpen. Maar Van Heemst kwam af en toe ook zelf met iets origineels: toen een erotomaan werd opgepakt die ongevraagd aan tenen van vrouwelijke zonnebaadsters sabbelde, drong de PvdA-politicus in schriftelijke vragen aan op juridische maatregelen tegen deze variant van ongewenste intimiteit. Het leverde hem de bokaal voor de meest onzinnige kamervraag op die collega Joost Eerdmans (LPF) jaarlijks uitreikt.
Het stond al lang vast dat de Rotterdamse PvdA zich dit jaar bij de plaatselijke verkiezingen sterk wilde revancheren voor de smadelijke nederlaag vier jaar geleden. Het afdelingsbestuur ontwaarde in eigen kring niet direct een geschikte kandidaat die de kar zou kunnen trekken. De naam van oud-FNV-voorzitter Lodewijk de Waal werd genoemd en die van het PvdA-lid Karin Adelmund (die afgelopen najaar overleed), of anders haar fractiegenoot Nebahat Albayrak. In februari vorig jaar liet Van Heemst zich quasi achteloos ontvallen dat hij eventueel voor de post in de markt was, maar hij overwoog zich uitsluitend kandidaat te stellen als zich in de tussentijd niets beters had aangediend. Bert Cremers, de zittende PvdA-fractieleider in de gemeenteraad, meldde zich aan voor de volgende ronde. Een andere kanshebber leek de ambitieuze bestuurder Dominic Schrijver van deelraad Charlois. De derde kandidaat was het zittende raadslid Matthijs van Muijen. In augustus gooide zwaargewicht Peter van Heemst zich als vierde in de strijd. Hij combineerde, zei hij, de eigenschappen van zijn rivalen die hij ‘alledrie goed’ noemde. ‘Wouter Bos en partijvoorzitter Ruud Koole hadden een voorkeur voor Van Heemst, maar dat lieten ze naar buiten toe niet merken,’ zegt Cremers. ‘De landelijke top was ervoor beducht om van het beïnvloeden van de plaatselijke politiek te worden beschuldigd.’
Toch was de partij er alles aan gelegen om uitgerekend in Rotterdam, de bakermat van Fortuyn waar de vernedering in 2002 begon, de verkiezingen stevig te winnen. Dat is gelukt.
Maar zal de PvdA de stad anders gaan besturen dan in het pre-Fortuyn tijdperk?
‘Van Heemst wil het liefst met ons in het college omdat wij moeilijke maatregelen durven te nemen,’ zegt Marco Pastors. ‘Zo denken ze problemen te kunnen oplossen zonder zelf de handen vuil te maken. Bovendien kan Wouter Bos de resultaten bij de Tweede-Kamerverkiezingen gebruiken om én de behoudende PvdA-stemmers én de allochtonen én de mensen die vorige keer op Pim hebben gestemd achter zich te krijgen. Maar zo gemakkelijk maak ik het hem niet.’

Rudie Kagie

Gerelateerd